ساختار فکری دانش در حوزه کتابخانه دیجیتال: مطالعه هم‌واژگانی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 2، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 29-53   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.68914.1013

نویسندگان

مجید داوری¹؛ ثریا ضیایی²؛ وحید قره بقلو^{* 3}

¹دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانشیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد علم‌سنجی، نهاد کتابخانه‌های عمومی، زنجان، ایران

چکیده

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی و ترسیم ساختار فکری دانش در حوزه کتابخانه دیجیتال جهان با استفاده از تحلیل هم‌واژگانی است.
روش: این پژوهش از نوع مطالعات کاربردی علم‌سنجی است که از تحلیل هم‌واژگانی و تحلیل شبکه رهیافتی استفاده شده است. جامعه آماری تولیدات علمی حوزه کتابخانه دیجیتال در پایگاه وب‌آوساینس است که در مجموع برابر 5655 رکورد بود. همچنین برای تحلیل و ترسیم شبکه از نرم‌افزارهای vosviewer، netdrow، spss و bibexecl استفاده شد.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که کلیدواژه‌های Digital library، information retrieval و library پربسامدترین واژه‌ها و بیشترین زوج‌های واژگان Digital library و Information retrieval هستند. شبکه هم‌واژگانی شامل شش خوشه با نام‌های مدیریت دانش و کتابخانه دیجیتال، ذخیره و بازیابی منابع دیجیتال، تعامل انسان و محیط دیجیتال و یادگیری الکترونیک، منابع و رسانه‌های الکترونیک، غربالگری مجازی و تحلیل داده‌های پزشکی است. چگالی شبکه برابر 24/0 و میانگین شاخص مرکزیت برابر 6630/ است. مطابق نمودار راهبردی خوشه‌های مدیریت دانش و کتابخانه دیجیتال و غربالگری دیجیتال خوشه‌های توسعه‌یافته هستند و نقش محوری دارند. خوشه منابع و رسانه‌های الکترونیک اگرچه نقش محوری دارد ولی توسعه‌‌نیافته و نابالغ است. سایر خوشه‌های موضوعی خوشه‌های حاشیه‌ای بوده و موضوعات نوظهور هستند و به‌قدر کافی درباره آنها پژوهش نشده است.

کلیدواژه‌ها

کتابخانه دیجیتال؛ هم واژگانی؛ دندوگرام؛ شبکه هم واژگانی؛ نمودار رهیافتی

مراجع

ابراهیم‌زاده، صنم؛ رضایی شریف‌آبادی، سعید؛ کربلا آقایی کامران، معصومه (1398). بررسی وضعیت تولیدات علمی و ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان حوزه رفتار اطلاع‌یابی مشارکتی بر اساس مقالات نمایه شده در پایگاه وب علوم .پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 5(9)، 202-185.   doi:10.22070/rsci.2019.821

حاضری، افسانه؛ مکی‌زاده، فاطمه؛ بیک خورمیزی، فرزانه (1395). تحلیل هم‌واژگانی مقالات مستخرج از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 2(4)، 49-62. doi: 10.22070/rsci.2016.492

حاضری، افسانه؛ توکلی‌زاده راوری، محمد؛ ابراهیمی، وجیهه (1394). تعیین طبقات اصلی مرتبط با مدیریت دانش در پایگاه وب‌آوساینس و مطالعه هم‌پوشانی موضوعی آن‌ها. پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات)، 30(4)، 997-1023. بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از: https://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-2625-fa.pdf

حسن‌زاده، احمدی؛ زندیان، سیده سمیه (1397). نگاشت ساختار و تحلیل مفاهیم علم اطلاعات و دانش‌شناسی براساس چکیده ده مجله هسته جی‌سی‌آر (2004-2013). تعامل انسان و اطلاعات، 5(1)، 59-70.  بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از: https://hii.khu.ac.ir/article-1-2716-fa.pdf

حسن‌زاده، محمد؛ زندیان، فاطمه؛ احمدی مینق، سیده سمیه (1397). نگاشت ساختار و چیدمان تاریخی مفاهیم علم اطلاعات و دانش‌‌‌‌شناسی: با رویکرد متن‌کاوی (2004-2013). پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 4(8)، 142-123. Doi: 10.22070/RSCI.2018.616

