بررسی و تحلیل آماری گستردگی و تنوع وقف در قلمرو عثمانی مطالعۀ موردی: اسناد آرشیو ملی بلغارستان

تاریخ و فرهنگ

مقاله 2، دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 110، شهریور 1402، صفحه 43-70   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2023.81187.1211

نویسندگان

مرتضی نورائی¹؛ معصومه پژوهش نیا^{* 2}

¹استاد دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری، تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه اصفهان

چکیده

این پژوهش در نظر دارد گستره و تنوع موقوفات در قلمرو عثمانی (سده­های 10-13ق) را بر مبنای اسناد آرشیو ملی بلغارستان مورد بررسی قرار دهد. هدف از این بررسی، شناخت انواع موقوفات، چگونگی توزیع فراوانی آن­ها، و نیز موارد مصرف عایدات وقف در قلمرو عثمانی طی بازۀ زمانی مذکور بوده است. اسناد مورد استفاده در این پژوهش، افزون بر اسناد منتشر نشده، شامل 470 سند مربوط به وقف در قلمرو عثمانی است که توسط دپارتمان شرق‌شناسی کتابخانۀ ملی بلغارستان[1] گردآوری و تحت عنوان فهرست اسناد ترکی عثمانی در مورد وقف در دپارتمان شرق‌شناسی کتابخانۀ ملی بلغارستان[2] منتشر شده‌اند. پرسش اصلی پژوهش عبارت از این است که بر مبنای آرشیو مورد مطالعه، نوع موقوفات و نیز مصارف عایدات وقف در امپراتوری عثمانی چگونه بوده است؟ به عبارتی این پژوهش بر آن است تا بر مبنای اسناد مذکور، منابع درآمد وقف و موارد مصرف آن را در قلمرو عثمانی طی سده­های 10 تا 13ق مورد بررسی قرار دهد. بر اساس مطالعات صورت گرفته، بیشترین فراوانی درآمد موقوفات در سده­های  10 و 13ق، مربوط به اجارۀ املاک موقوفه و در قرن 11ق وقف مبلغ حاصل از مالیات جزیه در شهرهای مختلف بوده است. همچنین، موارد مصرف عایدات وقف شامل مواردی چون پرداخت حقوق کارمندان در املاک موقوفه، نگهداری موقوفات و تهیۀ غذا برای مستمندان بوده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

وقف؛ امپراتوری عثمانی؛ تاریخ اقتصادی؛ اسناد آرشیوی

مراجع

ارجح، اکرم. «موقوفات زنان در دورۀ صفوی و عثمانی». تاریخ روابط خارجی، ش. 52 - 53 (1391): 1-11.

اوزون چارشیلی، اسماعیل حقی. تاریخ عثمانی. ترجمۀ ایرج نوبخت. تهران: کیهان، 1368.

حضرتی، حسن. جستارهایی در باب تاریخ عثمانی و ترکیه جدید. قم: لوگوس، 1397.

دورسون، داود. دین و سیاست در دولت عثمانی. ترجمۀ منصوره حسینی و داود وفائی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381.

دوغان، اسرا. «وقف‌های زنان عثمانی و وقفیه والده سلطان ماه‌ پیکر». پیام بهارستان، ش. 13 (1390): 814-782.

رحیمی‌فر، مهناز و سعیداف عبدالقهار. «موقعیت اجتماعی واقفان در عصر صفویه به استناد وقف‌نامه‌ها». تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش.12 (1392): 70-41.

شاو، استانفورد جی. تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید. ترجمۀ محمود رمضان زاده. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، 1370.

شوندی، کبری؛ کامرانی‌فر، احمد و محمدرضا بارانی. «نقش و جایگاه زنان درباری در نظام وقف امپراتوری عثمانی از دورۀ سلیمان قانونی تا عبدالحمید دوم». پژوهشنامۀ تاریخ، ش. 60 (1399): 161-187.

یوکسل، حسن. «نقش زنان در نظام وقف عثمانی». ترجمۀ علیرضا مقدم. وقف میراث جاویدان، ش. 78-77 (1391): 257-276.

Akgündüz, Ahmed. »The Ottoman Waqf Administration in the 19th and Early-20th Centuries: Continuities and Discontinuities«. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. Vol. 64, No. 1 (2011): 71-87.

Cizakca, Murat. »Ottoman Cash Waqfs Revisited: The Case of Bursa (1555- 1823)«. Foundation for Science Technology and Civilisation. United Kingdom. (2004): 2-20.

Çabuk, Adem; Saygili, Arikan Tarik and  Mustafa Oguz. »Auditing of a Waqf in the Ottoman Empire in the Beginning of 19th Century«. Accounting and Financial History Research. Issue 14. (2018): 124-156.

Makarevych, A. »Waqf in the Ottoman Empire in the Turkish Historiography«. Taras Shevchenko National University of Kyiv, Kyiv, Ukraine. 2017.

Orbay, Kayhan. »Coping with Institutional and Financial Crises in the Sixteenth and Seventeenth Centuries: Ensuring the Survival of Ottoman Royal Waqfs«. The Medieval History Journal. Volume 22, Issue 2. (2019): 229-252.

Saiiar, Dzhemshid. Catalogue of the Persian Manuscripts Found in the National Library Cyril and Methodius. St St Cyril and Methodius National Library. Sofia. 1973.

Serdar, Ahmet. »The Impact of Waqfs on Economic Development of the Ottoman Empire: The Case of Western Thrace«. In book: Turkey at the beginning of the 21^st Century. 31-39. Sofia: St. Kliment Ohridski University Press, 2015.

Inventory of Ottoman Turkish Documents about Waqf Preserved in the Oriental Department at the St St Cyril and Methodius National Library. Sofia. 2003.