اعتبارسنجیِ سندی و دلالی روایت «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 69-96   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2023.80756.1460

نویسندگان

مهدی اکبرنژاد^{* 1}؛ مهدی محمودی²

¹استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ایلام، ایران

²دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ایلام، ایران

چکیده

اعتبارسنجی احادیث، یکی از حوزه‌های علوم حدیث است که وضعیت احادیث را ازنظرِ سندی و دلالی بررسی می‌کند. یکی از روایاتی که در منابع معتبر شیعی و برخی منابع اهل‌سنت نقل شده و دربارهٔ اعتبار آن خصوصاً در حوزهٔ دلالی همواره مباحثی مطرح بوده است، حدیث «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ» است. اهمیت بررسی این حدیث زمانی بیشتر می‌شود که متوجه شویم برداشت‌هایی ناقص از این حدیث، سبب ایجاد تعارض آن با برخی مستندات دینی و مؤید دیدگاه تحدید نسل در جامعهٔ کنونی شده است.
هدف اصلی این نوشتار، اعتبارسنجی سندی و دلالی حدیث مذکور است و این سؤال مطرح است که روایت «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ» در چه درجه‌ای از اعتبار واقع شده و نسبت آن با شبهات پیرامونی چگونه است؟
به‌منظور پاسخ به این سؤال با روش تحلیلی‌توصیفی به بررسی حدیث مذکور می‌پردازیم. افزون بر مورد اعتمادبودن اسناد و منابع نقل حدیث، ازنظرِ دلالی نیز دلالتی بر تحدید نسل و تعارض با روایات و آیات ندارد و صرفاً نوعی از‌ آسایش را در زندگی انسان بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

اعتبارسنجی سندی؛ قلة العیال؛ پاسخ به شبهه؛ تحدید نسل؛ فرزندآوری

مراجع

قرآن کریم

ابن‌ابی‌الدنیا، عبدالله‌بن‌محمد. النفقه علی العیال. عربستان: دار ابن‌ القیم. 1410ق.

ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد. الجرح و التعدیل. بیروت: احیاء التراث العربی. 1271ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌. الأمالی. بی‌جا: بعثت. بی‌تا.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌. الأمالی. مترجم: محمدباقر کمره‌ای. تهران: نشر کتاب‌چی. 1376.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌. الأمالی. مترجم: محمدباقر کمره‌ای. تهران: نشر کتاب‌چی. 1376.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌. عیون اخبار الرضا(ع). مصحح: مهدی لاجوردى‌. تهران: جهان. 1378ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌على‌. کتاب من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى‌. 1413ق.

ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن‌علی. الغرائب الملتقطة من مسند الفردوس. دبی: جمعیة دار البر. 1439ق.

ابن‌سعد، محمدبن‌سعد. طبقات الکبری. بیروت: دار الصادر. 1968م.

ابن‌شعبه، حسن‌بن‌على. تحف العقول عن آل الرسول(ص)، قم: مؤسسة النشر الإسلامی. 1363.

ابن‌شهر آشوب، محمدبن‌علی. معالم. بی‌جا: حیدری. بی‌تا.

ابن‌معین، یحیى‌بن‌معین. تاریخ ابن‌معین. مکه: مرکز البحث العلمی و إحیاء التراث الإسلامی. 1399ق.

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. لسان العرب. بیروت: دار الصادر. 1414ق.

ابن‌میثم، میثم‌بن‌علی. شرح نهج البلاغه. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

ابونعیم، احمدبن‌عبدالله. حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء. مصر: مطبعة السعادة. 1394ق.

احمدنگرى، عبدالنبى. جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون. بیروت: اعلمی. 1395ق.

اربلی، على‌بن‌عیسى. کشف الغمة فی معرفة الأئمة. بیروت: دار الأضواء. بی‌تا.

اردبیلی، محمدبن‌علی. جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد. بیروت: دار الأضواء. 1403ق.

اماسی، محمدبن‌قاسم. روض الأخیار المنتخب من ربیع الأبرار. حلب: دار القلم العربی. 1423ق.

البانی، محمدناصرالدین. ضعیف الجامع الصغیر و زیادته. بی‌جا: المکتب الإسلامی. بی‌تا.

ایزدی‌فرد، علی‌اکبر، سیدعلی‌اکبر ربیع نتاج، سیدمجتبی حسین‌نژاد. «نقد نگرۀ تضعیف محمدبن‌عیسی‌بن‌عبیدبن‌یقطینی». تحقیقات علوم قرآن و حدیث. دورۀ30، ش2، تابستان1395، 1تا31. 10.22051/TQH.2016.2354

آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن. الذریعة إلى تصانیف الشیعة. قم: اسماعیلیان. 1408ق.

برقى، احمدبن‌محمد. الرجال. تهران: دانشگاه تهران. 1342.

برقى، احمدبن‌محمد. المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیة. 1371ق.

بسام، مرتضی. زبدة المقال من معجم الرجال. بیروت: دار المحجة البیضاء. 1426ق.

بغدادی، اسماعیل پاشا. هدیة العارفین. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 1951م.

تقى‌الدین حلی، حسن‌بن‌علی‌. الرجال، قم: الشریف الرضی. 1342.

