Cause and Effect Examination of the Functions and Mal-Functions of Tea-Houses in Safavid and Qajar Eras from the Perspective of Social Development and Continuity

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

Article 7, Volume 20, Issue 2 - Serial Number 44, June 2023, Pages 187-220   

Document Type: Research

DOI: 10.22067/social.2023.82853.1362

Author

Shahin Farabi^*

Assistant Professor, Department of History, Payam Noor University, Iran

Abstract

Iran’s urban spaces over the Islamic period can be considered a combination of completely interwoven public and private spaces. Tea-houses as new social places formed a new kind of urban socialization from Safavid period onwards. Taking various functions, the places played a significant role in developing public issues. The places at the beginning had a recreational function, though the function undertook changes as religious context of Iran and its events influenced them, so that they experienced many changes. Exploring the functions of the spaces will provide a view to the study of socio-cultural history of Iran’s society. Such a study requires due attention, investigation, and analysis of all its dimensions affecting the socio-economic and political relations. Taking the issues into consideration, relying on library resources, and applying a descriptive-analytical approach, this study dealt with various functions of tea-houses and their development over Safavid and Qajar periods. The results showed that the recreational-leisure, religious, literary, artistic, and political functions of the places have changed continuously over the periods. The functions are assumed to be abstract and independent, but due to the religious context of Iran and Iranians’ strong religious beliefs over the periods, the functions sometimes have been intermingled. Tea-houses have had positive influences on preserving and spreading national, ethnic, and religious culture and some artistic manifestations of Iran. They, however, have not been void of some mal-functions and increasing social crimes. The mal-functions became more expanded when modernistic elements expanded in Iran society in Qajar era and drastically influenced other functions.

