شناسایی و تحلیل گفتمان‌های اجتماعی توسعۀ گردشگری در عرصه‌های طبیعی با روش‌شناسی Q (مورد مطالعه: جنگل‌های بلوط استان ایلام)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 10، دوره 20، شماره 4 - شماره پیاپی 41، دی 1401، صفحه 349-315   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.79396.1218

نویسندگان

زینب شهبازی کوچکله¹؛ عباس امینی^{* 2}؛ احمد تقدیسی³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

³دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در این پژوهش سعی شده است توسعه گردشگری از نظر محتوای وسیع‌تری که در آن فعالیت می‌کند، ارزیابی شود و به‌طور خاص، گفتمان‌های حمایت‌کننده فعالیت‌های گردشگری در منطقه شناسایی شوند، گفتمان غالب معرفی شود و به این پرسش پاسخ داده شود که آیا این گفتمان‌ها با اهداف توسعه پایدار گردشگری، به‌گونه‌ای‌که برای مدت‌زمان نامشخصی حیات خود را در منطقه بدون تأثیرات منفی بر منابع طبیعی، ارزش‌های فرهنگی و منافع اقتصادی آن حفظ کند، همسو هستند. این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی، از حیث ماهیت از نوع تحقیقات کیفی-کمّی و به لحاظ شیوه اجرا جزو تحقیقات اکتشافی از نوع توصیفی و تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش افرادی از جامعه محلی، کارآفرینان، متولیان دولتی و خصوصی بخش گردشگری و همچنین مسئولان، دانشگاهیان و NGO های مرتبط با محیط‌زیست وحفاظت جنگل‌ها بودند. نمونه افراد معمولاً به‌طور هدفمند و با اندازه‌ای کوچک انتخاب شده است. تجزیه و تحلیل داده‌های Q، با استفاده از نرم‌افزار PQMethod 2.35 انجام شده است. سه فاکتور به‌دست‌آمده درمجموع 42 درصد از واریانس مطالعه را توضیح می‌دهند: فاکتور اول 26 درصد واریانس مطالعه را تبیین می‌کند و دیدگاه مشترک 23 نفر را نشان می‌دهد؛ نمونه Q  9 نفر از شرکت‌کننده‌ها در فاکتور دوم بارگذاری شده است. این عامل 9 درصد از واریانس مطالعه را توضیح می‌دهد؛ فاکتور سوم 7 درصد از واریانس مطالعه را تبیین می‌کند. سه نفر از شرکت‌کنندگان با این عامل مرتبط هستند. در این پژوهش سه گفتمان شناسایی شد که در هرکدام ضمن نشان دادن اهمیت جنگل‌های بلوط، توسعه گردشگری از زاویه‌ای متفاوت ارزیابی شده است. این گفتمان‌ها «گفتمان توسعه پایدار اکوتوریسم روستایی»، «گفتمان حفاظتی ناسازگار با توسعه گردشگری » و «گفتمان توسعه گردشگری انبوه» هستند.

