مفهوم‌شناسی محرمیت مرد مؤمن برای زن مؤمن در حدیث «فَاِنَّ المُؤمِنَ مَحرَمُ المُؤمِنَة»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 9، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 233-250   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2023.82643.1529

نویسندگان

محمد قاسمی‌شوب^{* 1}؛ سمیه آزاددل²؛ صمد عبداللهی عابد³

¹استادیار گروه اندیشه و مطالعات فرهنگی دانشگاه جامع امام حسین (ع)

²دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی اذربایجان

³دانشیار دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

در برخی روایات، مرد مؤمن، محرم زن مؤمن ذکر شده است. ظاهر روایتِ «فَاِنَّ المُؤمِنَ مَحرَمُ المُؤمِنَة»، همهٔ مردان و زنان مؤمن را محرم یکدیگر دانسته است و حال آنکه این امر، مخالف آیات و روایاتی است که حدود محارم را مشخص کرده‌اند.
مسئلهٔ اصلی این نوشتار، بررسی مفهوم محرمیت در این روایت با روش توصیفی‌ و تحلیلی است و حاصل آنکه در این روایت، محرم در کنار اولیا در آیهٔ 71 سورهٔ توبه قرار گرفته و باتوجه‎به معنای یاری‌کردن که برای اولیا ذکر شده است، می‌توان گفت که منظور امام صادق(ع) از محرم در این حدیث، محرمیت اجتماعی است که می‌توان با اعتماد از مردان مؤمن کمک گرفت. ازاین‌رو، امام صادق(ع) با استناد به آیهٔ 71 سورهٔ توبه می‌فرمایند که می‌توان به زنانی که نامحرم هستند ولی راجع به آن‌ها شناخت وجود دارد، در مسیر حج کمک کرد و این از طریق سیاق روایت و سیاق آیه و نیز استناد امام به آیه برای تبیین روایت قابل دسترسی است. هدف این روایات، تأمین امنیت زن در سفر حج است و اگر زن خودش چنین امنیتی دارد، بدون نیاز به حضور محارم می‌تواند به حج برود؛ ولی اگر احتمال نبودن ‌چنین امنیتی است، می‌تواند با دیگر مردان مسلمان و عادل که مورد اطمینان اوست به حج برود. البته این امر در صورتی است که یا محارمی نداشته باشد یا محارمش با او به حج نروند.

کلیدواژه‌ها

محرمیت؛ محرمیت اجتماعی؛ اولیابودن مردان و زنان

مراجع

قرآن کریم. مترجم: حسین انصاریان.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من لایحضره الفقیه. تحقیق: علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامى. 1413ق.

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر. المهذب. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1406ق.

‏ابن‌فارس، احمدبن‌فارس. معجم مقاییس اللغة. قم: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی. بی‌تا.

ابوحیان، محمدبن‌یوسف. البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دار الفکر. 1420ق.

‏برقی، احمدبن‌محمد. کتاب الطبقات. محقق: ثامرکاظم عبد خفاجی. بی‌جا: کتابخانۀ بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی. 1385.

‏تقی‌الدین حلی، حسن‌بن‌علی. الرجال. تصحیح: محمدصادق بحرالعلوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.1342.

جوادی آملی، عبدالله. تفسیر تسنیم. قم: اسراء. 1389.

جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد. الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم. چاپ‌اول، 1376ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). 1409ق.

حسینی عبدالعظیمى، حسین‌بن‌احمد. تفسیر اثنى‌عشرى. تهران: میقات. 1363.

حسینی همدانی، محمد. انوار درخشان در تفسیر قرآن. قم: علمیه. بی‌تا.

حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه. تفسیر نور الثقلین. تصحیح: هاشم رسولی. قم: اسماعیلیان. 1415ق.

خسروانی، علیرضا. تفسیر خسروی. تهران: چاپ اسلامیه. بی‌تا.

راغب اصفهانی، حسین‌‌بن‌محمد. المفردات فی غریب القرآن. ویراسته: صفوان عدنان داودی. بیروت: دار العلم. چاپ‌اول، 1412ق.

سمرقندی، نصربن‌محمد. بحر العلوم. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

صاحب‌بن‌عباد، اسماعیل‌بن‌عباد. المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتب. بی‌تا.

صدر، محمد. ماوراء الفقه. بیروت: دار الأضواء. 1430ق.

طبرسی، فضل‌بن‌حسن. مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو. چاپ‌سوم، 1372.

طبری، محمدبن‌جریر. جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة. چاپ‌اول، 1412ق.

طوسی، محمد‌بن‌حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ‌اول، بی‌تا.

______________. النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی. 1400ق.

______________. تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة. 1407ق.

______________. رجال الطوسی. نجف: الحیدریه. 1380ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. تذکرة الفقهاء. تحقیق: آل‌‌البیت(ع). قم: آل‌البیت(ع). 1414ق.

عیاشی، محمد‌بن‌مسعود. تفسیر العیاشی. تهران: مکتبة العلمیة الإسلامیة. 1380ق.

فخر رازی، محمدبن‌عمر. مفاتیح الغیب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ‌سوم، 1420ق.

فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد. کتاب العین. قم: هجرت. چاپ‌دوم، 1409ق.

قمی مشهدی، محمدبن‌محمدرضا. تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. تصحیح: حسین درگاهی. تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی. 1367.

کلینی، محمدبن‌یعقوب. کافی. تهران: دار الکتاب الاسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الأنوار الجامعه لدرر اخبار الأئمة الأطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ‌دوم، 1403ق.

____________________. ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: کتابخانۀ عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره). 1406ق.

مجلسی، محمدتقی‌بن‌مقصودعلی. لوامع صاحبقرانی المشتهر بشرح الفقیه. قم: اسماعیلیان. 1414ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. النهایة و نکتها. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1412ق.

مراغی، احمدمصطفی. تفسیر المراغی. بیروت: دار الفکر. بی‌تا.

مغنیه، محمدجواد. تفسیر الکاشف. تهران: دار الکتاب الإسلامیة. چاپ‌اول، 1424ق.

مکارم شیرازی، ناصر. ‏تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌اول، 1374.

موسوی عاملی، محمدبن‌علی. مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام. تحقیق: آل‌البیت(ع). بیروت: آل‌البیت(ع). بی‌تا.

نجاشی، احمدبن‌علی. رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1365.