تبیین حرکت مفعول مستقیم بر پایه شواهد روان زبان شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 17، دوره 14، شماره 2، تیر 1401، صفحه 203-231   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.75770.1093

نویسندگان

فرزانه مقدم امینی¹؛ مزدک انوشه^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

²استادیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

جایگاه موضوع‌های درونی فعل مسئله‌ای زبان ویژه است. در زبان فارسی تقدم و تاخر موضوع‌های درونی نسبت به هم در ساخت‌های دو‌متعدی موضوعی قابل توجه و متفاوت از ساخت‌های دو‌مفعولی   در زبان‌های دیگر است. در دستور زایشی جابه‌جایی مفعول که با قلب نحوی متفاوت است  و در برخی از زبان‌ها مانند زبان‌های اسکاندیناوی رخ می‌دهد،  نخستین بار توسط هولمبرگ (1986) مطرح شد و فراگشت مفعول نام دارد. در این فرایند سازۀ مفعول از محل تولید خود به جایگاهی بالاتر منتقل می‌شود. در زبان فارسی کریمی (2005) و انوشه (1400) معتقدند مفعول مستقیم مشخص و همراه با «را» به جایگاهی بالاتر از مفعول غیرمستقیم جابه‌جا می‌شود. در این پژوهش برآنیم تا فراتر از مرزهای زبان‌شناسی با تکیه بر شواهد عملی و با کمک دو آزمون روان‌زبان‌شناختی از جمله قضاوت دستوری بودن و خوانش خودگام و در چارچوب نظریة پیچیدگی اشتقاقیِ مرنتز (2005) نشان دهیم در ساخت‌های دومتعدی و نیز در ساخت‌های دارای محمول ثانویه، فراگشتِ مفعول مستقیمِ رایی رخ می‌دهد و جملة حاصل بی نشان است اما، مفعول مستقیم بدون «را» دچار فراگشت نمی‌شود. هرگونه جابه‌جاییِ‌ مفعول به‌جز فراگشت، به انگیزه‌های کلامی صورت می‌گیرد و جملات نشان دار تولید می‌کند.

کلیدواژه‌ها

فراگشت مفعول؛ مفعول مستقیم؛ زمان واکنش؛ نظریه پیچیدگی اشتقاقی؛ قضاوت دستوری بودن؛ خوانش خودگام

مراجع

انوری، حسن و حسن احمدی گیوی. (1374). دستور زبان فارسی 2 . ویرایش دوم. تهران: موسسه انتشارات فاطمی.

انوشه، مزدک (1387). ساخت جمله و فرافکن‌های نقش‌نمای آن در زبان فارسی. پایان‌نامة دکتری، دانشگاه تهران.                                                                                                                                                   

انوشه، مزدک (1397ب). محمول‌های ثانویه در زبان‎‎‌ فارسی: رویکردی کمینه‌گرا. پژوهش‌های زبانی. 9(2):1-21.

انوشه، مزدک و فهیمه نصیب (1398). مسئلة مجهول صفتی در زبان فارسی، برپایة آزمون پردازشی خوانش خودگام. زبان و زبان‌شناسی. 15(1):1-20.

انوشه، مزدک (1400). صرف در نحو: از کمینه‌گرایی تا صرف توزیعی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

دبیرمقدم، محمد (1384). مجموعة مقالات زبان‌شناختی. تهران: سخن.

 درزی، علی. (1388). حالت و تطابق در ساخت ارتقا از درون جملات خودایستا. مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران. س 60، ش 189، صص73-109.

درزی، علی و مجید عباسی (1396). بررسی جایگاه روساختی فاعل در زبان فارسی بر پایة شواهد روان‌زبان‌شناختی. جستارهای زبانی. 9(3): 203-225.

درزی، علی و مزدک انوشه (1389). حرکت فعل اصلی در زبان فارسی، رویکردی کمینه‌گرا. زبان‌پژوهشی. 2(3): 21-55.

قریب، عبدالعظیم و همکاران. (1373). دستور زبان فارسی (پنج استاد). تهران: انتشارات ناهید.

Adger, D. (2004). Core Syntax: A Minimalist Approach. Oxford: Oxford University. Press.

Aronson, D. and Scarborough. H. S. (1976). Performance Theories for sentence coding: Some quantitative evidence, Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 2, 56-10.

Asada, Y. (2012). Against the complex predicate analysis of secondary Predication. Proceedings of ConSOLE XVII, 53-76.

Baker, M. C. (1998). Incorporation: A Theory of Grammatical Function Changing. Chicago, IL: University of Chicago Press.

Chomsky, N. (2015). The Minimalist Program, 20th Anniversary Edition. Cambridge MA: MIT Press.

Embick, D. (2004). On The Stracture of resultative Participles in English. Linguistic Inquiry 35 (3), 355-392.

Faghiri, P, and Pollet Samvelion. (2014). Constituent ordering in Persian and the weight factor. In Christopher Pionon, ed. Emprical issues in syntax and semantics lo (EISS10), 215-232.

Folli, R., H. Harley, & S. Karimi. (2005). Determinants of event type in Persian complex predicates. Lingua, 115: 1365-1401.

Haegeman, L. (1994). Introduction to Government & Binding Theory, Oxford: Blackwell Publishing.

Halliday, M. (1967). Notes on Transitivity, Part I. Journal of Linguistics, 3:37-81.

Holmberg, A. (1986). Word Order and Syntactic Features in the Scandinavian Languages and English. Dissertation, University of Stockholm.

Holmberg, A. (1999). Remarks on Holmbergs generalization. Studia Linguistica 53: 1-39.

Hornstein, N., J. Nunes, and K. Grohmann (2005). Understanding Minimalism. Cambridge, Cambridge University Press.

Hornstein, N. (2009). A Theory of Syntax: Minimal Operations and Universal Grammar. Cambridge: Cambridge University Press.

Jackendoff, R.S. (1972) Semantic Interpretation in Generative Grammar. Cambridge MA: MIT Press.

Karimi, S. (2005). A Minimalist Approach to Scrambling Evidence from Persian. Berline: Mouton de Gruyter.

Kline, R. B. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modeling (3rded). London: The Guilford Press.

Larson, R. K. (1988) on the double object construction. Linguistics Inquiry, 19. 335-391.

Marantz, A. (2005). “Generative linguistics within the cognitive neuroscence of language.” The Linguistic Review, 22. 429-445.

Mitchel, D.C., and Green, D.W. (1978). The effects of context and content on immediate Processing in reading. Quarterly Journal of Expremental Psychology, 30(4), 609-639.

Napoli, D. (1975). A Global Agreement Phenomenon. Linguistic Inquiry, 3: 413-435.

Rothstein, S. (2006). Secondary Predication. In: M. Everaert and H.V. Riemsdijk (Eds). The Blackwell Companion to Syntax (IV: 209-234). Oxford: Blackwell Publishing.

SchÜtze, C. T. (1998). The empirical base of linguistics: Grammaticality judgments and linguistics methodology. Chicago: The University of Chicago.

Thrȧinsson, H. (2001). Object Shift and Scrambling. In: M. Baltin and Ch. Collins (Eds). The Handbook of Contemporary Syntatic Theory (148-202). Oxford: Blackwell Publishing.

Townsend, D. J., & T. G. Bever (2001). Sentence comprehension: The integration of habits and rules (Vol. 1950). Cambridge, MA, MIT Press.

Vikner, S. (2006). Object Shift. In: M. Everaert and H. V .Riemsdijk (Eds). The Blackwell Companion to Syntax (111:392-436). Oxford: Blackwell Publishing.