تحلیل انتقادی مبنای وحی‌شناختی دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 32، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، اسفند 1401، صفحه 185-198   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.70046.1031

نویسنده

مهدی مهدوی اعلا^*

طلبه درس خارج از حوزه علمیه قم

چکیده

از بنیادی‌ترین ملاکات جدی در اعتبارسنجی یک دیدگاه، مطالعۀ انتقادی نمودهای معرفتی بیرونی و بازکاوی مبانی و زیرساخت‌های بنیادین فکری آن است. مبنای وحی‌شناختی، یکی از مبانی مهم و سزامند کاوش در حوزۀ حیرت‌آفرین‌انگاری زبان قرآن است. این نوشتار می‌کوشد با کاربست ملاحضات دقیق عقلی، مبنای یادشده را تحلیل انتقادی کند و بدین طریق، سستی دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن را به اثبات برساند. روش پژوهش این مقاله اسنادی و تحلیلی است و یافته‌های تحقیق حاکی از این است که مبنای وحی‌شناختی دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن دچار چالش‌های جدی بسیاری است؛ برای نمونه، نخست، از حیث تبارشناسی، هم‌آوا با نگرش شلایر ماخر است. دوم دیگر، از لحاظ هویت، وحی و تجربۀ دینی دو حقیقت متمایزند. سوم دیگر، از نظر تأثیرپذیری از فرهنگ زمانه، مدعایی مطرود است. چهارم دیگر، از جهت تغییرناپذیری مفاهیم، امری غیرتاریخمند و جاودان است. بدین‌سان، دیدگاه حیرت‌آفرینی زبان قرآن مبتنی بر مبنایی مخدوش و مردود پدید آمده است.

کلیدواژه‌ها

مبنای وحی‌شناختی؛ نواندیشان؛ وحی؛ تجربۀ دینی؛ حیرت‌آفرینی؛ زبان قرآن

مراجع

ابن‌فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، محقق: محمد هارون، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1404ق.

ابن‌منظور، محمد، لسان العرب، دارالفکر، بیروت، 1414ق.

انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، سخن، تهران، 1387.

آریان‌پور، منوچهر، فرهنگ جامع پیشرو، جهان‌رایانه، تهران، 1381.

باربور، ایان، علم و دین، مترجم: بهاءالدین خرمشاهی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1362.

پترسون، مایکل و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، مترجم: احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، طرح نو، تهران، 1379.

جمعی از نویسندگان، شرح المصطلحات الکلامیه، آستان قدس رضوی، مشهد، 1415ق.

حسین‌زاده، محمد، فلسفۀ دین، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1388.

دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامۀ دهخدا، دانشگاه تهران، تهران، 1377.

راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، محقق: صفوان عدنان داودی، دار العلم- دار الشامیه. لبنان – سوریه، 1412ق.

ربانی گلپایگانی، علی، نقد نظریۀ بسط تجربۀ نبوی، مرکز مدیریت حوزۀ علمیه، قم، 1382.

ربانی گلپایگانی، علی، وحی نبوی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1391.

ربانی گلپایگانی، علی، وحی‌شناسی، رائد، قم، 1391.

رفیق العجم، موسوعه مصطلحات ابن خلدون و الشریف علی محمد الجرجانی، لبنان ناشرون، بیروت، 2004م.

ساجدی، ابوالفضل، «وحی‌شناسی مسیحی با گذری بر وحی قرآنی»، قبسات، شمارۀ 47، بهار 1387، صص121-146.

ساجدی، ابوالفضل، رؤیاانگاری وحی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1396.

ساجدی، ابوالفضل، زبان دین و قرآن، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1385.

سبحانی، جعفر، مدخل مسائل جدید در علم کلام، مؤسسۀ امام صادق، قم، 1383.

سروش، عبدالکریم، «محمد راوی رویای رسولانه»، مجلۀ دین آنلاین، 1399.

سروش، عبدالکریم، بسط تجربۀ نبوی، مؤسسۀ فرهنگی صراط، تهران، 1379.

سروش، عبدالکریم، صراط‌های مستقیم، مؤسسۀ فرهنگی صراط، تهران، 1377.

سروش، عبدالکریم، فربه‌تر از ایدئولوژی، مؤسسۀ فرهنگی صراط، تهران، 1373.

سروش، عبدالکریم، قبض و بسط تئوریک شریعت، مؤسسۀ فرهنگی صراط، تهران، 1371.

سعیدی‌روشن، محمدباقر، تحلیل وحی از دیدگاه اسلام و مسیحیت، مؤسسۀ فرهنگی اندیشه، بی‌جا، 1375.

سعیدی‌روشن، محمدباقر، زبان قرآن و مسائل آن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1391.

سعیدی‌روشن، محمدباقر، وحی‌شناسی، کانون اندیشۀ جوان، تهران، 1388.

شاکرین، حمیدرضا، مبانی و پیش‌انگاره‌های فهم دین، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران، 1390.

صادقی، هادی، درآمدی بر کلام جدید، معارف، قم، 1382.

عرب‌صالحی، محمد، اعتزال نو و مسائل فلسفۀ دین اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران، 1393.

عرب‌صالحی، محمد، مسألۀ وحی، کانون اندیشۀ جوان، تهران، 1391.

علامه طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، نشر اسلامی، قم، 1417ق.

قائمی‌نیا، علیرضا، تجربۀ دینی و گوهر دین، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1381.

مجتهد شبستری، محمد، «پلورالیسم دینی»، سرچ آزاد در گوگل.

مجتهد شبستری، محمد، تأملاتی در قرائت رسمی از دین، طرح نو، تهران، 1383.

مجتهد شبستری، محمد، نقدی بر قرائت رسمی از دین، طرح نو، بی‌جا، 1379.

مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک، کتاب و سنت، طرح نو، تهران، 1375.

محمدرضایی، محمد، «نگاهی به تجربۀ دینی»، قبسات، شمارۀ 26، 1381، صص3-22.

مصباح، مجتبی، بنیادی‌ترین اندیشه‌ها، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1392.

نصری، عبداللّه، انتظار بشر از دین، دانش و اندیشۀ معاصر، تهران، 1385.

نصری، عبداللّه، راز متن (هرمنوتیک، قرائت‌پذیری متن و منطق فهم دین)، سروش، تهران، 1390.

نصری، عبداللّه، کلام خدا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1387.

یوسفیان، حسن، کلام جدید، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران، 1390.