ارزیابی کارایی انرژی در ضوابط و مقررات شهری با تأکید بر الگوی پهنه‌بندی (مورد پژوهی: منطقه 6 شهر تهران)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 25، شهریور 1403، صفحه 51-72   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.76762.1196

نویسندگان

مجتبی رفیعیان^{* 1}؛ آساره رشیدی²؛ مریم فراهانی³

¹استاد گروه شهرسازی- دانشگاه تربیت مدرس

²گروه شهرسازی- دانشکده هنر- دانشگاه تربیت مدرس- تهران- ایران

³استادیار دانشکده معماری و شهرسازی ، دانشگاه هنر تهران

چکیده

امروزه با توجه به شاخص سرانه مصرف انرژی در ایران و عدم کارایی انرژی شهرها، تهیه ضوابط و مقررات شهری در اجرایی­ترین سطح سیاست­گذاری شهری با هدف افزایش کارایی انرژی در پهنه­بندی، به عنوان خروجی اصلی طرح­های تفصیلی، امری الزامی است. هدف اصلی پژوهش حاضر ارزیابی و سنجش کارایی انرژی در ضوابط و مقررات شهری با تأکید بر الگوی پهنه­بندی و شامل سه سوال اصلی است: ارتباط میان مفاهیم ضوابط و مقررات شهری و کارایی انرژی چیست و پارامترهای تأثیرگذار بر کارایی انرژی در ضوابط و مقررات شهری کدام­اند؟ چارچوب ارزیابی کارایی انرژی در ضوابط و مقررات شهری در پهنه­بندی، معیارها، شاخص­ها و اوزان آن­ها چگونه است؟ چگونه می­توان کارایی انرژی بافت موجود شهری و بافت شهری شبیه­سازی شده مبتنی بر ضوابط و مقررات شهری پهنه­بندی را ارزیابی و مقایسه نمود؟ این پژوهش در تقسیم­بندی تحقیقات علمی بر اساس هدف، کاربردی، بر مبنای روش، توصیفی-تحلیلی  و ترکیبی از پژوهش­های کیفی و کمی تلقی می­شود.  این پژوهش با بکارگیری روش­های کتابخانه­ای و میدانی شامل پرسشنامه و تحلیل داده­های ثانویه و تکنیک تحلیل سلسله مراتبی AHP توسط نرم­افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و  نرم افزار Expert Choice انجام شده است. همچنین قابل ذکر است منطقه 6 شهر تهران به عنوان محدوده مطالعاتی پژوهش انتخاب شده است.یافته­ها نشان می­دهد کارایی انرژی در منطقه 6 تهران با اعمال ضوابط و مقررات شهری با تأکید بر پهنه­بندی طرح تفصیلی در مقایسه با وضع موجود % 25/22 کاهش یافته، که این امر موجب افزایش مصرف انرژی و در نتیجه پیامدهای محیط زیستی نامطلوب ناشی از آن شده است. بنابراین پژوهش حاضر با تکیه بر یافته­های خود بر تهیه دستورالعمل­های ضوابط و مقررات پهنه­بندی منطبق بر انواع اقلیم در ایران و همچنین در نظر گرفتن پارامترهایی کاربردی در راستای افزایش کارایی انرژی در ضوابط و مقررات پهنه­بندی، تأکید می­کند.

کلیدواژه‌ها

پهنه‌بندی؛ تهران؛ ضوابط و مقررات شهری؛ کارایی انرژی؛ نرم‌افزار GIS

مراجع

 

