| تعداد نشریات | 52 |
| تعداد شماره‌ها | 2,120 |
| تعداد مقالات | 21,950 |
| تعداد مشاهده مقاله | 93,930,373 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 28,532,262 |
ابواحمد سَرَّاج همدانی: بازیابی هویت رجالی و میراث حدیثیِ شیخی ناشناخته در آثار شیخ صدوق | ||
| علوم قرآن و حدیث | ||
| مقاله 5، دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 110، تیر 1402، صفحه 99-121 اصل مقاله (756.4 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2023.79523.1410 | ||
| نویسنده | ||
| حسین ستار* | ||
| استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه کاشان | ||
| چکیده | ||
| این نوشتار به بازشناسی هویت یکی از مشایخ گمنام همدانی شیخ صدوق، یعنی ابواحمد سرَّاج همدانی و نقش او در آثار شیخ می‌پردازد و نقش واسطه‌ای شیخ صدوق در انتقال منقولات او به فرهنگ شیعی را مدِّنظر قرار می‌دهد و با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های محدودی که شیخ صدوق در آثار خود از سَرَّاج دارد، تلاش می‌کند تا پس از مشخص‌کردن مذهب وی به یافته‌های بیشتری در شناخت او و مشایخش دست یابد. برخلافِ باور رایج، او مذهبی امامی نداشته است. نگارنده با بررسی ورود بعضی اخبار او به فرهنگ امامی و نقش پررنگ این اخبار در ادوار بعدی بین محدثان و حتی فقیهان امامیه و نیز بررسی شش خبر سراج در میراث امامیه نشان می‌دهد که حداقل دو خبر از اخبار او، از اخبار منتقلهٔ نااستوار است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شیخ صدوق؛ سَرَّاج همدانی؛ اخبار منتقله؛ عامی‌مذهب؛ الخصال | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، التوحید، چاپ‌اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1398ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الخصال، به‌تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ‌اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه، 1362.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الخصال، قم: جامعۀ مدرسین حوزهٔ علمیه، 1362.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الامالی، چاپ‌ششم، تهران: کتابچى، 1376.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، چاپ‌اول، قم: دار الرضى، 1406ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، الخصال، ترجمۀ سیداحمد فهری زنجانی، چاپ‌اول، تهران: اسلامی، بی‌تا.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، علل الشرائع، چاپ‌اول، قم: داورى، 1385.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، عیون اخبار الرضا علیه‌السلام، چاپ‌اول، تهران: جهان، 1378ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، فضائل الاشهر الثلاثة، چاپ‌اول، نجف: الآداب، 1379ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ‌دوم، تهران: اسلامی، 1395ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، معانی الأخبار، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کتاب من لا یحضره الفقیه، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن‌بابویه، محمدبن‌علی،الهدایة فی الأصول و الفروع، قم: مؤسسۀ امام هادی(ع)، 1428ق.
ابن‌جزری، محمدبن‌محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، بی‌جا: ابن‌تیمیه، 1351ق.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی، الموضوعات، مدینه: محمدعبدالمحسن صاحب المکتبة السلفیة، 1966م.
ابن‌حبان، محمدبن‌حبان، الثقات، هند: دائرة المعارف العثمانیة، 1393ق.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی، فتح الباری شرح صحیح بخاری، بیروت: دار الکتب العالمیة، 1424ق.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی، لسان المیزان، بیروت: اعلمی، 1390ق.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی، نزهة الألباب فی الألقاب، ریاض: رشد، 1409ق.
ابن‌حجر هیتمی، احمدبن‌محمد، الدر المنضود فی الصلاة و السلام على صاحب المقام المحمود، عربستان: دار المنهاج، 1426ق.
ابن‌سعد، محمدبن‌سعد، طبقات الکبری، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
ابن‌طرار، معافی‌بن‌زکریا، الجلیس الصالح الکافی و الأنیس الناصح الشافی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1426ق.
ابن‌عراق، علی‌بن‌محمد، تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأخبار الشنیعة الموضوعة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1399ق.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، الأربعین البلدانیة، به‌تحقیق محمد مطیع حافظ، بیروت: دار الفکر، 1411ق.