کلیدواژه‌ها

گردشگری؛ تحلیل گفتمان؛ روش‌شناسی Q؛ جنگل‌های بلوط؛ استان ایلام

مراجع

1. اسدی، ع.، و بیات، ن. (1396). تحلیل محتوای کیفی گفتمان توسعه گردشگری ادبی در ایران، گردشگری شهری، 1(4)، 14-1.
2. آزادخانی، پ.، حسین زاده، ج.، و سلیمی باوندپور، آ. (2018) . بررسی اثرات اجتماعی-فرهنگی توسعه گردشگری شهری ایلام. جغرافیای اجتماعی شهری، 5(1)، 1-15.‎
3. بیات، ن.، بدری، س.، رضوانی، م.، و فرجی سبکبار، ح. (1393) . فراتحلیلی بر مطالعات گردشگری روستایی در ایران: پژوهشی در چارچوب روش‌شناسی کیو. مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 3( 7)، 85-100.
4. پیری، ع. (1390). سیمای منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام. ایلام: انتشارات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری.
5. خوشگویان فرد، ع. (1386). روش‌شناسی کیو. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات صدا و سیما.
6. دانایی فرد، ح.، حسینی، ی.،  و شیخها، ر. (1392).  شالوده‌های نظری روش‌شناسی. تهران: انتشارات صفار.
7. سعیدی، ع.، بهشتی، س.، و رضوانی، ر. (1391). موانع اساسی سیاست‌گزاری گردشگری از نظر نخبگان. برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 1(2)، 33-56.
8. سمیعی، ‌س.، و غیاثیان، م. (2015) . تحلیل گفتمان مدیران و نخبگان کشور درباره صنعت گردشگری در ایران.مطالعات مدیریت گردشگری، 31(10)، 1-18.‎
9. شجاعی، م.، و تراب احمدی، م. (1393) . بررسی تحقق پذیری اهداف کمی سند چشم انداز توسعه گردشگری. اولین همایش بین المللی علمی راهبردی توسعه گردشگری جمهوری اسلامی ایران چالش‌ها و چشم اندازها، پژوهشکده گردشگری جاهد دانشگاهی، مشهد.  

ضیایی، م.، و عباسی، د. (1397) . چالش‌ها و رویکردهای توسعه‌ گردشگری پایدار: از نظریه تا عمل.‎ برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 7(24)، 8-37.

قادری، ا. (1383). آشنایی با صنعت جهانگردی. ماهنامه کجا، 1(2)، 8-22.

نظریان، ا.، و نظری، ش. (2012). آسیب‌شناسی مبانی نظری برنامه‌ریزی و نظام برنامه‌ریزی طرح‌های شهری و روستایی با رویکرد آمایش گردشگری (استان‌های ایلام، کرمانشاه و لرستان).فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4(4)، 1-16.‎

