بررسی فلسفه و هدف فقه درنظام حکمت متعالیه صدرایی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 11، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 223-245   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.71809.1054

نویسندگان

سید محمد حسین میردامادی^{* 1}؛ سید مهدی امامی جمعه²

¹استادیار گروه الهیات معارف و تربیت اسلامی دانشگاه فرهنگیان تهران

²استاد تمام گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

چکیده

حکمت نظری و حکمت عملی نقش  دو بال در تعالی جامعه اسلامی  را دارد .امروزه حکمت عملی بیشتر در علم فقه نمود دارد.وظیفه  فقه در رویکرد کنونی استنباط احکام فرعی از منابع اسلامی است. در این مقاله  به بررسی تأثیر حکمت متعالیه صدرایی بر تفقه در دین و نقش فقه در نظام حکمت متعالیه  پرداخته شده است.مساله اصلی این مقاله چرایی برخی آسیب های موجود فقه رایج است و در این راستا  به این نتیجه رسیده ایم که فقه را نباید گسسته از وجودشناسی دنبال کرد . الهیات باید محور کار فقه باشد و دید حاشیه ای و تشریفاتی به آن آسیب زاست.در این راستا هدف اصلی مقاله نشان دادن تأثیر وجود شناسی( در قالب حکمت متعالیه) بر فقاهت است در این راستا ضمن تبیین چیستی علم فقه به تبیین منبع عقل  و الزامات محوریت عقل به عنوان منبع مشترک فقه و فلسفه و تعریف آن از نظر فقه و فلسفه پرداخته شده  است.،فقه مد نظر حکمت متعالیه غایتی وجودی در عرصه فردی و اجتماعی داشته و بر بصیرت در دین و خشیت تأکید می‌ورزد. در نظام حکمت متعالیه، فقه زیرمجموعه الهیات بوده و در این راستا تعریف و احکام آن بررسی می‌گردد. در سیستم صدرایی، فقه و عرفان و حکمت جدای از هم نیست و همه، لایه‌ها و مراتب دین است که این اصل بر تبیین صحیح قلمرو و حدود و ثغور فقه تأثیرگذار است. فقه تمدن ساز و ظلم‌ستیز از شاخصه‌های تفقه صدرایی است. از طرف دیگر فقه به عنوان زیرمجموعه حکمت عملی فردی و اجتماعی نیز محسوب شده و تبیین ملاصدرا از حکمت  عملی در جهت دهی فقهی او بسیار مؤثر است. این رویکرد سیر معرفتی جامعه اسلامی را تسریع کرده و از برخی آسیب ها جلوگیری می کند.چنان که در سیره فقیه صدرایی معاصر – امام خمینی ( ره ) – این تأثیر باعث رشد جامعه مسلمانان شد. در انتهای این مقاله این تأثیرات در قالب رویکرد فقهی شهید مطهری به صورت محسوس تری آمده است.

کلیدواژه‌ها

تفقه؛ الهیات؛ ملاصدرا؛ نظام حکمت متعالیه

مراجع

قرآن کریم

ابن سینا،حسین بن عبدالله ، عیون الحکمه، تصحیح عبدالرحمن بدوی، چاپ دوم، بیروت، دارالقلم،1980.

ابن عربی،محی الدین ، شرح فصوص الحکم، به کوشش آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی،1375.

اسلامی، رضا ، مدخل علم فقه، قم، دفتر برنامه ریزی و تدوین متون درسی،1384.

اکبریان، رضا ، حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر، تهران، بنیاد حکمت اسلامی،1386.

امامی جمعه، مهدی، سیر تحول مکتب فلسفی اصفهان از ابن سینا تا ملاصدرا، تهران، حکمت و فلسفه ایران،1391.

بهاءالدین عاملی ، الاربعین، ترجمه عقیقی بخشایشی، بی جا، فکر،1387.

بهاءالدین عاملی، دیوان شیخ بهائی، به اهتمام سیدجواد معصومی، طوبای محبت، 1387ب.

حسن زاده، حسن ، دیوان اشعار،قم، بوستان کتاب،1380.

رازی، قطب الدین ، المحاکمه بین شرحی الاشارات، تهران،انتشارات مجلس شورای اسلامی و مرکز اسناد،1380.

ربانی، محمد حسن، فقه و فقهای امامیه در گذر زمان،تهران، نشر بین الملل، 1386

شهید ثانی، زین الدین بن علی ،منیه المرید، تحقیق رضا مختاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، بی تا.

صداقت، علی اکبر،روح وریحان،قم، الف لام میم،1382.

طباطبایی، محمدحسین ، نهایه الحکمه، قم، مؤسسه امام خمینی،1388.

علی دوست، ابوالقاسم ، فلسفه فقه، ج 2، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،1380.

گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها،تهران،سمت،1380.

مطهری، مرتضی ، نظری به نظام اقتصادی اسلام، تهران، صدرا،1362.

مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم،1372.

مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، صدرا،1372ب.

مطهری، مرتضی ، امامت و رهبری، تهران، صدرا،1376.

مطهری، مرتضی، وحی و نبوت، تهران، صدرا،1376 ب.

مطهری، مرتضی، ده گفتار، تهران، صدرا،1379.

مطهری، مرتضی، مشکل اساسی در سازمان روحانیت، تهران، صدرا،1380.

مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد مطهری،ج2 و3، تهران، صدرا،1380ب.

مطهری، مرتضی،عدل الهی، تهران،صدرا،1378.

مطهری، مرتضی ، فطرت، تهران، صدرا،1388.

مطهری، مرتضی، انسان و ایمان، تهران، صدرا،1389.

مطهری، مرتضی، جامعه و تاریخ، ج 4، تهران، صدرا،1390.

مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا،1390.

مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا،1379.

مظفر، محمدرضا ، المنطق، قم، دفتر نشر اسلامی،1380.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیه، تصحیح آشتیانی، تهران، نشر دانشگاهی،1360.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم، رساله سه اصل، تصحیح سیدحسین نصر، تهران، مولی،1360ب.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم ، المبدأ و المعاد، تصحیح آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،1380.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم، کسر اصنام الجاهلیه، تصحیح و مقدمه محسن جهانگیری، تهران، بنیاد حکمت،1381.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم ، اسرار الآیات، تهران، حکمت،1385.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، سوره اعلی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی،1388.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم، اکسیرالعارفین، تهران، بنیاد حکمت،1389.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم،الواردات القلبیه، تهران، بنیاد حکمت،1389ب.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم ، شرح اصول کافی، ج 1 و 2، تهران، بنیاد حکمت،1390.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 8، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی،1981.

ملاصدرا،محمد بن ابراهیم( 1383)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.