حسینی، الهه؛ غائبی، امیر؛ برادر، رؤیا. (1399). کتابسنجی و نگاشت هم‌رخدادی واژگان در حوزه داده‌های پیوندی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 7(13)، 81-116. doi: 10.22070/rsci.2020.4904.1333

خاصه، علی‌اکبر؛ قاضی‌زاده، حمید؛ فلاح اسطلخ جانی، بنفشه؛ مختاری، حیدر (1399). تحلیل علم‌سنجی یک دهه فعالیت فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (1397-1388). فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 31(2)، 50-38. Doi: 10.30484/nastinfo.2020.2465.1931

خزانه‌ها، مهدیه؛ حیدری، غلامرضا؛ مصطفوی، اسماعیل (1398). تحلیل ساختار مطالعات «نظریه‌های علم اطلاعات» بر اساس تحلیل شبکه هم‌واژگانی مقالات در پایگاه اطلاعاتی وب‌آوساینس (۱۹۸۳– ۲۰۱۷). پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. ۳۴ (۳)، 1076-1051. بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از : https://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-3891-fa.pdf

خلیلی، لیلا؛ محمدی، فائقه (1399). تحلیل علم‌سنجی مجلات منتشر‌شده به زبان انگلیسی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس داده‌های اسکوپوس. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 7(14)، 197-220. doi: 10.22070/rsci.2020.5329.1368

رمضانی، هادی؛ علیپور‌حافظی، مهدی؛ مؤمنی، عصمت (1397). جستاری بر دو دهه مطالعات جامعه علمی کتابخانه‌های دیجیتالی در ایران: پدیده جهان کوچک،4(2)، 19-60. Doi: 10.22091/STIM.2018.3214.1212

سهرابی، طیبه؛ غفاری، سعید (1398). شناسایی موضوعات پرکاربرد تولیدات علمی حوزه «ارتباطات علمی» با استفاده از روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 5(10)، 62-45. Doi: 10.22070/rsci.2019.3888.1246

سهیلی، فرامرز؛ خاصه، علی‌اکبر؛ کرانیان، پریوش (1397). روند موضوعی مفاهیم حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران براساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 29(2)، 190-171.  بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از: http://nastinfo.nlai.ir/article_2233_cbcaba966aa61975af64469eb5b07af2.pdf

سهیلی، فرامرز (۱۳۹۱). تحلیل ساختار شبکه‌های اجتماعی هم‌نویسندگی بروندادهای علمی پژوهشگران علم اطلاعات به‌منظور شناسایی و سنجش روابط، تعاملات و راهبردهای هم‌نویسندگی در این حوزه، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه شهید چمران اهواز، گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی.

سهیلی، فرامرز؛ خاصه، علی‌اکبر؛ کرانیان، پریوش (1398). ترسیم ساختار فکری حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۴ (۴)، 1938-1905.doi: 10.35050/JIPM010.2019.026

 سهیلی، فرامرز؛ شعبانی، علی؛ خاصه، علی‌اکبر (1394). ساختار فکری دانش در حوزه رفتار اطلاعاتی: مطالعه هم‌واژگانی. فصلنامه تعامل انسان و اطلاعات، 2(4)، 21-36. بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از: https://hii.khu.ac.ir/article-1-2446-fa.pdf

شرفی، علی؛ علیپور‌حافظی، مهدی؛ جلالی دیزجی، علی (1392). تعیین فرایند زیست روش‌های پژوهش در پایان‌نامه‌های علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه‌های دولتی ایران از سال 1384-1388. دانش‌شناسی، 6(22)، 48-35. بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از:  https://qje.ntb.iau.ir/article_517273_a51185a5f07d2ed5406d027835dd8ca7.pdf