ثعالبی، ابومنصور. التمثیل و المحاضرة. بی‌جا: الدار العربیة للکتاب. 1401ق.

ثعالبی، ابومنصور. اللطائف و الظرائف. بیروت: دار المناهل. بی‌تا.

جرجانى، على‌بن‌محمد. التعریفات. تهران: ناصرخسرو. 1370.

حر عاملى، محمدبن‌حسن‌. رجال. قم: مؤسسۀ علمى فرهنگى دار الحدیث. 1427ق.

حر عاملى، محمدبن‌حسن‌. وسائل الشیعة. قم: آل‌البیت(ع). 1409ق.

حمیرى، عبدالله‌بن‌جعفر. قرب الأسناد. قم: آل‌البیت(ع). 1413ق.

حنبلی، احمدبن‌رجب. شرح حدیث «إن أغبط أولیائی». بی‌جا: الفاروق الحدیثة. 1424ق.

خمینی، روح‌الله. کشف الأسرار، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). 1378.

خویی، ابوالقاسم. فقه العتره فی زکاة الفطرة. قم: محمدتقی حسینی جلالی. 1416ق.

خویی، ابوالقاسم. معجم رجال الحدیث، نجف: مؤسسة الخوئی الإسلامیة. بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم. موسوعة الإمام خویی، نجف: مؤسسۀ نشر آثار آیت‌الله خویی. 1430ق.

دیلمی، شیرویه. الفردوس بمأثور الخطاب. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1406ق.

راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دار العلم. 1412ق.

سیوطی، عبدالرحمن‌ابی‌بکر. جامع کبیر. قاهره: الأزهر الشریف. 1426ق.

سیوطی، عبدالرحمن‌ابی‌بکر. تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی. بی‌جا: دار طیبة. بی‌تا.

سیوطی، عبدالرحمن‌ابی‌بکر. در المنثور فی التفسیر بالمأثور. بیروت: دار الفکر. بی‌‌تا.

شبیری زنجانی، موسی. النکاح. قم: رأی‌پرداز. 1380.

طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی. 1417ق.

طبرسی، فضل‌بن‌حسن. مجمع البیان فى تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو. 1372.

طریحى، فخرالدین‌بن‌محمد. مجمع البحرین. تحقیق: سیداحمد حسینى. تهران: کتابفروشى مرتضوى. 1375.

طوسی، محمدبن‌حسن‌. اختیار معرفه الرجال. مشهد: مؤسسۀ نشر دانشگاه مشهد. 1409ق.

طوسی، محمدبن‌حسن‌. رجال، جواد. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‌. 1409ق.

طوسی، محمدبن‌حسن‌. فهرست. تحقیق: الشیخ جواد القیومی. بی‌جا: بی‌نا. 1417ق.

عزیزی، علی‌بن‌احمد. السراج المنیر شرح الجامع الصغیر فی حدیث البشیر النذیر. بی‌جا: بی‌نا. بی‌‌تا.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. خلاصة الأقوال. بی‌جا: نشر الفقاهة. بی‌تا.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. رجال العلامة الحلی. نجف: دار الذخائر. 1411ق.

غدیرى، عبدالله‌. القاموس الجامع للمصطلحات. بیروت: دار الرسول الأکرم(ص)‌. 1418ق.

فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد. کتاب العین. قم: هجرت. 1410ق.

قرشى بنابی، على‌اکبر. قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیة. 1371.

قضاعی، محمدبن‌سلامه. گزیدۀ شهاب الأخبار. بی‌جا: بی‌نا. بی‌تا.

قضاعی، محمدبن‌سلامه. مستند شهاب. بیروت: مؤسسة الرسالة. 1407ق.

کلینى، محمدبن‌یعقوب. کافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. 1407ق.

ماوردی، علی‌بن‌محمد. امثال و الحکم، ریاض: دار الوطن. 1420ق.

مجددى برکتى، محمدعمیم الإحسان‌. التعریفات الفقهیه. بیروت: دار الکتب العلمیة. 2009م.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. الوجیزة فی علم الرجال. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. بی‌تا.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: وفاء. 1403ق.

مجلسى، محمدتقى‌بن‌مقصودعلی. روضة المتقین. قم: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى. 1406ق.

مرکز پاسخ‌گویی به شبهات دینی، تاریخ دریافت: 20/08/1401. تاریخ نشر: 12/12/1398.

http://javabcity.ir//node/2666

مکارم شیرازی، ناصر. پیام امام امیرالمؤمنین(ع). تهران: دار الکتب الإسلامیة‌. 1386.

مناوی، محمدعبدالرؤوف‌بن‌علی. فیض القدیر. مصر: المکتبة التجاریة الکبرى. 1356ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن. غنائم الأیّام فی مسائل الحلال و الحرام. بی‌جا: مکتب الإعلام الإسلامی. بی‌تا.

نجاشی، احمدبن‌علی. رجال نجاشی. بی‌جا: مؤسسة النشر الإسلامی. 1407ق.

نمازی شاهرودی، علی. مستدرکات علم رجال الحدیث. تهران: بی‌نا. 1414ق.