بررسی تطبیقی «مسایل کلام سیاسی» از دیدگاه جوادی آملی و مجتهد شبستری

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 9، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 177-201   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.81840.1232

نویسنده

علی آقاجانی^*

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

جوادی آملی و مجتهد شبستری از اندیشه ورزان مهم کلام سیاسی از مهم ترین حوزه های تولید اندیشه دینی محسوب می شوند که در پرداختن به مسایل معاصر کلام سیاسی فعالانه مشارکت جسته اند. مقاله در پاسخ به پرسش از نقاط اشتراک و افتراق، بر پایه روش تطبیقی به بررسی آرای این دو در مهم ترین مسایل کلام سیاسی و اکتشاف تشابهات و تفاوت ها پرداخته است. بر این اساس، مشترکات آن ها توجه به مسایل سیاسی نوپدید، انسجام نسبی در مجموعه کلام سیاسی، ارتباط ساحت دین با ساحت سیاست،مرجعیت علمی و دینی امامان، قسیم وحی دانستن عقل و اعتبار ذاتی آن، اهمیت بنیادین چگونه حکومت کردن، امکان سازواری اسلام و دموکراسی ، عدم تحمیل و اجبار، مشارکت مردم در فرایند امور سیاسی، حق نظارت بر عملکرد حاکمان، عدم تحمیلی بودن عقیده؛ آزادی، عدالت، امنیت، و مالکیت ابعاد مختلف حقوق بشر، است. اما تفاوت های این دو بیشتر است و در دو پارادایم/گفتمان متفاوت با پیش فرض های مختلف تنفس می کنند. در حالی که جوادی آملی به حفظ و تقویت میراث کلامی سیاسی سخت معتقد است شبستری این میراث را در دوره جدید یکسره غیر مفید می انگارد. جوادی آملی بر خلاف شبستری مسایل را به صورت سلسله مراتبی به خدا پیوند داده و قصد قربت را لازم می شمرد.

کلیدواژه‌ها

مسائل کلام سیاسی؛ جوادی آملی؛ مجتهد شبستری؛ بررسی تطبیقی؛ اسلام و دموکراسی

مراجع

امامی،حسین،(١٤٠١)،تفسیر سنتی و هرمنوتیک جدید؛ مقایسه‌ای تطبیقی میان دیدگاه‌های تفسیری محمدحسین طباطبایی، عبدالله جوادی آملی، عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری،  ناشر:نقد فرهنگ.

مطهری، مرتضی؛( ۱۳۶۸)، مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، صدرا.

لاریجانى، صادق،(۱۳۷۵)، اقتراح «کلام در روزگار ما»».  فصلنامه نقد و نظر ، ش 9.

امینی، آرمین؛ الهیاری، اصغر؛ (1397 )بررسی تطبیقی مردم سالاری و منافع ملی در آرا شهید مطهری و مجتهد شبستری مجله : مطالعات منافع ملی » تابستان - شماره 12 (‎از 1 تا 31 ).

باقری دولت آبادی، علی ؛ نوری، نسیبه؛ (1394 ) تاثیر انسان شناسی بر تفسیر مفهوم آزادی در اندیشه آیت اله محمدتقی مصباح یزدی و محمد مجتهدی شبستری، مجله : مطالعات سیاسی » تابستان - شماره 28 (‎از 51 تا 74 ).

ترابی، محمد ؛(1395)،مقایسه مبناهای کلامی و تبیین قلمرو دین از دیدگاه شهید مرتضی مطهری و مجتهد شبستری در باب حکومت مجله : سیاست پژوهی ایرانی » پاییز - شماره 9 از 67 تا 95.

جرجانی، سید شریف علی بن محمد، شرح المواقف، بیروت، دارالجیل.بی تا.

جوادی آملی، (1375 الف)، عبدالله؛، نقد نقد، حکومت اسلامی، شماره2.

جوادی آملی، (1379)، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج14، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم، اسراء.

جوادی آملی، (1379)، عبدالله؛ صورت و سیرت انسان در قرآن، قم، اسراء.

جوادی آملی، عبدالله ؛ (۱۳۸۰)، انتظار بشر از دین، قم: موسسه نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، تحقیق و تنظیم احمد واعظی، قم، اسراء، 1398.

جوادی آملی، عبدالله، نزاهت قرآن از تحریف ، تحقیق و تنظیم کتاب علی نصیری، قم، اسراء، 1395.

جوادی آملی، عبدالله؛  (1388)، تفسیر تسنیم، تحقیق، عبدالکریم عابدینی، قم، اسراء، ج 6.

جوادی آملی، عبدالله؛ (  1388 الف)، تفسیر تسنیم، تحقیق عبدالکریم عابدینی، قم: اسراء، ج16.

جوادی آملی، عبدالله؛ (1368)، پیرامون وحی و رهبری، قم، داراالزهراء.

جوادی آملی، عبدالله؛ (1373)، شریعت در آینه معرفت، ، تهران: مرکز نشر رجا.