طاهری، پروین؛ گلینی‌مقدم، گل‌نساء؛ جعفری، حسن (1397). کتابخانه دیجیتال در وب‌آوساینس: تحلیل مقاله‌های علمی جهان با تأکید بر جایگاه ایران، مجله علم‌سنجی کاسپین، 5 (1)، 38-28. Doi: 10.22088/cjs.5.1.28

علیپور‌حافظی، مهدی؛ رمضانی، هادی؛ مؤمنی، عصمت (1396). ترسیم نقشه دانش حوزه کتابخانه‌های دیجیتالی در ایران: تحلیل هم‌رخدادی واژگان. پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات)، 33(2)، 453-488. بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از: https://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-3327-fa.pdf

غفاری، سعید؛ غلامحسینی، محبوبه؛ جعفری‌فر، نیره (1396). بررسی تحلیلی برونداد علمی جهان در حوزه کتابخانه دیجیتالی در پایگاه اطلاعاتیWeb of Science  طی سال‌های 1992-2015. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 3(6)، 62-43. doi: 10.22070/rsci.2017.508

کشوری، مریم؛ همتی، زینب (1397). ترسیم نقشه علمی حوزه کتابخانه‌های عمومی با استفاده از تحلیل شبکه هم‌واژگانی. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 24(4)، 568-545.  بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از: http://publij.ir/article-1-1867-fa.pdf

مختارپور، رضا؛ حیدری، غلامرضا؛ زوارقی، رسول؛ خاصه، علی‌اکبر (1397). ساختار فکری دانش در علم اطلاعات و دانش‌شناسی: تحلیلی کیفی بر مبنای دیدگاه متخصصان موضوعی. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 29،43-62. بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از:   http://nastinfo.nlai.ir/article_2307_474e4d60c3ccc9d946ab6d4ee05c422c.pdf

مصطفوی؛ اسماعیل؛ عصاره، فریده؛ توکلی‌زاده راوری، محمد (1396). تحلیل ساختار واژگان و مفاهیم مقالات علم اطلاعات و دانش‌شناسی بر اساس تحلیل شبکۀ اجتماعی در پایگاه وبگاه علم در دو دورۀ قبل و بعد از پیدایش وب (1993-1997 و 2009-2013). تحقیقات اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های عمومی. 23 (2)، 264-237. بازیابی‌شده در 12 اردیبهشت 1400 از: http://publij.ir/article-1-1631-fa.pdf

Callon, M., Courtial, J. P., Turner, W. A., & Bauin, S. (1983). From translations to problematic networks: An introduction to co-word analysis. Information (International Social Science Council), 22(2), 191-235.‏ doi: 10.1177/053901883022002003

Candela, L., D. Castelli, P. Pagano, C. Thanos, Y. Ioannidis, G. Koutrika, et al. (2007). Setting the foundations of digital libraries: the DELOS manifesto. D-Lib Magazine 13 (3/4). http://www.dlib.org/dlib/march07/castelli/03castelli.html (accessed July 10, 2013).

Chen, Y., Wang, J., Li, P., & Guo, P. (2019). Single document keyword extraction via quantifying higher-order structural features of word co-occurrence graph. Computer Speech & Language, 57, 98-107.‏ doi; 10.1016/j.csl.2019.01.007

De la Hoz-Correa, A., Muñoz-Leiva, F., & Bakucz, M. (2018). Past themes and future trends in medical tourism research: A co-word analysis. Tourism Management, 65, 200-211.‏ doi: 10.1016/j.tourman.2017.10.001

Ding, Y., Chowdhury, G. G., & Foo, S. (2001). Bibliometric cartography of information retrieval research by using co-word analysis. Information processing & management, 37(6), 817-842.‏ doi: 10.1016/S0306-4573(00)00051-0

Fujita, K., Kajikawa, Y., Mori, J., & Sakata, I. (2014). Detecting research fronts using different types of weighted citation networks. Journal of Engineering and Technology Management, 32, 129-146.‏ doi: 10.1016/j.jengtecman.2013.07.002

Gálvez, C. (2018). El campo de investigación del Análisis de Redes Sociales en el área de las Ciencias de la Documentación: un análisis de co-citación y co-palabras. Revista General de Información y Documentación, 28(2), 455.‏ doi: 10.5209/RGID.62834

