نام اندام‌ها و بیان احساسات در زبان فارسی: نگاهی رده شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 1، دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 32، آذر 1402، صفحه 27-1   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.84080.1191

نویسندگان

والی رضایی^{* 1}؛ طاهره ثامنیان²

¹دانشیار زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²دانشجوی دکتری زبانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

رده‌شناسی واژگانی مطالعۀ روش‌های خاصی است که بر اساس آن‌ها زبان‌ها معنایی را در قالب واژه‌ها می‌گنجانند. به‌این‌ترتیب رده‌شناسی واژگانی را که با واژگان سروکار دارد، می‌توان زیرشاخۀ رده‌شناسی معنایی به‌حساب آورد. اخیراً مطالعات در زبان‌شناسی شناختی نشان داده‌اند که چگونه اعضای بدن به‌عنوان منبعی برای مفهوم‌سازی تجربه‌های مختلف مانند احساس‌کردن، اندیشیدن و غیره عمل می‌کنند و در فرهنگ‌های مختلف به شکل‌های متفاوت بازنمایی می‌شوند. استفاده از کلماتی که به اعضای بدن اشاره دارد می‌تواند به ما کمک کند تا احساسات خود را با دقت بیشتری بیان کنیم. در این پژوهش سعی بر آن شد که نگاهی به بررسی الگوهای رده‌شناسی واژگانی نقش نام‌اندام‌ها در بیان احساسات فارسی‌زبانان داشته باشیم. این پژوهش را شاید بتوان اولین مجموعۀ رده‌شناختی نقش استعاری نام‌اندام‌ها در توصیف احساسات در نظر گرفت. روش پژوهش، شیوه‌ای تطبیقی تحلیلی با استناد به مطالعات زبان‌شناسان این حوزه است؛ بدین منظور، نزدیک به 50 جمله از شواهد زبانی از پایگاه دادگان و برخی منابع مکتوب استخراج شد و بر مبنای مفهوم نام‌اندام‌ها در بیان احساسات دسته‌بندی گردید. سعی شد نمونه‌های مورد نظر بر اساس نقشی که در بیان احساسات دارند، بررسی شود. تحلیل داده‌ها بر اساس الگوی پونسونِت و لاگینها و متداول‌ترین نام‌اندام‌ها صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد از واژه‌های دل، قلب، چشم و جگر بیشتر از سایر واژه‌ها در زبان فارسی برای بیان احساسات بهره گرفته شده است؛ البته برای بیان ارزیابی دقیق این نظر، به تحقیقات گستردۀ ترکیبی از رویکرد فرهنگ خاص و بین فرهنگی نیاز است.

کلیدواژه‌ها

نام‌اندام‌ها؛ الگوهای رده‌شناسی؛ بیان احساسات؛ رده‌شناسی واژگانی؛ رویکرد فرهنگی؛ سلسله‌مراتب رده‌شناختی

مراجع

احمدی، امیر؛ محرابی، حجت. (1389). واژگان دال بر نام‌اندام‌های بدن در ساختار اصطلاحات گویش راجی: یک تحلیل شناختی. سومین جشنواره پژوهشی فرهنگ و گویش‌های استان سمنان. سمنان. همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران، دانشگاه سمنان، ص 81-101.

جلیلی مرند، ناهید و همکاران (1401). بدن انسان در امثال و تعبیرات: مطالعۀ تطبیقی فرانسه و فارسی. جستارهای زبانی. دورۀ 14، ش 4: 31-61.

راسخ‌مهند، محمد؛ ملکی، ساسان. (1398). تغییرپذیری در اصطلاحات دارای نام‌اندام «سر» در زبان فارسی. زبان فارسی و گویش‌های ایرانی. دورۀ 4، شمارۀ 2، پیایی 8: 7-35.

زاهدی، کیوان؛ ذهاب ناظوری، سمیرا. (1390). نام‌اندام‌های حوزۀ «سر» در ضرب‌المثل‌ها و حکم فارسی و انگلیسی: تحلیل شناختی پیکره بنیاد فرهنگی. فصلنامۀ تازه‌های علوم شناختی. سال 13، ش.52: 1-18.

شریفی، شهلا. (1388). بررسی ساخت ملکی در زبان فارسی امروز از دیدگاه رده‌شناسی. پژوهش‌های زبان‌شناسی. دورۀ 1، ش.1: 47-62.

گلفام، ارسلان؛ ممسنی، شیرین. (1387). بررسی راهبردهای شناختی استعاره و کنایه تصویری در اصطلاحات حاوی اعضای بدن. فصلنامه پازند. دورۀ 1، ش.12: 93-109.

گندمکار، راحله. (1390). ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻓﻌﺎل ﻣﺮﻛﺐِ اﻧﺪام بنیاد در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ: روﻳﻜﺮدی ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ. زبان و زبان‌شناسی. دورۀ 7، ش.14: 97- 112.

محمدی، ح. (1385). مشکلات ترجمه‌ای استعاره‌های نام‌اندام‌های داخلی بدن در فارسی و انگلیسی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان.

مهرابی، معصومه؛ ذاکر، آرمان. (1395). تغییرات ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزیﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﺎم اﻧﺪام «دﺳﺖ» در ﺟﺰء اول اﺳﺎﻣﻲ ﻣﺮﻛﺐ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﻗﺎﻟﺐ زبان‌شناسی ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ - ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ. جستارهای زبانی دورۀ 7. ش.6 (34) ویژه‌نامه: 225-253.

