دکترین مثبت و منفی؛ همگرایی یا واگرایی (مطالعه تطبیقی در اصول فقه و فلسفه اخلاق)

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 آذر 1401  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.77127.1392

نویسندگان

مهدی نریمانپور ¹؛ محمد بهرامی خوشکار ²؛ مسعود نریمانپور³

¹دانشجوی دکتری فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری

²shahid motahari university

³دانشجوی ارشد حقوق خصوصی، گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، پردایس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

فایده‌گرایی، به‌عنوان یکی از نظریه‌هایی که در اخلاق هنجاری مطرح می‌شود، از نظریه‌های بسیار تأثیرگذار در فلسفه اخلاق است با وجود این، میان اندیشمندان در کیفیت فایده‌اندیشی تفاوت‌های بسیار چشمگیری وجود دارد. برخی از اندیشمندان حداکثری‌سازی شادی و کاهش رنج را الگویی فایده‌گرایی قرار داده‌اند و در مقابل عده-ای از متفکرین کاهش رنج را محور فایده‌گرایی خود قرار داده‌اند که دارای خوانش‌های متعددی ازجمله منفی‌گرایی مطلق، ضعیف، متوسط و آستانه‌ای است. شبیه دو گرایش مذکور و الگوهای مشابه آن را می‌توان در میان فقها و علمای اسلام نیز دریافت. در میان فقهای اسلام، برخی اولویت‌دهی را به مفسده و برخی به مصلحت داده‌اند و برخی دیگر صرفاً در مقام تزاحم اولویت را به مفسده داده‌اند و برخی دیگر قائل به تخییر شده‌اند و در غیر از موارد تزاحم، معیار ترجیح را سنجش اهمیت مصلحت و مفسده دانسته‌اند. به نظر می‌رسد، نظریه منفی-گرایی ضعیف و اولویت مفسده در صورت تزاحم و جریان قاعده اهم و مهم در غیر موارد تزاحم منطقی و موجه است. در این پژوهش با روش تحلیلی و توصیفی با استناد به منابع کتابخانه به تحلیل رویکردهای متعدد فایده‌گرایی و استدلال آن‌ها خواهیم پرداخت.

کلیدواژه‌ها

فایده‌گرایی؛ فایده‌گرایی مثبت؛ فایده‌گرایی منفی؛ مصلحت؛ مفسده؛ اهم و مهم