Hou, J., Yang, X., & Chen, C. (2018). Emerging trends and new developments in information science: A document co-citation analysis (2009–2016). Scientometrics, 115(2), 869-892.‏ doi: 10.1007/s11192-018-2695-9

Hu, C. P., Hu, J. M., Deng, S. L., & Liu, Y. (2013). A co-word analysis of library and information science in China. Scientometrics, 97(2), 369-382.‏ DOI: 10.1007/s11192-013-1076-7

Katsurai, M., & Ono, S. (2019). TrendNets: mapping emerging research trends from dynamic co-word networks via sparse representation. Scientometrics, 121(3), 1583-1598.‏ DOI: 10.1007/s11192-019-03241-6

Khasseh, A. A., Soheili, F., Moghaddam, H. S., & Chelak, A. M. (2017). Intellectual structure of knowledge in iMetrics: A co-word analysis. Information processing & management, 53(3), 705-720.‏ doi: 10.1016/j.ipm.2017.02.001

Liu, C. S., and X. J. Zhang. (2011). Statistic analysis of the papers on digital libraries. Journal of Modern Information 31 (3): 113–116. doi: 10.1007/s11192-011-0586-4

Liu, G. Y., Hu, J. M., & Wang, H. L. (2012). A co-word analysis of Digital library field in China. Scientometrics, 91(1), 203-217.‏ DOI: 10.1007/s11192-011-0586-4

Mazzocchi, F. (2018). Knowledge organization system (KOS): an introductory critical account. KO KNOWLEDGE ORGANIZATION, 45(1), 54-78.‏ DOI: 10.5771/0943-7444-2018-l-54

Mahesh, G., and R. Mittal. (2008). Digital libraries in India: a review. Libri 58 (1): 15-24. DOI: 10.1515/libr.2008.002

Mokhtarpour, R., & Khasseh, A. A. (2020). Twenty-six years of LIS research focus and hot spots, 1990–2016: A co-word analysis. Journal of Information Science, doi: 10.1177/0165551520932119.‏

Nguyen, S. H. 2013. Trends in Digital library research: a knowledge mapping and ontology engineering approach. Doctoral dissertation, University of technology, Sydney. doi: 10.1002/asi.22830

Olmeda-Gómez, C., Ovalle-Perandones, M. A., & Perianes-Rodríguez, A. (2017). Co-word analysis and thematic landscapes in Spanish information science literature, 1985–2014. Scientometrics, 113(1), 195-217.‏ DOI: 10.1007/s11192-017-2486-8

Qiu, J. P., and F. Ma. (2010). Study on Chinese Digital library research papers. Library and Information Service 54 (17): 27–31. http://www.lis.ac.cn/EN/article/downloadArticleFile.do?attachType=PDF&id=11093 (accessed July 10, 2021).

Qiu, J. P., and M. Z. Wang. (2010). The analysis of the Digital library research paper in China from the years of 1999 to 2008. Journal of Intelligence 29 (2): 1–5.

Shen, L., Xiong, B., & Hu, J. (2017). Research status, hotspots and trends for information behavior in China using bibliometric and co-word analysis. Journal of Documentation. ‏

van Nunen, K., Li, J., Reniers, G., & Ponnet, K. (2018). Bibliometric analysis of safety culture research. Safety Science, 108, 248-258.‏ doi: 10.1016/j.ssci.2017.08.011

Wei, J. C., and H. Y. Wei. (2011). The analysis of hot topics on Digital library research by citespace II. Library Journal 30 (4): 70-88.

Zhang, X., and Y. J. Lv. (2010). Research overview on development of Digital library in China in the past five years. Researches in Library Science 2: 18–22.

Zhu, X., & Zhang, Y. (2020). Co-word analysis method based on meta-path of subject knowledge network. Scientometrics, 1-14‏, 23(2), 237-264. doi: 10.1007/s11192-020-03400-0

Zou, Q., & Park, E. G. (2018). Linking historical collections in an event-based ontology. Digital Library Perspectives.‏ doi: 10.1108/DLP-02-2018-0005