طراحی الگوی ترویجی بهبود مدیریت آبیاری برای مقابله با بحران کم‌آبی در استان آذربایجان شرقی

آب و توسعه پایدار

مقاله 10، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1401، صفحه 95-104  

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i1.2109.1078

نویسندگان

علی اکبری¹؛ جواد محمودی کرمجوان ²

¹دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد مدیریت کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. تبریز، ایران

²استادیار، گروه مدیریت کشاورزی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز. تبریز، ایران

چکیده

این پژوهش به‏منظور طراحی و ارائه الگوی ترویجی بهبود مدیریت آبیاری برای مقابله با بحران کم‌آبی در استان آذربایجان شرقی انجام شده است. ترویج بهبود مدیریت آبیاری یک عامل کلیدی مهم برای دستیابی به بهره‌وری کل عوامل تولید و کمک به تغذیه جمعیت در حال رشد زمین ‌می‌باشد. مدیریت صحیح آبیاری در کشاورزی می‌تواند یکی از مهمترین و اساسی‌ترین ‌راهکار‌های مقابله با بحران کم‌آبی محسوب شود. بر این اساس شناخت صحیح از فرآیند آبیاری، مدیریت بهینه آن، ترویج و نحوه استفاده مناسب‌تر آب کشاورزی ضروری به نظر می‌رسد. اطلاعات مورد نیاز از طریق تکمیل پرسش‌نامه گرد‌آوری شده است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارشناسان ترویج استان آذربایجان شرقی بود (343=N). نتایج مطالعه نشان داد رابطه معنی‌داری بین میزان تحصیلات، سابقه کار، رضایت از شغل با میزان فرهنگ‌سازی مدیریت آبیاری وجود دارد. یافته‌های پژوهش کمبود میزان آگاهی کارشناسان ترویج و کشاورزان، عدم یکپارچگی اراضی کشاورزی، گران‌تر تمام شدن وسایل روش‏های نوین آبیاری و عدم انتخاب نوع کشت مناسب را نشان می‌دهد که مانع از پیشبرد توسعه کشاورزی در منطقه است.

کلیدواژه‌ها

الگوی ترویجی؛ بهبود مدیریت آبیاری؛ میزان فرهنگ‌سازی؛ استان آذربایجان شرقی

مراجع

آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی. 1395. سالنامه آماری استان آذربایجان شرقی، دفتر امور مطالعات پایه منابع آب.
اسلامی، م.، چیذری، م. و بیژنی، م. 1395. تبیین رویه‌های آتی برای ترویج کشاورزی در راستای بهبود رفتارهای صرفه‌جویی از آب. سومین کنفرانس بین‏المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین، آلمان.
حسین‌زاد، ج.، کاظمیه، ف.، جوادی، ا. و غفوری، ه. 1392. زمینه‌ها و سازوکارهای مدیریت آب کشاورزی در دشت تبریز. نشریه دانش آب و خاک، 23(2): 85–98.
خالدی، ف.، زرافشانی، ک.، میرک‌زاده، ع.ا. و شرفی، ل. 1394. بررسی عوامل مؤثر بر توان سازگاری کشاورزان دربرابر تغییرات اقلیم؛ مطالعه موردی: گندمکاران شهرستان سرپل ذهاب استان کرمانشاه. مجله پژوهش‌های روستایی، 6(3): 578-655. 
خوان‌پایه، م. و کرمی، ع. 1394. سازه‌های مؤثر بر نگرش کشاورزان نسبت به ابعاد پایداری مزرعه در شرایط آبیاری با پساب شهری: مورد مطالعه شهرستان مرودشت. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 11(1): 89-99. 
دارند، م. 1394. ارزیابی و شناخت تغییر اقلیم در ایران زمین طی دهه‌های اخیر. نشریه علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 9(30): 1-15.
دهشیری، م. 1388. رسانه و فرهنگ‏سازی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 2(8): 179-208.
رحیمیان، م. 1395. عوامل اثرگذار بر مدیریت پایدار منابع آب در بین گندمکاران آبی شهرستان کوهدشت. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 12(2): 233-247.
زارع، ع. و زلالی، ن. 1394. نیاز آموزشی مدیریت بهینه آبیاری در بین کشاورزان. فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، 33(4): 73–83.
شاهرودی، ع.ا. و چیذری، م. 1387. عوامل تأثیرگذار بر مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری (مطالعه موردی در استان خراسان رضوی). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 39(1): 63-75.
طباطبایی امیری، س.م.، کاوه، ف.، طلایی، م.ر. و شاه‌مرادی، ع. ۱۳۸۹. مدیریت آب در مزرعه و نقش ترویج و آموزش کشاورزی در آن مطالعه موردی در استان قم. دومین کنفرانس سراسری مدیریت جامع منابع آب. دانشگاه شهید باهنر کرمان، انجمن مهندسی آبیاری و آب، کرمان، ایران. 
میردریکوند، ا. 1386. طرح یکپارچه‏سازی اراضی کشاورزی و آثار آن بر تولید، سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان.
نیکخواه، ه.، ظهیری‌نیا، م. و اعلم کمالی، م. 1399. بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در مدیریت مصرف آب در شهرستان میناب. جامعه‌شناسی کاربردی، 79(3): 121-142.
نظیفی ح. و باقری، ا. 1388، تحلیل قوت‌‏ها، ضعف‌‏‏ها، تهدیدها و فرصت‏‌‏ها (SWOT) در مدیریت آبیاری در دشت مغان. دوازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. مدیریت آبیاری در ایران (چشم‌‏اندازها و چالش‌‏ها). کمیته ملی آبیاری و زهکشی، تهران. 

