بررسی ملاک مناسبت حکم و موضوع و تمایز این قرینه با سایر اسباب توسعه و تضییق حکم

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 22 آبان 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.81562.1559

نویسندگان

سجاد رفسنجانی اکبر آبادی^{* 1}؛ مجتبی مسعودی²

¹دانش‌آموخته سطح ۳ حوزه علمیه قم

²دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم، استاد سطوح عالی حوزه و مدرس جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

از جمله چالش‌هایی که فقها به هنگام مواجهه با ادلهٔ شرعی، با آن روبرو می‌شوند این است که آیا حکم مذکور، اختصاص به همان موضوع مذکور در دلیل دارد یا در مورد موضوعات دیگری نیز جاری است؟ آیا حکم، تمام مصادیق موضوع خود را دربر می‌گیرد یا فقط برخی مصادیق آن را شامل می‌شود؟ یکی از مهم ترین قواعد استظهار از دلیل، تناسب حکم و موضوع وارد در دلیل است. سازگاری، هماهنگی و ملائمت عرفیه یا عقلیه بین حکم و موضوع که از ارتباط موضوع و حکم بدست می‌آید، مناسبت حکم و موضوع می‌گویند که می‌تواند توسعه یا تضییق در ناحیهٔ مدلول دلیل نماید. از طرفی اسباب توسعه و تضییق، منحصر در این قرینه نیست و قرائن دیگری همچون الغاء خصوصیت، تنقیح مناط و... وجود دارد که باید به تمایز میان آنها با تناسب حکم و موضوع پرداخت. عمل به این قرینه در میان فقهای شیعه و سنی رایج است. در این نوشتار سعی بر آن است ضمن تعریف، تبیین و ارائهٔ ملاک این قرینه، تمایز آن با سایر اسباب توسعه و تضییق مشخص و اعتبار آن بررسی گردد.

کلیدواژه‌ها

مناسبت؛ حکم؛ موضوع؛ توسعه؛ تضییق

مراجع