13. Addams, H ., & Proops, J. L. (Eds.). (2000). Social discourse and environmental policy: An application of Q methodology. Massachusetts: Edward Elgar Publishing.
14. Ahmadi, M., Khodadadi, M ., & Shahabi, H. (2018). Planning for ecotourism in the protected area of Manesht and Ghelarang, Ilam Province, Iran. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 19(2), 243-268.
15. Amaruzaman, S., Leimona, B., van Noordwijk, M., & Lusiana, B. (2017). Discourses on the performance gap of agriculture in a green economy: a Q-methodology study in Indonesia. International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services & Management, 13(1), 233–47.
16. Anderson, W. (2015). Cultural tourism and poverty alleviation in rural Kilimanjaro, Tanzania. Journal of Tourism and Cultural Change, 13(3), 208-224.
17. Ashworth, G. J., & Voogd, H. (1990). Selling the city: Marketing approaches in public sector urban planning. London: Belhaven Press.
18. Barry, J., & Proops, J. (1999). Seeking sustainability discourses with Q methodology. Ecological economics, 28(3), 337-345.
19. Brondizio, E. S. (2017). Interdisciplinary as collaborative problem framing. ITEMS: Insights from the Social Sciences (Social Science Research Council). Retrieved from https://items. ssrc. org/ interdisciplinarity/ interdisciplinarity -as- collaborative-problem-framing.
20. Brown, S. R. (1993). A primer on Q methodology. Operant subjectivity, 16(3/4), 91-138.
21. Butler, R. (1980). The concept of a tourist area cycles of evolution: Implications for management of resources, Canadian Geographer, 24, 5-12.
22. Cathal,O., JeremyGault., A, ValCummins, A., & Inskeep, E. (1988). Tourism Planning: An emerging specialization. Journal of the American planning Association, 54(3), 360-72.
23. Caton, K., & Santos, C. A. (2007). Heritage tourism on Route 66: Deconstructing nostalgia.
24. Cheia, G. (2013). Ecotourism: Definition and concepts. Revista de Turism-Studii Si Cercetari in Turism, (15), 56-60.
25. Chirenje, L. I. (2017). Contribution of ecotourism to poverty alleviation in Nyanga, Zimbabwe. Chinese journal of population resources and environment, 15(2), 87-92.
26. Cuppen, E., Breukers, S., Hisschemöller, M., & Bergsma, E, (2010). Q methodology to select participants for a stakeholder dialogue on energy options from biomass in the Netherlands. Ecological Economics, 69, 579-591.
27. Dryzek, J. S., & Niemeyer, S. (2008). Discursive representation. American Political Science Review, 102(4), 481-493.
28. Duenckmann, F. (2010). The village in the mind: Applying Q-methodology to re-constructing constructions of rurality. Journal of Rural Studies, 26(3), 284-295.
29. Eden, S., Donaldson, A., & Walker, G. (2005). Structuring subjectivities? Using Q methodology in human geography. Area, 37(4), 413-422.
30. Ellingsen, I. T., Størksen, I., & Stephens, P. (2010). Q methodology in social work research. International Journal of Social Research Methodology, 13(5), 395-409.
31. Fazito, M., Scott, M., & Russell, P. (2016). The dynamics of tourism discourses and policy in Brazil. Annals of Tourism Research, 57, 1-17.
32. Fick, L. (2003). Draft guide line: Methodology for carrying cappacity assessment for the use of water for recreational purposes. Department of Water Affairs And Forestry.16 p.
33. Glynos, J., Howarth, D., Norval, A., & Speed, E. (2009). Discourse analysis: Varieties and methods. Discussion Paper. NCRM. (Unpublished). Retrieved from https://eprints.ncrm.ac.uk/id/eprint/796/
34. Grimwood, B. S., Yudina, O., Muldoon, M., & Qiu, J. (2015). Responsibility in tourism: A discursive analysis. Annals of Tourism Research, 50, 22-38.
35. Gyan, P., N, Duarte., B, Morais., & Graefe, R. (2004). Nature tourism constraints: A cross-activity comparison. Annals of Tourism Research, 31(3), 540–555.
36. Hajer, M., & Versteeg, W. (2005). A decade of discourse analysis of environmental politics: Achievements, challenges, perspectives. Journal of Environmental Policy & Planning, 7(3), 175-184.
37. Hannam, K., & Knox, D. (2005). Discourse analysis in tourism research a critical perspective. Tourism Recreation Research, 30(2), 23-30.
38. Higgins-Desbiolles, F. (2018). Sustainable tourism: Sustaining tourism or something more?. Tourism Management Perspectives, 25, 157-160.
39. Hillman, B. (2003). The poor in paradise: Tourism development and rural poverty in China’s Shangri-La. In Landscapes of diversity: proceedings of the III symposium on montane mainland South East Asia (MMSEA) (pp. 545-553). Kunming, China: Yunnan Sciences and Technology Press.
40. Hottola, P. (Ed.). (2009). Tourism strategies and local responses in Southern Africa. Wallingford: Cabi Publication.