1. براتی، ن.، و سردره، ع.ا. (1392). تأثیر شاخص های فرم شهری بر میزان استفاده از اتومبیل شخصی و مصرف انرژی در مناطق شهر تهران. باغ نظر، 10(26)، 12-3.
2. بهزادفر، م. (1394). طرح­ها و برنامه­های شهرسازی: مفاهیم، روندها و الزامات طرح های جامع و تفصیلی در ایران با تأکید بر وضعیت تهران. چاپ چهارم، تهران: موسسه نشر شهر.
3. تقی نژاد، ص.، ذکاوت، ک.، و نعمتی مهر، م. (1398). راهنمای طراحی شهری ارتقاء انرژی کارایی معطوف به کاهش اثرات نامطلوب جزایرحرارتی. پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
4. حاجی علی اکبری، ح.، قلعه نویی، م.، و بحرینی، س.ح. (1391). تحلیل ریخت شناسی بافت شهری با رویکرد انرژی کارایی (نمونه موردی: شهر یزد). پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان.
5. حافظ­نیا، م. ر. (1396). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. چاپ هفدهم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
6. حسینی، م.، شکوهی، م.، نصراللهی، ف.، و چنگلوایی، ی. (1398). مطالعه ی تطبیقی ریخت شناختی بافت قدیم و جدید شهر بیرجند از منظر انرژی کارایی (مطالعه ی موردی: دو بافت قدیم و جدید منتخب از شهر بیرجند). پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان.
7. دفتر برنامه­ریزی و اقتصاد کلان برق و انرژی (1399). ترازنامه انرژی سال 1397. تهران: معاونت امور برق و انرژی.
8. رضایی جهرمی، پ.، و برک پور، ن. (1395)، ارزیابی کارایی انرژی در مقیاس شهری در مقایسه دو روش لید و تریس با نمونه مطالعاتی: محله ظهیرآباد شهر تهران. نقش جهان، (1-6)، 30-18.
9. رضویان، م. ت.، مؤذن، س.، و قورچی، م. (1398). ارزیابی کارایی انرژی در مقیاس محله ای با استفاده از مدل لید در راستای توسعه پایدار (مطالعه موردی: محله ولنجک شهر تهران). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6(1)، 237-223.
10. رفیعیان، م.، فتح جلالی، الف.، و داداشپور، ه. (1390). بررسی و امکانسنجی تأثیر فرم و تراکم بلوک­های مسکونی بر مصرف انرژی شهر، نمونه موردی شهر جدید هشتگرد. آرمان شهر، 4(6)، 116-107.
11. صالحی، ا. (1385). نقش ضوابط و مقررات شهرسازی در تحقق شهر خوب و توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: تهران). محیط شناسی، 32(40)، 62-51.
12. عزیزی، م.م.، و قرائی، الف. (1394). برنامه ریزی کاربری زمین در راستای توسعه پایدار محله ای با تاکید بر بهینه سازی مصرف انرژی (مطالعه موردی: محله دروس، تهران). هویت شهر، 9(22)، 18-5.
13. فاضلی، ع.، و حیدری، ش. (1392). بهینه سازی مصرف انرژی در مناطق مسکونی شهر تهران با استفاده از رویکرد برنامه ریزی انرژی رتردام (REAP). پژوهش­های برنامه­ریزی و سیاست­گذاری انرژی، 1(3)، 96-83.
14. فتح جلالی، الف.، رفیعیان، م.، و داداش پور، ه. (1389). تدوین معیارهای برنامه ریزی کاربری اراضی شهری با رویکرد کارایی انرژی (نمونه موردی: واحد همسایگی در شهر جدید هشتگرد). پایان­نامه کارشناسی ارشد برنامه­ریزی شهری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
15. کاکاوند، ا.، و جباری، س. (1390). ارزیابی پایداری مصرف انرژی در بافت قدیم و جدید شهر یزد. همایش ملی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت انرژی، 10-1.
16. کسمائی، م. (1384). اقلیم و معماری. چاپ سوم، اصفهان: نشر خاک.
17. مرتضایی، گ.، محمدی، م.، نصراللهی، ف.، و قلعه نویی، م. (1396). چارچوب تحلیلی ریخت-گونه‌شناسی بافت‌های شهری از منظر کارایی انرژی: مطالعه موردی سپاهان‌شهر. فصلنامه پژوهش های سیاست گذاری وبرنامه ریزی انرژی، 3(9)، 177-147.
18. مرکز آمار ایران (1395). بلوک آماری سال 1395. تهران: مرکز آمار ایران.
19. مرکز آمار ایران، معاونت برنامه و بودجه (1395). نتایج کلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن -1395. چاپ اول، تهران: مرکز آمار ایران، دفتر ریاست روابط عمومی و همکاری های بین الملل.
20. معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران (1398). پایگاه داده کاربری شهر تهران. تهران: شهرداری تهران.
21. مهندسین مشاور پارس بوم (1391). ضوابط و مقررات طرح تفصیلی جدید شهر تهران. تهران: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران.
22. مهندسین مشاور شهر و خانه (1393). طرح تفصیلی شهر شیراز (ضوابط و مقررات شهرسازی و ساختمانی به استثناء منطقه تاریخی – فرهنگی). شیراز: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری شیراز.
23. مهندسین مشاور نقش جهان­پارس (1384). تهیه الگوی توسعه و طرح تفصیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه 6 با موضوع گزارش نهایی اسناد 1:10000. تهران: مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران و نهاد مشترک مسئول تهیه طرح های جامع و تفصیلی شهر تهران.
24. وبسایت رسمی منطقه 6 شهرداری تهران به نشانی https://region6.tehran.ir

