بررسی اثرات طرح احیا و تعادل‌بخشی بر آب‌های زیرزمینی دشت قلعه‌تل، شمال شرق خوزستان

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 9، شماره 3 - شماره پیاپی 25، آذر 1401، صفحه 39-48   

نوع مقاله: فنی و ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i3.2212.1196

نویسندگان

فرشاد علی جانی^{* 1}؛ سیده فاطمه موسوی²؛ هادی محمدی³

¹استادیار هیدروژئولوژی، گروه زمین‌شناسی معدنی و آب، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²کارشناس ارشد هیدروژئولوژی، مهندسین مشاور کمیاب گستر جنوب، اهواز، ایران

³دانشجوی دکتری هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران

چکیده

طرح احیا و تعادل‌بخشی با هدف جبران کسری مخزن و جلوگیری از افت آبخوان‌های زیرزمینی با پروژه‌های مختلف در وزارت نیرو تدوین و در کل کشور در حال اجرا است. اجرای طرح‌های احیا و تعادل‌بخشی در دشت ممنوعه قلعه‌تل، شمال شرق خوزستان، از سال 1397 آغاز شده است. ارزیابی اجرای طرح‌های اجرا شده، با صرفه‌جویی 1/7 میلیون متر مکعبی در سال (حدود 14 درصد کاهش بهره‌برداری از آب زیرزمینی) با مقایسه نوسانات سطح آب زیرزمینی دشت در قبل و بعد از اجرای طرح انجام شده است. نتایج نشان داد که میزان تغییرات سطح ایستابی و حجم آبخوان قلعه‌تل در سال آبی 1401-1400 که در دوره خشک و همراه با اجرای طرح‌های احیا و تعادل‌بخشی در منطقه می‌باشد، مثبت و به ترتیب برابر 0/41 متر و 1/8 میلیون متر مکعب می‌باشد. بر این اساس در حالی که در دوره خشکسالی 1401-1400 عمدۀ دشت‌های استان خوزستان با افت سطح ایستابی و کسری مخزن مواجه شده‌اند، ولی در دشت قلعه‌تل تراز آب زیرزمینی بالا آمده است که می‌تواند به دلیل اثرات مثبت اجرای طرح‌های احیا و تعادل‌بخشی آبخوان باشد. با توجه به تناوب سال‌های با بارش بیشتر از نرمال و خشکسالی، نمی‌توان با قطعیت در ارتباط با اثرات اجرای طرح بر تعادل آبخوان نظر داد و نقش واضح با تأثیر بر روی هیدروگراف معرف، به علت نوسانات کوتاه‌مدت تغییرات سطح آب، قطعی نیست.

کلیدواژه‌ها

طرح احیا و تعادل‌بخشی؛ افت سطح آب زیرزمینی؛ خوزستان

مراجع

حیدری، ص. 1391. شبیه‌سازی کمی منابع آب زیرزمینی در سناریوهای مختلف جهت مصارف کشاورزی با استفاده از مدل pmwin (مطالعه موردی دشت قلعه‌تل). وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. دانشگاه شهید چمران، دانشکده مهندسی علوم آب. اهواز.
علی‌پور، ا.، حسنی، خ. و لگزیان، ر. 1395. بررسی طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی، مطالعه موردی: دشت پایلوت ممنوعه بحرانی نیشابور. دومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان. اصفهان.
علی‌جانی، ف.، حاجی‌زاده، م.، ناصری، ح. و میرزایی، ل. 1398. بررسی ناهنجاری‌های هیدروژئولوژیکی آبخوان دشت قلعه‌تل، شمال شرق خوزستان، با استفاده از تجسس عمیق ژئوالکتریک. نشریه هیدروژئولوژی، 4(2): 33-18.
کبیری، ش. و نظری، ب. 1396. ارزیابی اثربخشی طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی. اولین اجلاس هم‌اندیشی با متخصصان علوم آب و محیط زیست، وزارت نیرو. تهران.
نجفی‌بیامه، م.، مرادی، ع.، شهلایی، م.ر. و جلیلیان، ع. 1395. آسیب‌شناسی فرآیند بازنگری در صدور پروانه‌های بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در طرح احیاء و تعادل‌بخشی، مطالعه موردی: استان کرمانشاه. دومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان. اصفهان.
نقشه زمین‌شناسی کوه آسماری. شرکت ملی نفت ایران. نقشه 1:100000 زمین‌شناسی، شیت شماره 5953.
Abiye T., Masindi K., Mengistu H. and Demlie M. 2018. Understanding the groundwater-level fluctuations for better management of groundwater resource: A case in the Johannesburg region. Groundwater for Sustainable Development, 7: 1–7.
Al-Amin S., Berglund E.Z., Mahinthakumar G. and Larson K. L. 2018. Assessing the effects of water restrictions on socio-hydrologic resilience for shared groundwater systems. Journal of Hydrology, 566: 872-885.
Bhattacharjee S., Saha B., Saha B., Sadib Uddin M. and Panna C.H. 2018. Groundwater governance in Bangladesh: established practices and recent trends. Groundwater for Sustainable Development, 8: 69-81.
Dong D., Sun W., Zhu Z., Xi S. and Lin G. 2013. Groundwater risk assessment of the third aquifer in Tianjin City, China. Water Resour. Manag, 27 (8): 3179–3190.
Lezzaik K., Milewski A. and Mullen J. 2018. The groundwater risk index: Development and application in the Middle East and North Africa region. Science of the Total Environment, 628: 1149–1164.
Morsy K.M., Morsy A.M. and Hassan A.E. 2018. Groundwater sustainability: Opportunity out of threat. Groundwater for Sustainable Development, 7: 277–285.
Prasad Y.S. and Rao B.V. 2018. Groundwater depletion and groundwater balance studies of Kandivalasa River Sub Basin, Vizianagaram District, Andhra Pradesh, India. Groundwater for Sustainable Development, 6: 71–78.
Samani S. 2021. Assessment of groundwater sustainability and management plan formulations through the integration of hydrogeological, environmental, social, economic and policy indices. Groundwater for Sustainable Development, 15: 100681. 
Zhang K., Xie X., Zhu B., Meng S. and Yao Y. 2019. Unexpected groundwater recovery with decreasing agricultural irrigation in the Yellow River Basin. Agricultural Water Management, 213: 858–867.