Mullā Ṣadrā’s Innovations in the Philosophical Explanation of Resurrection

جستارهایی در فلسفه و کلام

Article 35, Volume 54, Issue 1 - Serial Number 108, February 2023, Pages 225-245   

Document Type: علمی پژوهشی

DOI: 10.22067/epk.2022.76390.1118

Authors

muhammad taqi rajaei¹; muhammad musawy biygy^{* 2}; ا ا³

¹دانشجو

²هیئت علمی

³ا

Abstract

Resurrection is one of the main issues regarding the eschatology, which has not been neglected by Islamic sages and mystics, and each of them has expressed some points, though brief, based on their own principles. As for Mullā Ṣadrā, by carefully examining and modifying the foundations and opinions of the past based on his own principles, he has improved the past opinions and provided a decent explanation of resurrection. In this article, an attempt has been made to address Mullā Ṣadrā’s philosophical explanation and then, to find the origin of his opinion and its sources in the works of his predecessors. Since the Peripatetics only mentioned the levels of resurrection and sometimes referred to the revelation, it is not possible to find much influence for them in Ṣadrā’s thought. By accepting the immateriality of imagination, Suhrawardī opened a new horizon in the debate and paved the way for Mullā Ṣadrā. Most of the mystics also maintained that the resurrection is material and considered the place of its realization to be the earth; however, some of them, like Ibn ‘Arabī, on the one hand, tried to give more details about resurrection, and on the other hand, synthetized reason and revelation in explaining resurrection, and therefore played a more influential role in Mullā Ṣadrā’s thought. Ṣadrā thinks of resurrection as reaching the goal and based on this, he considers it as a philosophical issue and offers an explanation based on the principles of his transcendent philosophy.

Keywords

resurrection; Mullā Ṣadrā; reason; soul

References

قرآن کریم.

آملى‏، سیدحیدر، نقد النقود فى معرفة الوجود (جامع الأسرار)، تحقیق و تصحیح: هانری کربن، چ1، انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى، تهران، 1368.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، چ1، نشر البلاغه، قم، 1375.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاضحویه فی المعاد، تحقیق حسن عاصی، چ1، شمس تبریزی، تهران، 1382.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، التعلیقات، تحقیق و مقدمه: عبدالرحمن البدوی، چ1، مکتب الاعلام الاسلامی فی الحوزه العلمیه، قم، 1362.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء (الإلهیات)، چ1، مکتبة آیةاللّه المرعشی، قم، 1404ق، (الف).

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء (الطبیعیات)، چ1، مکتبة آیةاللّه المرعشی، قم، 1404ق، (ب).

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، المبدأ و المعاد، تصحیح: عبداللّه نوری، چ1، مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران، تهران، 1363.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش و مقدمه: محمدتقی دانش‌پژوه، چ1، دانشگاه تهران، تهران، 1364.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، رسالة فی معرفة النفس و احوالها (مندرج در احوال النفس)، تحقیق و مقدمه: احمد فؤاد الاهوانی، چ1، دار احیاء الکتب العربیه، بی‌جا، 1371.

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، رسائل، چ1، بیدار، قم، 1400ق.

ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد بن علی، الفتوحات المکیة (اربع مجلدات)، چ1‏، دار الصادر، بیروت، بی‌تا.

ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد بن علی، مجموعه رسائل ابن‌عربی، چ1، دارالمحجه البیضاء، بیروت، 1421ق.

ابن‌عربی، محیی‌الدین محمد بن علی، تفسیر ابن‌عربى(تأویلات عبدالرزاق)، تصحیح: سمیر مصطفی رباب، چ1، دار احیاء التراث العربى‏، بیروت، 1422ق‏.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح: احمد فارس صاحب الجوائب، چ3، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، 1414ق.

الاصبهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، تحقیق و تصحیح: محمدرضا شفیعی‌کدکنی، چ1، دار ام‌القراء للطباعة و النشر، قاهره، بی‌تا.

القشیرى، ابوالقاسم عبدالکریم، شرح أسماء اللّه الحسنى، چ1، دار الحرم للتراث، قاهره، 1422ق.

المحاسبى، الحارث بن اسد، الوصایا، چ1، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1986م.

اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ القرآن، تصحیح: صفوان عدنان داودی، چ1، دار العلم – الدار الشامیه، لبنان – سوریه، 1412ق.

جزری ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چ1، مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، بی‌تا.

سهرودی، یحیی بن حبش، حکمة الاشراق، ترجمه و شرح: سیدجعفر سجادی، چ5، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1367.

سهرودی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هانری کربن، چ1، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380.

شهروزی، شمس‌الدین، شرح الحکمة الاشراق، تصحیح و مقدمه: حسین ضیایی، چ1،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1385.

شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، چ3، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت، 1981م‏.

شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة (مقدمۀ فارسى)، چ2، مرکز نشر دانشگاهی، تهران 1360.

شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب‏، چاپ اول، انجمن اسلامى حکمت و فلسفۀ ایران و مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏ تهران، 1363.

شیرازی، محمد بن ابراهیم، مجموعة الرسائل التسعة، چ1، مکتبه المصطفوی‏، قم، 1302ق.

طباطبایى، محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوى‌همدانى‏، چ5، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم‏، قم، 1374.

غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، تحقیق و تصحیح: عبدالرحیم حافظ عراقى‏، چ1، دار الکتاب العربى، بیروت، بی‌تا.

غزالی، محمد، کیمیاى سعادت، تحقیق: حسین خدیوجم، چ11، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، تهران، 1383.

غزالی، محمد، احیاء علوم الدین، ترجمه: مؤیدالدین خوارزمى، چ6، نشر علمى و فرهنگى، تهران، 1386.

غزالی، محمد، مکاشفة القلوب المقرب إلى علام الغیوب‏، تصحیح: عبدالمجید طعمه حلبى‏، چ4، دارالمعرفة، بیروت، 1422ق‏.

فارابی، ابونصر، آراء الاهل المدینة الفاضلة، چ1، دار و مکتبه الهلال، بیروت، 1995م.

فارابی، ابونصر، اندیشه های اهل مدینۀ فاضله، ترجمه: سیدجعفر سجادی، چ1، کتابخانه طهوری، تهران، 1361.

فارابی، ابونصر، سیاست مدنیه، ترجمه: سیدجعفر سجادی، چ1، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، 1371.

فارابی، ابونصر، رساله فی جواب مسائل سئل عنها، چ1، لیدن، بی‌جا، بی‌تا.

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تصحیح: مهدی مخزومی، ابراهیم سامرایی، چ2، نشر هجرت، قم، 1410ق.

فرمانیان، مهدی، قاسم‌نیا، سلمان، «حشر اکبر از نگاه فریقین، با تأکید بر دیدگاه ملاصدرا و فخر رازی»، پژوهش‌نامۀ امامیه، دورۀ 2، شمارۀ 3، 1395، صص27-45.

مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار( ط- بیروت)، چ2‏، دار إحیاء التراث العربی، بیروت‏،‏ 1403ق.

مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد، مثنوى معنوى‏، تصحیح: توفیق سبحانی، چ1، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏، تهران، 1373.

نزاکتی، مهدیه، حسینی‌شاهرودی، سیدمرتضی، کهنسال، علیرضا، «بررسی نظریۀ حشر صدرالمتألهین در عرفان ابن‌عربی»، آموزه‌های فلسفۀ اسلامی، دورۀ 14، شمارۀ 25، 1398، صص187-206.