ابن‌عساکر، علی‌بن‌حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
ابن‌فاخر، محمدبن‌فاخر، موجبات الجنة، بی‌جا: عبدالرحمن، 1423ق.
ابن‌ماکولا، علی‌بن‌هبة‌الله، الإکمال فی رفع الإرتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الأسماء و الکنی و الأنساب، ریاض: رشد، بی‌تا.
ابوالفداء، اسماعیل‌بن‌علی، تقویم البلدان، تهران: سفیر اردهال کتابخانۀ موزه و اسناد مجلس شورای اسلامی، 1392.
ابویعلی خلیلی، خلیل‌بن‌عبدالله، الإرشاد فی معرفة علماء الحدیث، به‌تحقیق محمدسعید عمر ادریس، ریاض: رشد، 1409ق.
امامی حجتی، علی‌اکبر و وحید حامد، پراکندگی جغرافیایی رجال شیعه در ایران تا پایان قرن ششم بر پایۀ منابع رجالی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1399.
انصاری، سکینه و علی عادل‌زاده، «شناسایی میراث صوفیان خراسان در آثار شیخ صدوق»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، ش۶۹، س27،، بهار و تابستان۱۴۰۰، صص173تا205.
بحرانى، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.
برقی، احمدبن‌محمد، رجال؛ الطبقات، تهران: انتشارات جامعۀ طهران، بی‌تا.
بسام، مرتضی، زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت: دار المحجة البیضاء، 1426ق.
بلاذری، احمدبن‌یحیی، جمل من انساب الأشراف، به‌تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر، 1417ق.
بلاذری، احمدبن‌یحیی، انساب الأشراف، بیروت: دار الفکر، 1417ق.
بهبهانى، محمدباقربن‌محمداکمل، الرسائل الفقهیة، قم: مؤسسۀ علامه وحید بهبهانى، 1419ق.
ثعلبی، احمدبن‌محمد، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، جده: دار ناشر، بی‌تا.
حافظ مزی، یوسف‌بن‌عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، محقق: د. بشار عواد معروف، بیروت: الرسالة، 1400ق.
حر عاملی، محمدبن‌حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت: اعلمی، 1425ق.
حر عاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، به‌تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم: آل‌البیت(ع)، 1416ق.
حر عاملی، محمدبن‌حسن، هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة، بی‌جا: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه، تفسیر نور الثقلین، به‌تصحیح هاشم رسولی، قم: اسماعیلیان، 1415ق.
خزائلی، محمد، شرح گلستان، تهران: بدرقۀ جاویدان، 1381.
خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، تاریخ بغداد، به‌تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مؤسسۀ خویی، بی‌تا.
دارقطنی، علی‌بن‌عمر، سنن الدار قطنی، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
دارمی، عبدالله‌بن‌عبدالرحمن، سنن الدارمی، بی‌جا: دار المغنی، بی‌تا.
دیلمی همدانی، ابوشجاع، الفردوس بمأثور الخطاب، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1406ق.
دینوری، احمدبن‌داود، المجالسة و جواهر العلم، بحرین: جمعیة التربیة الاسلامیة، 1419ق.
ذهبی، محمدبن‌احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، به‌تحقیق تدمری، بیروت: دار الکتب العربی، 1413ق.
ذهبی، محمدبن‌احمد، سیر اعلام النبلاء، به‌تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی، 1409ق.
ذهبی، محمدبن‌احمد، سیر أعلام النبلاء، قاهره: دار الحدیث، 1427ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم‌بن‌محمد، التدوین فی اخبار قزوین، به‌تحقیق عزیزالله عطاردی قوچانی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1408ق.
رافعی قزوینی، عبدالکریم‌بن‌محمد، التدوین فى اخبار قزوین، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
ستار، حسین و رضا مؤدب، «بررسی نقش روات مشترک در اخبار منتقله؛ مطالعۀ موردی، جِعّابی از مشایخ صدوق»، حدیث پژوهی، ش1، فروردین 1393، صص207تا238.
ستار، حسین، «نقش نیشابور در شکل‌گیری شخصیت علمی و تدوین آثار شیخ صدوق»، تاریخ و فرهنگ، ش2، بهمن1399، صص9تا35.
ستار، حسین، بررسی و تحلیل دلایل و پیامد‌‌های روایات منتقله در آثار شیخ صدوق، قم: دانشگاه قم، 1393.