جوادی آملی، عبدالله؛ (1375 ب)، فلسفهٴ حقوق بشر، قم، اسراء.

جوادی آملی، عبدالله؛ (۱۳۷۵ ج)، قبسات، مقاله علم کلام {تعریف، وظیفه، قلمرو}، سال اول، شماره دوم.

جوادی آملی، عبدالله؛ (1378)،  ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، قم، مرکز نشر اسراء.

جوادی آملی، عبدالله؛ (1381)، نسبت دین و دنیا، بررسی و نقد نظریة سکولاریزم، قم، مرکز نشر اسراء، ج2.

جوادی آملی، عبدالله؛ (1385)، ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت ، قم، مرکز نشر اسراء، چ6. 

جوادی آملی، عبدالله؛ (۱۳۸۸ ب)، نسیم اندیشه، پرسشها و پاسخها از حکیم فرزانه آیت‌الله جوادی‌آملی ، مرکز نشر اسراء،  ج3.

جوادی آملی، عبدالله؛،(1378)، شریعت در آینة معرفت، قم،  چ2 ، مرکز نشر اسراء.

حاجی اسماعیلی، محمدرضا، پیمان کمالوند و سجاد رحیمی: مطالعات قرآن و حدیث سال ششم بهار و تابستان 1392 شماره 2 (پیاپی 12).

حائری یزدی، مهدی ، (1375)، نقدى بر مقاله «سیرى در مبانى ولایت فقیه»، مجله حکومت اسلامی، شماره 2، زمستان.

حائری یزدی، مهدی ،(1995)، حکمت و حکومت، لندن.

رشیدی، احمد ؛ مختاری، جمال؛( 1396 )حکومت دینی و دموکراسی ( بررسی آرا و اندیشه های دکتر محمد مجتهد شبستری و آیت الله مصباح یزدی) مجله : فقه حکومتی » بهار و تابستان - شماره 3 (‎از 25 تا 48 )

روشن، امیر ؛ شفیعی سیف آبادی، محسن؛ (1390 )تفسیر دین و تأثیر آن بر مفهوم آزادی در اندیشه سیاسی محمد مجتهد شنستری و محمد تقی مصباح یزدی مجله : پژوهش سیاست نظری » زمستان 1389 و بهار - شماره 9 از 21 تا 44 .

شهبازی، آمنه؛( 1400 )نقد شبهه دکتر مجتهد شبستری مبنی بر بشری بودن قرآن کریم با تکیه بر آراء آیت الله جوادی آملی (دام عزه) مجله : مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی » پاییز و زمستان - شماره 12  از 251 تا 272

شیرخانی، علی ؛ یزدانی احمدآبادی، اکبر؛ (1396)مقایسه‌ی اندیشه‌ی سیاسی طالقانی و محمد مجتهد شبستری مجله : سیاست نامه مفید » پاییز و زمستان - شماره 3 از 117 تا 134.

فرامرز قراملکی، احد،(1385) روش شناسی مطالعات دینی، مشهد، چاپ 4، دانشگاه علوم رضوی.

فوزی، یحیی، (1388)، اندیشه سیاسی در ایران بعد از انقلاب، تهران، پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی.

مجتهد شبستری، محمد(1378)، ایمان و آزادی،سوم، تهران، طرح نو.

مجتهد شبستری، محمد(1383)تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران، طرح نو.

مجتهد شبستری، محمد، (1379)،  نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران، طرح نو.

مجتهد شبستری، محمّد، (1380)،  هرمنوتیک فلسفی و تعدّد قرائت‏ها از دین، نوروز، 8 آذر.

مجتهد شبستری، محمد، (8 شهریور 1388)، تفسیر حقوقی قانون اساسی تنها راه حاکمیت ملت و نجات کشور است، http://mohammadmojtahedshabestari.com /.

مجتهد شبستری؛ محمد،(1375)،   هرمنوتیک، کتاب و سنت، تهران، طرح نو.

مجتهد شبستری؛ محمد،(۱۳۹۲/۹/۹.)، ایمان، سیاست و حکومت، http://www.mohammadmojtahedshabestari.com

مجتهدشبستری، محمد،( آبان 1396)، نقد بنیادهای فقه و کلام سخنرانی ها،مقالات، گفتگوها، نقد بنیادهای فقه و کلام، در  http://mohammadmojtahedshabestari.com/1282-2/.

محمدپور مرزبالی، خدیجه ؛ حسینی، فرزاد، دین حداقلی انگاران»و«دین حداکثری انگاران»، دوگانه اندیشه های سیاسی جدید در جهان اسلام، سیاست پژوهی ایرانی » زمستان 1397 - شماره 18، (64 تا 85 )

میراحمدی، منصور، مردم‌سالاری دینی در اندیشه آیت‌الله جوادی آملی، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 7 اردیبهشت 1390، صفحه 53-76 ، 56.