Breugelmans SM, Ambadar Z, Vaca JB, Poortinga YH, Setiadi B, Widiyanto P, et al. (2005). Body sensations associated with emotions in Raramuri Indians, rural Javanese, and three student samples. Emotion. 5(2):166-74.

Dzokoto V. (2010). Different ways of feeling: Emotion and somatic awareness in Ghanaians and Euro-Americans. J. Soc Evolut Cult Psychol. 4(2): 68-78.

Chakravarti, S. (2014). Sing the rage: listening to anger after mass violence. Chicago: the University of Chicago Press.

Croft, W. (2003). Typology and Universals (2nd Edition), Cambridge: Cambridge University Press.

Ekman P. (1992). An argument for basic emotions. Cognitive Emotion. 6)3-4):169-200.

Evans, Nicholas & David Wilkins. (2000). In the mind’s ear: The semantic extensions of perception verbs in Australian languages. Language 76(3). 546–592.

Gibbs, R.W. (1999). Taking metaphor out of our heads and putting it into the cultural world.

In R.W. Gibbs & G.J. Steen (Eds), Metaphor in Cognitive Linguistics. Pp. 145-166. Amsterdam: John Benjamins.

Imani A, Rafie A, & Amoozadeh M. (2014). A socio-constructal analysis of “Del” (heart) in

Persian language in Linguistic literature. Ling Res J. 9(2):33-42. [Persian]

Izard, Carroll E. (2010). More meanings and more questions for the term “emotion” Emotion Review 2 (4).

Koptjevskaja-Tamm, M. (2008)."Approaching Lexical Typology. From Polysemy to Semantic Change". Vanhove Martine (ed.). Studies in Language. John Benjamins Publishing Company. pp. 3-52.

Lakoff, George and Mark Johnson. (1980). Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.

Lehrer, A. (1974). Semantic fields and lexical structure. Amsterdam: North Holland.

Lehmann, C. (1990). Towards lexical typology. In Studies in Typology and Diachrony. Papers Presented to Joseph H. Greenberg on his 75th Birthday, W. Croft, K. Denning & S. Kemmer (Eds), 161–185. Amsterdam: John Benjamins.

Malekian A, Ahamadzadeh G, Afshar H. (2013). Cultural issues in anxiety disorders: Some particularities of the Iranian culture. Eur Psychiatry.28(1):1.

Matsumoto, D., Kudoh, T., Scherer, K., & Wallbott, H. (1988). Antecedents of and Reactions to Emotions in the United States and Japan. Journal of Cross-Cultural Psychology, 19(3), 267-286.

Matsumoto D, Ekman P. (1989) American-Japanese cultural differences in intensity ratings of facial expressions of emotion. Motiv Emot.;13(2):143-57.

Molaeinezhad M, Scheidt C, Afshar H, Jahanfar S, Sohran F, Salehi M et al (2021). Bodily map of emotions in Iranian People. Health Education and Health Promotion. 9(2):153-164.

Maalej, Z. (2004). Figurative Language in Anger Expressions in Tunisian Arabic: An Extended View of Embodiment. Metaphor and Symbol, 19 (1), 51-75.

Nummenmaa L, Glerean E, Hari R, Hietanen JK. (2014). Bodily maps of emotions. Proc Natl Acad Sci. 111(2):646-51.

Ortony, Andrew, Gerald L. Clore & Mark A. Foss. (1987). The referential structure of the affective lexicon. Cognitive Science 11(3). 341–364.

Ponsonnet, M. & Laginha. K. J. (2020). The role of body in descriptions of emotions: A typology of the Australian Continent. In Pragmatics and Cognition.

Ponsonnet, Maia. (2014). Figurative and non-figurative use of body-part words in descriptions of emotions in Dalabon. International Journal of Language and Culture 1(1). 98–130. https://doi.org/10.1075/ijolc.1.1.06pon

Pirzad Mashak S, Pazhakh A, Hayati A. (2012). A comparative study on basic emotion conceptual metaphors in English and Persian literary texts. Int Educ Stud.;5(1):200-7.

Riegel M, Moslehi A, Michalowski JM, Zurawski L, Horvat M, Wypych M, et al. (2017).Nencki affective picture system: Cross-cultural study in Europe and Iran. Front Psychol.; 8:274.

Scherer, Klaus R. (2013). Measuring the meaning of emotion words: A domain-specific componential approach. In John R.J. Fontraine, Klaus R. Scherer & Cristina Soriano (eds.), Components of emotional meanings: A sourcebook, 7–30. Oxford: Oxford University Press.

Sharifian, F. (2011). Cultural Conceptualizations and language. John Benjamins Publishing Company. Amsterdam / Philadelphia.

Sharifian, F. (2008). Culture, body and language: Conceptualizations of internal body organs across cultures and languages. Berlin: Mouton de Gruyter;

Wierzbicka, Anna. (2009). Emotions across languages and cultures: Diversity and Universals. Cambridge: Cambridge University Press.

Wilkins, David. (1996). Natural tendencies of semantic change and the search for cognates.In Mark Durie & Malcolm Ross (eds.), The comparative method reviewed: Regularity and irregularity in language change, 264–304. Oxford: Oxford University Press.

Yu, N. (2004). The eyes for sight and mind. Journal of Pragmatics, 36, 663-686.