گونه‌شناسی تحلیلی جری و تطبیق از دیدگاه علامه طباطبایی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 10، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 251-274   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2023.71581.1146

نویسنده

محمدهادی قهاری کرمانی^*

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

در بسیاری از روایات، مفاد آیات قرآن بر مصادیق تطبیق شده است که این یکی از مهم‌ترین رموز جاودانگی قرآن به شمار می‌رود. علامه طباطبایی بر اساس روایات، از این عمل تحت عنوان جری و تطبیق یاد کرده است. سؤال اصلی آن است که از نگاه علامه طباطبایی، روایات جری و تطبیق به چه گونه‌هایی تقسیم‌‌شدنی است؟
روایات جری و تطبیق در تفسیر المیزان با روش توصیفی‌تحلیلی بررسی و مشخص شد که این مصادیق دو گونهٔ کلی‌اند: یا از مصادیق زمان نزول آیه است و برای آیه، مصادیقی در گذر زمان وجود دارد که مشابه مصادیق آیه در زمان نزول است یا اینکه از مصادیق زمان نزول آیه نیست، بلکه از مصادیق در گذر زمان آیه به شمار می‌روند. هریک از دو گونهٔ کلیِ یادشده، به سه‌ گونه تقسیم‌شدنی است که به ترتیب عبارت‌اند از: مصداق باطنی آیه در زمان نزول، مصداق اطلاق یا عموم آیه در زمان نزول، مصداق اتمّ اطلاق یا عموم آیه در زمان نزول، مصداق باطنی آیه در گذر زمان، مصداق اطلاق یا عموم آیه در گذر زمان، مصداق اتمّ اطلاق یا عموم آیه در گذر زمان. البته در مواردی، علامه بر معنای باطنی آیه نیز جری و تطبیق اطلاق کرده است.

کلیدواژه‌ها

جری و تطبیق؛ انواع جری و تطبیق؛ علامه طباطبایی؛ تفسیر المیزان

مراجع

قرآن‌کریم

 DOI: 10.22051/tqh. 2017.8052.1095

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌. معانی ‌الأخبار. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ۱۴۰۳ق.

ابن‌شهر آشوب، محمدبن‌على. مناقب آل ابی‌طالب(ع). قم: انتشارات علامه. ۱۳۷۹ق.

ابن‌منظور، محمد. لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی. ۱۴۰۸ق.

استرآبادى، على‌. تأویل الآیات‌ الظاهرة فی فضائل العترة ‌الطاهرة. قم: مؤسسة النشر ‌الإسلامی. ۱۴۰۹ق.

بحرانى، سیدهاشم‌بن‌سلیمان. البرهان فی تفسیر القرآن‌. قم: بعثه. ۱۴۱۵ق‌.

برقی، احمدبن‌محمدبن‌خالد. المحاسن‌. قم: دار الکتب ‌الإسلامیة. ۱۳۷۱ق.

جوادی آملی، عبدالله. تسنیم. قم: اسراء. ۱۳۷۹.

جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد. الصحاح. بیروت: دار العلم. ۱۴۰۷ق.

حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه. تفسیر نور الثقلین. قم: اسماعیلیان. ۱۴۱۵ق.

راد، علی، ابوالحسن مؤمن‌نژاد. «مبانی ادبی و زبان‌شناختی جری و تطبیق در تفسیر قرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث. ش۳۳، بهار۱۳۹۶، ۵۷تا۷۹.

راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار العلم. ۱۴۱۲ق.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. «تجلی جاودانگی قرآن در قاعدۀ جری و تطبیق»، اندیشۀ دینی. ش۲۵، زمستان۱۳۸۶، ۵۱تا۶۶.

رضایی کرمانی، محمدعلی. «روش‌های به‌کارگیری قاعدۀ جری و تطبیق در حوزۀ فهم قرآن»، پژوهش‌های قرآنی. ش۸۰، پاییز۱۳۹۵، 4تا27.

سلیمی زارع، مصطفی. «جایگاه روایات جری و تطبیق در فرایند تفسیر قرآن»، پژوهش‌های قرآنی. ش۷۳، بهار۱۳۹۲، 124تا۱۴۱.

شاکر، محمدکاظم. روش‌های تأویل قرآن. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. ۱۳۷۶.

طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: اعلمی. ۱۳۹۰ق.

طباطبایی، محمدحسین. قرآن در اسلام. تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۵۳.

طبرسى، فضل‌بن‌حسن‌. مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو. ۱۳۷۲.

طریحی، فخرالدین. مجمع البحرین. تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی. ۱۳۷۵.

عیاشى، محمدبن‌مسعود. تفسیر العیاشی‌. تهران‌: مکتبة العلمیة‌ الإسلامیة. ۱۳۸۰ق.

فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد. کتاب‌ العین. قم: هجرت. ۱۴۱۰ق.

فیض‌ کاشانى، محمدمحسن‌بن‌شاه‌مرتضى‌. تفسیر الصافی. تهران‌: صدر. ۱۴۱۵ق.

قمى، على‌بن‌ابراهیم‌. تفسیر القمی‌. قم: دار الکتاب. ۱۳۶۳.

قهاری کرمانی، محمدهادی. «ماهیت تأویل قرآن در آیات و روایات و بررسی دیدگاه‌های مشهور بر اساس آن»، پژوهشنامۀ تأویلات قرآنی. ش۳، پاییز و زمستان۱۳۹۸، ۶۷تا۹۵.

کلینى، محمدبن‌یعقوب‌. الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. ۱۴۰۷ق.

لک‌زایی، صغری و زهرا قاسم‌نژاد. «جری و تطبیق در احادیث امام رضا(ع)»، بینات. ش۸۶ و ۸۷، تابستان و پاییز۱۳۹۴، 185تا194.

مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقى‌. بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء‌ التراث ‌العربی‌. ۱۴۰۳ق.

مسعودی صدر، هدیه. «کاربرد جری و تطبیق در تفسیر قرآن»، مطالعات قرآنی. ش۳۴، تابستان۱۳۹۷، ۱۵۳تا۱۷۵.

مصطفوی، حسن. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ۱۳۶۰.

نصیری، علی. «جری و تطبیق در المیزان»، علوم و معارف قرآنی. ش۲، تابستان۱۳۷۵، ۷۸تا۹۶.

نصیری، علی. رابطۀ متقابل کتاب و سنت. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ دینی. ۱۳۸۵.

نفیسی، شادی. «مبانی جری و تطبیق از دیدگاه علامه طباطبایی»، قرآن‌شناخت. ش۱۲، پاییز و زمستان۱۳۹۲، ۵تا۲۶.

نفیسی، شادی. علامه طباطبایی و حدیث. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. ۱۳۸۴.

نورایی، محسن. «بررسی قاعدۀ تفسیری جری و تطبیق با تأکید بر به کارگیری آن در سیرۀ معصومان(ع)»، آموزه‌های قرآنی. ش۱۴، پاییز و زمستان۱۳۹۰، ۳۱تا۴۴.

هاشمی نشلجی، علی. معیار‌های جری و تطبیق از نگاه علامه طباطبایی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. ۱۳۹۸.

یزدان‌پناه، یدالله. «جری و تطبیق، روش‌ها و مبانی آن»، حکمت عرفانی. ش۴، پاییز و زمستان۱۳۹۱، ۷تا۳۲.