تحلیل سینوپتیکی-دینامیکی بارش سنگین منجربه سیل استان گلستان در ماه مارس 2019

آب و خاک

مقاله 10، دوره 37، شماره 1 - شماره پیاپی 87، فروردین و اردیبهشت 1402، صفحه 145-164   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jsw.2022.78803.1203

نویسندگان

فیروز عبدالعلی زاده^{* 1}؛ علی محمدخورشیددوست²

¹کارشناس هواشناسی سینوپتیک، سازمان هواشناسی کشور

²گروه آب و هواشناسی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز تبریز ایران

چکیده

طی روزهای هفدهم تا بیست و یکم ماه مارس 2019 (26 اسفند 1397 تا 1 فروردین 1398) بارش باران سنگین در استان گلستان (حوضه آبریز گرگانرود) باعث ایجاد سیل و آبگرفتگی در مسیر گرگانرود گردید که خسارات بسیار زیادی به شهرها، روستاها و بخش کشاورزی وارد آورد. لذا در این تحقیق اقدام به بررسی و تجزیه و تحلیل عوامل رخداد سیل مذکور به ویژه عوامل سینوپتیکی-دینامیکی وقوع بارش سنگین، گردید. جهت تحلیل سینوپتیکی-دینامیکی بارش سنگین، با استفاده از منابع داده­ای مختلف (داده­های هواشناسی ایستگاه­های سینوپتیک، پایگاه NCEP/NCAR، محصولات ماهواره MODIS و محصولات ماهواره GPM) ابتدا زمان اوج بارش­ها و شدت بارش مورد شناسایی قرار گرفت و سپس نقشه­های سینوپتیک (نقشه­های ارتفاع ژئوپتانسیل در سطوح میانی و زیرین تروپسفر، چرخندگی نسبی، امگا، سمت و سرعت باد، همگرایی شار رطوبت، تابع جبهه­زایی، رطوبت ویژه جو و نمودار هوف-مولر) تهیه گردیدند و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که بارش سنگین از ساعت 18 (به وقت جهانی³) روز هفده مارس شروع شده و تا ساعت 18 روز هجده مارس ادامه داشته است و اوج شدت بارش­ها در روز هجدهم مارس در اکثر ایستگاه­ها بین ساعت­های 06 تا 12 و 12 تا 18 بوده است. بررسی نقشه­های سینوپتیک بیان داشت، منشأ سیستم بارشی تراف عمیق واقع بر بستر موج راسبی می­باشد که در اواخر روز هفدهم مارس به منطقه مورد مطالعه رسیده و باعث شکل­گیری سیکلونی عمیق در این ناحیه شده است و با تزریق رطوبت از آب­های جنوبی ایران و دریای خزر توسط جریانات جوی به داخل سیکلون وقوع بارش­های سنگین را منجر گشته است. از سوی دیگر، توپوگرافی و شیب حوضه شرایط لازم را برای رخداد سیل فراهم آورده است.