Azizi Khalkheili T. and Zamani G.H. 2009. Farmer participation in irrigation management: The case of Doroodzan Dam irrigation network, Iran. Agricultural Water Management, 96(5): 859-865.
Bennet J. 1973. Culture, in Encyclopedia Americana. Chicago Publisher. Chicago, United States.
Chigbu U.E. 2013. Fostering rural sense of place: the missing piece in Uturu. Nigeria. Development in Practice, 23(2): 264-277.
Karbasioun M. 2007. Towards a Competency Profile for the Role of Instruction of Agricultural Extension Professionals Esfahan. ter verkrijging van de graad van doctor op gezag van de rector magnificus van Wageningen Universiteit. PhD-thesis, Social Sciences Group, chair group of Education and Competence Studies, Wageningen University and Research Centre, The Netherlands.
Pereira L.S. 2005. Water and agriculture: Facing water scarcity and environmental challenges. Agricultural Engineering International: the CIGR Journal of Scientific Research and Development, 7: 35-42.
Qiao G., Zhao L. and Klein K.K. 2009. Water user associations in Inner Mongolia: Factors that influence farmers to join. Agricultural Water Management, 96(5): 822-830.
Regner J.H., Salman A.Z., Wolff H.P. and Al-Karablieh E. 2006. Approaches and impacts of participatory irrigation management (PIM) in complex, centralized irrigation systems-experiences & results from the Jordan valley. Conference on Interactional Agricultural Research for Development. University of Bonn, Bonn, Germany.
Singh A., Panda S.N., Flugel W.A. and Krause P. 2012. Waterlogging and farmland salinization: causes and remedial measures in an irrigated semi-arid region of India. Irrig. Drain, 61(3): 357–365.
Smidt S.J., Haacker E.K., Kendall A.D., Deines J.M., Pei L., Cotterman K.A., Li H., Liu X., Basso B. and Hyndman D.W. 2016. Complex water management in modern agriculture: Trends in the waterenergy-food nexus over the High Plains Aquifer. Science of the Total Environment, 1: 566-567.
Sonnenberg J. 2002. Fundamentals of Land Consolidation as an Instrument to Abolish Fragmentation of Agricultural Holdings. Paper FIGXXII International Congress. Washington D.C, USA.
Udayakumara E.P.N., Shrestha R.P., Samarakoon L., Schmidt-Vogt D. 2012. Mitigating soil erosion through farm-level adoption of soil and water conservation measures in Samanalawewa Watershed, Sri Lanka. Acta Agriculturae Scandinavica Section B-Soil and Plant Science, 62: 273-285.
Wilhite D.A., Svoboda M.D. and Hayes M.J. 2007. Understanding the complex impacts of drought: A key to enhancing drought mitigation and preparedness. Water Resources Management, 21(5): 763-774.
Jin, L., and Yong, W. 2001. Water use in agriculture in china. water policy, 3: 215-228.