تحلیل و نقادی رویکردهای متفاوت به مسئله آگاهی در سنت دکارتی- اروپایی و پدیدارشناسی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 12، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 107، بهمن 1400، صفحه 201-222   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.69933.1024

نویسندگان

محمدمهدی مقدس^{* 1}؛ محمد کاظم علمی سولا²

¹دانشجوی دکتری فلسفه معاصر دانشگاه بین المللی امام خمینی. قزوین

²هیات علمی

چکیده

رویکرد دکارت و سنت فلسفی پس از وی به آگاهی، پیامدهای معرفتی را به دنبال داشت. تمایز سوژه و ابژه و مسئلۀ نحوۀ ارتباط ذهن و بدن که موجب گرفتاری ذهن در میان تصورات خود شده و درنهایت منجر به مسئلۀ «تنگنای شخصی» گردید. همچنین مشکل این‌همانی شیء ادراکی، شکاکیت، و بحث ارزش‌گذاری با توجه به شکاف میان ذهن و عین، به‌طور خلاصه از پیامدهای این رویکرد به‌شمار می‌روند. با عنایت به این مسئله، رویکردهای بدیل برای مرتفع ساختن این پیامدها از سوی فیلسوفان ارائه گردید. ازجمله این رویکردها، پدیدارشناسی در تقریر هوسرل، هیدگر و مرلوپونتی است. پدیدارشناسی استعلایی هوسرل، با به میان کشیدن حیث التفاتی و همچنین هیدگر با آموزه «بودن در جهان» و مرلوپونتی با ایده بدن‌های آگاه، توصیفی از سازوکار و ویژگی‌های آگاهی به‌دست دادند. مقاله حاضر در تلاش است تا مشکلات نظام معرفتی دکارتی-اروپایی را بررسی کرده، سپس نحوۀ مواجهه با مشکلات پیش‌آمده را نشان داده، و درنهایت ویژگی‌های هر رویکرد را تحلیل و نقادی کرده و تبیین کند که آیا رهیافت‌های بدیل توانسته‌اند مشکلات پیش‌آمده را مرتفع سازند یا خیر؟

کلیدواژه‌ها

آگاهی؛ معرفت‌شناسی؛ سوژه و ابژه؛ پدیدارشناسی؛ نظریۀ ایده‎ها؛ ذهن و بدن؛ دکارت‌گرایی

مراجع

بلکمور، سوزان، آگاهی، ترجمۀ محمد رضایی، نشر فرهنگ معاصر، تهران، 1387.

پریموزیک، دانیل تامس، مرلوپونتی، فلسفه و معنا، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، نشر مرکز، تهران، 1387.

چالمرز، دیوید، «رویارویی با مسئله آگاهی»، ترجمه مرضیه لطفی، نقدونظر،  دوره پانزدهم، شماره اول، 1384، صص 86-50.

خبازی‌کناری، مهدی، سبطی، صفا، «بدن‌مندی در پدیدارشناسی هوسرل، مرلوپونتی و لویناس»، حکمت و فلسفه، دوره دوازدهم، شماره سوم، 1395، صص 98-75.

سوکولوفسکی، رابرت، «حیث التفاتی چیست و چرا مهم است»، ترجمه احمد امامی، ذهن، شماره مسلسل 35-34، 1387، صص 80-69.

شکری، محمد، «هوسرل، مرلوپونتی و مفهوم تن»، حکمت و فلسفه، دوره هشتم، شماره دوم، 1391، صص 56-41.

غیاثوند، مهدی، «معانی چهارگانه آگاهی»، ذهن، شماره مسلسل 45، 1389، صص 174-147.

گورویچ، آرون، «دورنمای تاریخی نظریه التفاتی بودن آگاهی»، ترجمه امیرحسین رنجبر، فصلنامه فرهنگ، شماره مسلسل 18، 1375، صص 89-51.

محمدعلی‌خلج، محمدحسین، حشمتی، عطا، «قصدیت و بازنمود در گفتگوی دریفوس و سرل»، پژوهش‌های فلسفی، شماره مسلسل 20، 1396، صص 116-91.

مسلین، کیت،، فلسفه ذهن، ترجمه: مهدی ذاکری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1395.
هال، هریسون، «حیث التفاتی و جهان»، ترجمه بهزاد برکت، ارغنون،  شماره مسلسل 11 و 12، 1375، صص 179-161.
کاپلستون، فردریک چارلز، تاریخ فلسفه: از ولف تا کانت، ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1375.