درنگی بر تمایزات طبیعیات و علوم تجربی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 29، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 107، بهمن 1400، صفحه 111-130   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.78240.1160

نویسندگان

طیبه خسروی^{* 1}؛ فرح رامین²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه قم

²هئیت علمی دانشگاه قم

چکیده

ارسطو به‌سبب روش فلسفی در شناخت طبیعت و برهانی‌کردن گزاره‌های طبیعی، همواره به‌دنبال به‌دست‌آوردن نتیایج ثابت و مابعدالطبیعی از روابط جهان هستی بود. به همین دلیل، ویژگی‌هایی همچون ابطال‌پذیری جزء ماهیت طبیعیات نبود. با تحولات علمی اروپا، این نگرش فلسفی به جهان تغییر کرد و آن را گویای واقعیت جهان نمی‌دیدند و فلاسفه همگی تلاش کردند تا روش مشاهده و فرضیه و استقراء را به‌عنوان روشی کارآمد در شناخت طبیعت معرفی کنند؛ زیرا این روش تجربی می‌توانست حقیقت جهان خارج را توصیف کند. بدین‌سان، نگاه فلسفی و مابعدالطبیعی به طبیعت جای خود را به نگاه تجربی و ابطال‌پذیر علوم تجربی داد. همچنین، علاوه بر تمایزاتی که در تحولات شناخت طبیعت ایجاد شد، روش و غایت طبیعیات به روش و غایت جدیدی در علوم تجربی تبدیل شد. این تمایز عمده در نگاه به طبیعت، پیامدهای بسیاری در پی داشته است. در این نوشتار به این تمایزات و تحولات می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

علوم تجربی؛ طبیعیات؛ ارسطو؛ استقراء؛ علیت

مراجع

ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، برهان شفا، ترجمه مهدی قوام‌صفری، فکر روز، تهران، بی‌تا.

ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، منطق المشرقیین، مرعشی نجفی، قم، بی‌تا.

ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، اشارات و تنبیهات، بلاغه، قم، بی‌تا.

ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، تعلیقات، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1404ق.

ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله، طبیعیات شفا، مرعشی نجفی، قم، 1404ق.

ارسطو، طبیعت، ترجمه: علی‌اکبر فاروقی، دانشگاه ملی ایران، تهران، 1358.

ارسطو، مابعدالطبیعه، ترجمه محمدحسن لطفی، طرح نو، تهران، 1390.

اکاشا، سمیر، فلسفه علم، ترجمه هومن پناهنده، فرهنگ معاصر، تهران، 1378.

باربور، ایان، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، 1362.

برنال، ج،د، فیزیک درتاریخ، ترجمه علی معصومی، فرهنگستان، تهران، 1372.

بزرگمهر، منوچهر، فلاسفه تجربی انگلستان، چاپ دوم، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1382.

جوادى آملى، عبداللّه، شناخت‏شناسى در قرآن، مرکز نشر فرهنگی رجا، 1372.

حقی، علی، در آمدی بر فلسفه علم، فلسفه علم، مشهد، 1396.

حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، بیدار، قم، 1371.

دکارت، رنه، اصول فلسفه، منوچهر صانعی دره بیگی، چاپ دوم، بین‌المللی الهدی، تهران، 1390.

دکارت، رنه، تأملات فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدی، چاپ سوم، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1381.

دورانت، ویلیام، تاریخ تمدن ویل دورانت، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، اقبال، تهران، 1348.

رایشنباخ، هانس، پیدایش فلسفه علمی، ترجمه: موسی اکرمی، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371.

سهروردی،یحیی، مجموعه مصنفات، ج2، چاپ دوم، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1375.

صدرالمتألهین، محمد، رسالة التصور و التصدیق (همراه با الجوهرالنضید)، بیدار، قم، 1363.

صدرالمتألهین، محمد، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الأربعة، ج2، چاپ سوم، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، 1981م.

صدر، محمدباقر، اسس المنطقیه، مؤسسه العارف للمطبوعات، بیروت، 1428ق.

کوستلر، آرتور، خوابگردها، ترجمه منوچهر روحانی (زیر نظر فؤاد روحانی)، شرکت سهامی، تهران، 1391.

گیلیس، دانالد، فلسفه علم در قرن بیستم، ترجمه: حسن میانداری، چاپ پنجم، سمت، 1391.

لازی، جان، درآمدی تاریخی به فلسفه علم، علی پایا، چاپ پنجم، سازمان مطالعه و تحقیق کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)، تهران، 1389.

مصباح، محمدتقی، آموزش فلسفه، ج2، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۹.

مطهرى، مرتضی، شرح مبسوط منظومه، ج3، صدرا، تهران، بی‌تا.

مطهرى، مرتضی، مجموعه آثار، ج6، ج11 و ج13، صدرا، تهران، 1389.

مظفر،محمدرضا، المنطق، ترجمه: علی شیروانی، چاپ پانزدهم، دارالعلم، قم، 1384.

هلزی هال، لویس ویلیام، تاریخ و فلسفۀ علم، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، سخن، تهران، 1391.

یثربی، یحیی، فلسفه چیست، انتشارت امیرکبیر، تهران، 1387.