Keywords

Tea-houses; Functions; Mal-functions; Safavid; Qajar; Continuity; Development

References

1. آقابزرگ، ن.، و متدین، ح. (1394). خاستگاه نظری میدان نقش‌جهان. فصل نامه باغ نظر، 12(33)، 23-34.
2. اعتمادالسلطنه، م. (1374). چهل سال تاریخ ایران. به کوشش ایرج افشار. تهران: نشر اساطیر.
3. احصاییه، (1312). سرشماری نفوس شهر تهران. تهران: بی نا.
4. اولئاریوس، آ. (1363). سفرنامه اولئاریوس (ا. بهپور، مترجم). برلین شرقی: نشر روتن ولونینگ.
5. اسماعیل‌زاده، ح. (1385). حسن اسماعیل‌زاده نقاش مکتب قهوه‌خانه‌ای (م. افشار، مترجم). تهران: نشر نظر.
6. اوحدی حسینی، ت. (1022 ه.ق). تذکره عرفات عاشقین. نسخه خطی کتابخانه ملک.460 صفحه.
7. اولیویه. آ. (1371). سفرنامه اولیویه (م. میرزا، مترجم). تصحیح غلامرضا ورهرام. تهران: نشر اطلاعات.
8. بلوک‌باشی، ع. (1375). قهوه‌خانه‌های ایران، تهران: نشر پژوهش‌های فرهنگی.
9. بلوک‌باشی، ع. (1393). قهوه‌خانه و قهوه نشینی در ایران، تهران: نشر پژوهش‌های فرهنگی.
10. برد، اف. (1376). گشت‌وگذاری در ایران بعد از انقلاب مشروطیت. (ع. مطهری کرمانی، مترجم). تهران: نشر جانان.
11. بیضائی، ب. (1344). نمایش در ایران. تهران: نشر کاویان.
12. تاورنیه، ژ. (1363). سفرنامه تاورنیه. ( ا. خواجه نوری، مترجم). تهران: نشر کتابخانه سنایی.
13. ترنر. ج. (1393). نظریه‌های نوین جامعه‌شناختی. (ع. مقدس و م. سروش، مترجم). تهران: نشر جامعه‌شناسان.
14. توسلی، غ.(1376). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: نشر سمت.
15. تکمیل همایون، ن. (1378). تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران (دارالخلافه ناصری). جلد 2. تهران: نشر پژوهش‌های فرهنگی شهرداری.
16. تنهایی، ح. (1394). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: نشر بهمن برنا.
17. تنهایی، ح. (1374). درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی. گناباد: نشر مرندیز.
18. پولاک، ا. (1368). سفرنامه پولاک. (ک. جانداری، مترجم). تهران: نشر خوارزمی.
19. جعفریان. رسول. (1389). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. جلد 2. قم. نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
20. حسینی، م. (1382). مفهوم فضا در نقاشی‌های عامیانه مذهبی. فصل نامه هنر، (55)، 75-64.
21. دروویل، گ. (1388). سفرنامه دروویل. (ج. محیی، مترجم). تهران: نشر گوتنبرگ.
22. رابرتسون، ی. (1372). درآمدی بر جامعه با تأکید بر نظریه‌های کارکردگرایی، ستیز و کنش متقابل نمادی. مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
23. رایس، ک. (1383). زنان ایرانی و راه‌ورسم زندگی آنان. ( ا. آزاد، مترجم). تهران: نشر کتابدار.
24. رفیعی مهرآبادی، ا.(1352). آثار ملی ایران. تهران: نشر انجمن آثار ملی.
25. ریچاردز، ف. (1390). سفرنامه ریچاردز. (م. صبا، مترجم). تهران: نشر علمی و فرهنگی.
26. ریترز، ج. (1387). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ( م. ثلاثی، مترجم). تهران: نشر علمی.
27. ساریخانی، م. (1384). نقاشی قهوه‌خانه‌ای در دوره قاجار، مجله وقف میراث جاویدان، (50)، 114-120.
28. شهری، ج. (1367). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. جلد 6. تهران: نشر مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
29. شهری، ج. (1371). طهران قدیم. جلد 1. تهران: نشر معین.
30. شاردن، ژ. (1374). سفرنامه شاردن. جلد 2. ( ا. یغمایی، مترجم). تهران: نشر توس.
31. شایسته فر، م.، و خمسه، ف. (1388). بررسی تطبیقی، موضوعی و تکنیکی نقاشی درباری و قهوه‌خانه‌ای قاجار، نشریه نقش‌مایه، (3)، 63-84.
32. صادقی علی‌آبادی، م (1382). علیت تاریخی از دیدگاه کالینگوود و اوکشات. پژوهش‌نامه فلسفه دین، (1)،125-135.
33. صدیقی، م. (1394). قهوه‌خانه در آیینة اسناد. تهران: نشر علم.
34. طاهری، ا. (1354). تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران از مرگ تیمور تا مرگ شاه‌عباس. تهران: نشر شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
35. طالبان، م.(1388). روش‌شناسی مطالعات انقلاب با تأکید بر انقلاب اسلامی ایران. تهران: نشر پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
36. عناصری، ج. (1382). شناخت اساطیر ایران بر اساس طومار نقالان. تهران: نشر سروش.
37. عین‌السلطنه، ق. (1374). روزنامه خاطرات. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: نشر اساطیر.
38. فلسفی، ن.(1333). تاریخ قهوه و قهوه‌خانه در ایران، نشریه سخن، (5)،258-268.
39. فلور، و. (1365). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار. (ا. سری، مترجم). تهران: نشر طوس.
40. فلسفی، ن. (1375). زندگانی شاه‌عباس اول. تهران: نشر علمی.
41. فکوهی، ن. (1383). انسان‌شناسی شهری. تهران: نشر نی.
42. قاسمی، ح.( 1389). قهوه‌خانه‌ها در کوچه و پس‌کوچه‌های تاریخ، نشریه مسافران، (53 و 54)، 26-30.
43. کامرانی فر، ا.، و معمار، ن. (1390). نقش و عملکرد قهوه‌خانه‌های تهران در دوره قاجار. نشریه تاریخ اسلام و ایران، (11)، 99-118.
44. گولد، ج.، و کولب، و. (1392). فرهنگ علوم اجتماعی. (ب. پرهام، مترجم). تهران: نشر مازیار.
45. مرتون، ر. (1376). مشکلات اجتماعی و نظریه جامعه‌شناختی. ( ن. تولایی، مترجم). تهران: نشر امیرکبیر.
46. محمودی، س.، و قاسمی، م. (1391). تعامل َنقل و َنقش در قهوه‌خانه‌های ایرانى. نشریه مطالعات هنرهای تجسمی. ش3. 21-1.
47. مستوفی، ع.(1371). شرح زندگانی من (تاریخ اجتماعی واداری قاجاریه). تهران: نشر زوار.
48. مظلومی، ر. (1366). روزنه‌ای به باغ بهشت، نگارگری مذهبی در ایران. تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
49. معتکفی، ف.، و علایی چهره برق، ع. (1393). روزی روزگاری قهوه‌خانه، فرهنگ دیروز داشتة امروز. تهران: نشر جهان جام‌جم.
50. محمدی، ر (1380). نگاهی به بازی و نمایش در دوره صفویه. کتاب ماه و هنر، (43 و 44).
51. مشرف، ر. (1399). قهوه‌خانه و آداب متداول در آن. فصل نامه فرهنگ مردم ایران. (60)، 131-152.
52. میرجعفری، ح.، و عاشوری نژاد، ع (1390). تاریخ‌نگاری و تحولات آن در ایران و جهان. تهران: نشر دانشگاه پیام‌نور.
53. نصرآبادی، م. (1361). تذکره نصرآبادی. به کوشش وحید دستگردی. تهران: نشر فروغی.
54. نیکوبخت، ن.(1394). نقد ادبی در قهوه‌خانه‌های عصر صفوی. نشریه مطالعات نظریه و انواع ادبی. (1)،143-160.
55. نوربخش، مسعود. (1381). تهران به روایت تاریخ. ج 2. تهران: نشر علم.
56. ویلز، چ. (1363). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجار (س. عبدالله، مترجم). به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام. تهران: نشر زرین.
57. یکی از مأموران رسمی زمان محمدشاه قاجار. (1368). سفرنامه جنوب ایران به سال 1256 ه.ق. (تصحیح سید علی آل داوود). تهران: نشر امیرکبیر.
58. یوسف جمالی، م.، و اسحق تیموری، م. (1390). قهوه‌خانه در ساختار جامعه صفوی و تفریحات رایج در قهوه‌خانه‌ها. فصلنامه مسکویه. (17)، 140-123.
59. Conte, A. (1851). System of positive polity of treatise on sociology. London: Burt Franklin.
60. Dadvar, E. (2016). Abkhost coffee house: A masculine atmosphere of words in travels. Comparative Literature (Special Issue of the Academy), (15), 7-15.
61. Emami, F. (2016). Coffi Houses, urban spases and the formation of a public sphere in safavid Isfahan. Muqarnas, 33, 177-230.
62. Foroughanfar, L. (2020). Coffeehouses (Re)Appropriated: Counterpublics and cultural resistance in Tabriz, Iran. Urban Planning, 5(4), 183-192.
63. Matthee, M. (1994). Coffee in Safavid Iran: Commerce and consumption. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 37(1), 1–32.
64. Usely, W. (1823). Travels in various countries of the East, more particularly Persian. London: Rid Wall Martin.