 

25. Aghili, M. )2017(. Energy Efficient Urban Form: A Simulation of Building Energy Performance in Wynyard Quarter Auckland. Master Thesis of Art and Design, Auckland: Auckland University of Technology, New Zealand.
26. Cobalt Engineering and Hughes Condon Marler: Architects (2009). Passive Design Toolkit. Vancouver: City of Vancouver.
27. Energy Efficiency in the Construction Sector in the Mediterranean (2013). Energy Efficient Urban Planning Guidelines.
28. Energy Sector Management Assistance Program (ESMAP) (2014). Planning Energy Efficient and Livable Cities. USA: Energy Sector Management Assistance Program (The World Bank).
29. Fahmy, M., & Sharples, S. (2008). Passive design for urban thermal comfort: a comparison between different urban forms in Cairo, Egypt. 25^th International Conference of Passive and Low Energy Architecture, Ireland. 1-6.
30. Gatica, Y. C. (2019). Zoning, the Wiley Blackwell Encyclopedia of Urban and Regional Studies. The Wiley Blackwell Encyclopedia of Urban and Regional Studies. Edited by Anthony Orum. Bognor Regis: John Wiley & Sons Ltd.
31. Ghazi, F., Charehjoo, F., & Mirmoghtadaee, M. (2019). Spatial Evaluation of Energy Performance at Neighborhood Scale Case Study: Sanandaj City. Space Ontology International Journal, 8(2), 77-88.
32. Hedman, A. (2016). Energy-Efficient City Planning -The Role and Importance of Actionable Regulations. Doctoral Dissertation, Espoo: Aalto University.
33. Heris, M., Middel, A., & Muller, B. (2020). Impacts of form and design policies on urban microclimate: Assessment of zoning and design guideline choices in urban redevelopment projects. Landscape and Urban Planning, 202, 1-15.
34. Jige Quan, S. (2017). Energy efficient neighborhood design under residential zoning regulations in Shanghai. Energy Procedia, 143, 865-872.
35. Kang Ko, Ye. (2012). The Energy Impact of Urban Form: An Approach for Morphologically Evaluating the Energy Performance of Neighborhoods. Doctoral Dissertation in Landscape Architecture and Environmental Planning, Berkeley: University of California.
36. Monkkonen, P., & Ronconi, L. (2013). Land Use Regulations, Compliance and Land Markets in Argentina. Urban Studies, 50(10), 1951-1969.
37. Pakzad, E., & Salari, N. (2018). Measuring sustainability of urban blocks: The case of Dowlatabad, Kermanshah city, Cities, 75, 90-100.
38. Santamouris, M. (2006). Environmental Design of Urban Buildings: An Integrated Approach. UK, and USA: Earthscan.
39. Yildirim, H., Gultekin, A., & Tanrivermis, H. (2017). Evaluation of Cities in the Context of Energy Efficient Urban Planning Approach. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 245(7), 1-10.