سخاوی، محمدبن‌عبدالرحمن، القول البدیع فی الصلاة على الحبیب الشفیع، بی‌جا: الریان، 1422ق.
سفارینی، محمدبن‌احمد، کشف اللثام شرح عمدة الأحکام، کویت: وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة، 1428ق.
سفیری، شمس‌الدین، المجالس الوعظیة فی شرح احادیث خیر البریة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1425ق.
سمعانی، عبدالکریم‌بن‌محمد، الأنساب، به‌تحقیق عبدالرحمن‌بن‌یحیى المعلمی الیمانی، حیدرآباد: مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1382.
سیوطی، عبدالرحمنبنابیبکر، اللآلىء المصنوعة فی الأحادیث الموضوعة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417ق.
سیوطی، عبدالرحمنبنابیبک، جامع الأحادیث الجامع الصغیر و زوائده و الجامع الکبیر، بیروت: دار الفکر، بی‌تا.
سیوطی، عبدالرحمنبنابیبک، طبقات الحفاظ، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1403ق.
شامی، یوسف‌بن‌حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، بی‌جا: نشر اسلامی، 1420ق.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
شوشتری، نور‌الله‌بن‌شرف‌الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم: چاپخانهٔ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1409ق.
شوکانی، محمد، الفوائد المجموعة فی احادیث الموضوعة، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
صابری همدانی، احمد، تاریخ مفصل همدان، تهران: شاکر، 1381.
صفدی، خلیل‌بن‌ابیک، الوافی بالوفیات، به‌تحقیق احمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی، 1420ق.
صفوری شافعی، عبدالرحمن، نزهة المجالس و منتخب النفائس، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، بیروت: دار الکتب العلمیة،1420ق.
طوسی، محمدبن‌حسن، قم: رضی، بی‌تا.
علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، رجال العلامة الحلی، نجف: دار الذخائر، 1411ق.
عیدی، مجتبی، سیری در تاریخ تشیع همدان از آغاز تا قرن دهم، تهران: ادیان، 1399.
فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی، الوافی، اصفهان: چاپخانهٔ امام امیرالمؤمنین علی(ع)، 1091م.
قرطبى، محمدبن‌احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو، 1364.
قلی‌پور، حسن، «تأملی در امکان استعدادی فطرت»، قم: فصلنامۀ معرفت، س17، 1389، صص23تا38.
کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1376ق.
کشی، محمدبن‌عمر، رجال الکشی؛ اختیار معرفة الرجال، مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، به‌تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
کنتوری، حامدحسین‌بن‌محمدقلی، شوارق النصوص فی تکذیب فضائل اللصوص، قم: دار الفکر، بی‌تا.
کوفی، فرات‌بن‌ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران: مؤسسهٔ چاپ و نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: آل‌البیت(ع)، بی‌تا.
مامقانی، عبدالل، تنقیح المقال فی علم الرجال، به‌تحقیق محی‌‌الدین مامقانی، قم: آل‌البیت(ع)، 1431ق.
مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقی، بحار الانوار، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی، 1403ق.
محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامۀ قرآن و حدیث، قم: مؤسسۀ فرهنگی دار الحدیث، 1390.
نجاشی، احمدبن‌علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة، مؤسسۀ نشر اسلامی، بی‌تا.
نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران: فرزند مولف، 1414ق
نوری، حسین‌بن‌محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: آل البیت(ع)، 1366.
نووی، محمد، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
هذلی، ابوالقاسم، الکامل فی القراءات العشر والأربعین الزائدة علیها، بی‌جا: سما، 1428ق.
هیتمی، احمدبن‌علی، الزواجر عن اقتراف الکبائر، بی‌جا: دار الفکر، 1407ق.
هیثمی، علی‌بن‌ابوبکر، کشف الأستار عن زوائد البزار، بی‌جا: الرسالة، 1399ق.
هیثمی، علی‌بن‌ابوبکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، قاهره: القدسی، 1414ق.
یاقوت حموی، یاقوت‌بن‌عبدالله، معجم البلدان، بیروت: دار احیاء الثراث العربی، بی‌تا. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 7,549 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 4,720 |
||