تحلیل نحوه تشریع «ارث» در قرآن با تکیه بر عرف مخاطبان

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 خرداد 1401  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.73744.1228

نویسنده

روح الله نجفی

دانشگاه خوارزمی

چکیده

سه آیه از سوره نساء، متکفل تشریع تفصیلی احکام ارث در قرآن گشته اند. در فهم این آیات سه گانه، پیشینه شناسی ارث در فضای نزول، نقشی مهم دارد.
در عرف عرب، مردانی که مستقیم یا به وساطت مردانی دگر با متوفی نسبت خونی داشتند، وارثان وی بودند و نسبت نزدیکتر، نسبت های دورتر را محروم می کرد. آیات ارث در چنین فضایی نزول یافته اند؛ با این هدف که برای فاقدان بهره از ارث، سهامی تعیین شود. بدینسان قرآن در دفتری سپید و نانوشته، قانون ارث را ننگاشته است بلکه بر مسائل ارث، ساختاری عرفی حاکم بوده و قیود اصلاحی قرآن، ناظر بر آن پیش زمینه است. این پیشینه فرهنگی آشکار می گرداند که از چه رو در آیات ارث، برخی خویشان، کسرهای معینی از ترکه دارند و برخی دیگر، کسر معینی ندارند.
از دیگر سو، اختصاص کسرهایی از ترکه برای فاقدان ارث در عرف پیشین، به امکان محرومیت وارثان فاقد کسر و نیز امکان فزونی جمع کسرها بر عدد «یک»، منتهی شده است. به نظر می رسد برای حل این چالش ها، باید به جای نسبت سهام وارثان با ترکه، نسبت سهام آنان با یکدیگر را معیار قرار داد.  

کلیدواژه‌ها

ارث؛ عرف؛ فضای نزول؛ احکام قرآن؛ مخاطبان قرآن؛ تفسیرتاریخی

مراجع