41. Hugé, J., Velde, K. V., Benitez-Capistros, F., Japay, J. H., Satyanarayana, B., Ishak, M. N., ..., & Dahdouh-Guebas, F. (2016). Mapping discourses using Q methodology in Matang mangrove Forest, Malaysia. Journal of Environmental Management, 183, 988-997.
42. Hugé, J., Waas, T., Dahdouh-Guebas, F., Koedam, N., & Block, T. (2013). A discourse-analytical perspective on sustainability assessment: interpreting sustainable development in practice. Sustainability Science, 8(2), 187-198.
43. Hunter, C. (1997). Sustainable tourism as an adaptive paradigm. Annals of Tourism Research, 24(4), 850-867.
44. Hunter, W. C. (2013). Understanding resident subjectivities toward tourism using Q method: Orchid Island, Taiwan. Journal of Sustainable Tourism, 21(2), 331-354.
45. Ioannides, D. (1995). A flowed implementation of sustainable tourism: The experience of Akamos, Cyprus. Tourism management, 16(8), 583-592.
46. Jafari, J. (1990). Research and scholarship: The basis of tourism education. Journal of Tourism Studies, 1(1), 33-41.
47. Journal of Travel Research, 45(4), 371–386.
48. Judd, D., & Simpson, D. (2003). Reconstructing the local state: The role of external constituencies in building urban tourism. American Behavioral Scientist, 46(8), 1056–1069.
49. Langston, J. D., McIntyre, R., Falconer, K., Sunderland, T., Van Noordwijk, M., & Boedhihartono, A. K. (2019). Discourses mapped by Q-method show governance constraints motivate landscape approaches in Indonesia. PLoS One, 14(1), e0211221.
50. Law, C. (1993). Urban tourism: Attracting visitors to large cities. London: Mansell Publishing Limited.
51. Lee, J. H. (2019). Conflict mapping toward ecotourism facility foundation using spatial Q methodology. Tourism Management, 72, 69-77.
52. López-i-Gelats, F., Tàbara, J. D., & Bartolomé, J. (2009). The rural in dispute: Discourses of rurality in the Pyrenees. Geoforum, 40(4), 602-612.
53. McKeown, B., & Thomas, D. B. (2013). Q methodology(Vol. 66). New York: Sage publications.
54. Moulin, C., & Boniface, P. (2001). Routeing heritage for tourism: Making heritage and cultural tourism networks for socio-economic development. International Journal of Heritage Studies, 7(3), 237–248.
55. Mutana, S., & Mukwada, G. (2018). Mountain-route tourism and sustainability. A discourse analysis of literature and possible future research. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, 24, 59-65.
56. Newman, H. (2002). Race and the tourist bubble in downtown Atlanta. Urban Affairs Review, 37(3), 301–321.
57. Nijnik, M., Nijnik, A., Bergsma, E., & Matthews, R. (2014). Heterogeneity of experts’ opinion regarding opportunities and challenges of tackling deforestation in the tropics: A Q methodology application. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 19(6), 621–640.
58. Overdevest, C. (2000). Participatory democracy, representative democracy, and the nature of diffuse and concentrated interests: a case study of public involvement on a national forest district. Society & Natural Resources, 13(7), 685–696.
59. Page, S. (1995). Urban tourism. London: Routledge.
60. Phillips, N., Lawrence, T. B., & Hardy, C. (2004) Discourse and institutions. Academy of Management Review, 29, 635–652.
61. Roessingh, C., Duijnhoven, H., & Berendse, M. (2008). Caribbean delight: Moving beyond the sustainability discourse in tourism. ARA: Journal of Tourism Research/Revista de Investigación Turística, 1(2), 21-33.
62. Santos, C. A., Belhassen, Y., & Caton, K. (2008). Reimagining Chinatown: An analysis of tourism discourse. Tourism Management, 29(5), 1002-1012.
63. Sharpley, R. and Telfer, D. (2015). Tourism and development: Concepts and issues (2^nd ed). UK: Channel View Publications.
64. Soleimanpour, H. (2006). Nature-based tourism: A draft international covenant (1^st). Tehran, Iran: CENESTAfor IUCN/CEEP
65. Stephenson, W. (1953). The study of behavior: Q-technique and its methodology. Chicago: University of Chicago Press.
66. Stergiou, D., & Airey, D. (2011). Q-methodology and tourism research. Current Issues in Tourism, 14(4), 311-322
67. Stronza, A. (2001). Anthropology of tourism: Forging new ground for ecotourism and other alternatives. Annual Review of Anthropology, 30, 261-283.
68. Susan, E. (1991). Nature tourism and rural development in tortuguero. Tourism Research, 18(2), 186-201.
69. Tosun, C. (2006). Expected nature of community participation in tourism development, Tourism Management, 27(3), 493-504.
70. Watts, S., & Stenner, P. (2012). Doing Q Methodological Research. New York: Sage Publications.
71. Weaver, D. (2008). Sustainable tourism: Theory and practice. London: Butterworth-Heinemann.
72. Webler, T., Danielson, S., & Tuler, S. (2009). Using Q method to reveal social perspectives in environmental research. Greenfield MA: Social and Environmental Research Institute, 54, 1-45.