کلیدواژه‌ها

بارش سنگین؛ حوضه گرگانرود؛ سیل؛ همگرایی شار رطوبت

مراجع

1. Baltaci, (2017). Meteorological analysis of flash floods in Artvin (NE Turkey) on August 24, 2015, Natural Hazards and Earth System Sciences 1-23. https://doi.org/10.5194/nhess-2016-404.2017.
2. Beiranvand, I., Gabdomkar, A., Abbasi, A., & Khodagholi, M. (2022). Statistical-Synoptic Analysis of April 2019 Heavy Rainfall in Doroud-Boroujerd Basin. Journal of Natural Environmental Hazards 11(32): 169-188. https://doi.org/10.22111/jneh.2022.38564.1806.
3. Dayan,, Nissen, K., & Ulbrich, U. (2015). Atmospheric conditions inducing extreme precipitation over the eastern and western Mediterranean. Natural Hazards and Earth System Sciences 2525-2544. https://doi.org/10.5194/nhess-15-2525-2015.
4. Feloni,, Nastos & Matsangouras, I.T. (2016). Seasonal synoptic characteristics of heavy rain events in the Attica Region. Perspectives on Atmospheric Sciences 391–396. https://doi.org/10.1007/978-3-319-35095-0-55.
5. Freer, J., Beven, K.J., Neal, J., Schumann, G., Hall, J., & Bates, P. (2011). Flood risk and uncertainty. Risk and Uncertainty Assessment for Natural Hazards 190-233. https://doi.org/190-233. 10.1017/CBO9781139047562.008.
6. Gasemifar,, Naserpour, S., & Arezomandi, L. (2017). Analysis of synoptic patterns reated to extreme precipitation over west of Iran. Journal of Spatial Analysis Environmental Hazarts 4(2): 69-86. (In Persian)
7. Ghavidel Rahimi, Y., & Hatami, D. (2016). Analysis of heavy rainfall led to flood risk on 27 February 2010 in eyvangharb city (in west of Iran). Journal of Geography Space 16(55): 1-16. (In Persian)
8. Halabian, A., Nikandish, N., & Akbari, M. (2019). Synoptic and dynamic analysis of flood generating systems in Mazandaran. Watershed Engineering and Management 11(1): 129-146. (In Persian). https://doi.org/10.22092/ijwmse.2018.108884.1246.
9. Hoseini Sadr, A., Mohammadi, G., Abdoul Alizade, F., & Khjaste Golamei, V. (2020). Analysis of synoptic mechanisms of heavy rainfall of 14^th of April 2017 in Northwest Iran. Geography and Planning 23(70): 79-100. (In Persian)
10. Karianne, Ø., Müller, M., Palerme, C., & Tveito, O.E. (2023). Recent changes in circulation patterns and their opposing impact on extreme precipitation at the west coast of Norway. Weather and Climate Extremes 39: 100530, 1-10. https://doi.org/10.1016/j.wace.2022.100530.
11. Kheradmand, S., Seidou, O., Konte, D., & Bohari Barmou Batoure, M. (2018). Evaluation of adaptation options to flood risk in a probabilistic framework. Journal of Hydrology: Regional Studies 19: 1–16.
12. Komuscu, A.U., Erkan, A., & Çelik, S. (1998). Analysis of meteorological and terrain features leaing to the Izmir flash floods. Natural Hazards 18: 1-25.
13. Mastrangelo, D., Horvath, K., Riccio, A., & Miglietta, M. (2011). Mechanisms for convection development in a long-lasting heavy precipitation event over south eastern Italy. Atmospheric Research 100: 586–602.
14. Mirian, M., Karampoor, M., Moradi, M., & Ghaemi, H. (2020). Identifying dynamic and thermodynamic patterns of winter heavy rainfall in Iran (1960-2010), a case Study: 1974/12/05 Heavy Rainfall. Physical Geography Research Quarterly 52(1): 95-111. (In Persian). https://doi.org/10.22059/jphgr.2020.286988.1007428.
15. Mohamadei, B., & Masodeian, A. (2010). Synoptic analysis of heavy precipitation events in Iran. Geography and Development 8(19): 47-70. (In Persian). https://doi.org/10.22111/gdij.2010.1108.
16. Omidvar, K., Sepandar, N., & Shafiee, S. (2018). Synoptic and thermodynamic analysis of heavy precipitation in the Province of Kermanshah from October27 to 30, 2015. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR) 27(107): 237-252. (In Persian). https://doi.org/10.22131/sepehr.2018.33581.
17. Rezacova, D., Kaspar, M., Muller, M., Sokol, Z., Kakos, V., Hanslian, D., & Pesice, P. (2005). A comparison of the flood precipitation episode in August 2002 with historic extreme precipitation events on the Czech territory. Atmospheric Research 77(1–4): 354-366. https://doi.org/10.1016/j.atmosres.2004.10.008.
18. Zheng, Z., & Wang, D. (2022). Observations of heavy short-term rainfall hotspots associated with warm-sector episodes over coastal South China. Atmospheric Research 276: 106273, ISSN 0169-8095. https://doi.org/10.1016/j.atmosres.2022.106273.
19. Zhang, Y., Sun, j., Zhu, L., Tang, H., Jin, S., & Liu, X. (2021). Comparison of two types of persistent heavy rainfall events during sixteen warm seasons in the Sichuan Basin. Atmospheric and Oceanic Science Letters 14(6): 100094, ISSN 1674-2834. https://doi.org/10.1016/j.aosl.2021.100094.