مطالعۀ کیفی رفتارهای متظاهرانه در بین مردم شهر همدان

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 5، دوره 20، شماره 4 - شماره پیاپی 46، دی 1402، صفحه 139-179   

نوع مقاله: پژوهشی -مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.79088.1239

نویسندگان

اسماعیل بلالی^{* 1}؛ شهین ایمانعلیزاده²

¹دانشیار جامعه شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان،ایران

²دانشجوی کارشناسی‌ارشد جامعه شناسی،دانشگاه بوعلی سینا، همدان،ایران

چکیده

فرهنگ در جامعۀ ما به همان اندازه غنی و گسترده است که مطالعۀ آن، فقیر و بسته. صدها خطوط فرهنگی و اجتماعی وجود دارد که شناخت علمی آن‌ها می‌تواند به حل مسائل اساسی جامعۀ ما یاری رساند. یکی از این خطوط، رفتار روانی – اجتماعی دورویی است. مفهوم دورویی که وسعت معنایی و کاربردی آن حیرت‌انگیز است، باوجود ظاهر غیراخلاقی آن، دارای کارکردهای عدیده‌ای است؛ به‌طوری‌که یکی از حلقه‌های ناگسستنی زنجیرۀ زندگی ما را تشکیل می‌دهد. در این راستا، این پژوهش کیفی با هدف غایی مطالعۀ رفتارهای متظاهرانه در بین مردم شهر همدان و با استفاده از طرح نظام‌مند نظریۀ زمینه‌ای انجام شده است. به این منظور ضمن انجام مصاحبۀ باز با 24 نفر از ساکنین شهر همدان، مجموعه‌ای از مضامین اولیه طی فرایند کدگذاری باز گردآوری شدند و از دل آن‌ها مقوله‌هایی تحت عناوین: «مؤلفه‌های فرهنگی – اجتماعی»، «مؤلفه‌های روان‌شناختی»، «مؤلفه‌های اقتصادی» و «مؤلفه‌های ساختاری – سیاسی» استخراج گردید؛ سپس در مرحلۀ کدگذاری محوری، پیوند میان این مقوله‌ها ذیل عناوین: شرایط علّی، راهبردها، شرایط مداخله‌گر، پیامدها و راهکارهای مقابله با رفتارهای متظاهرانه در قالب کدگذاری تعیین شد. در ادامه و در مرحلۀ کدگذاری گزینشی، یکایک اجزای پارادایم کدگذاری تشریح و دو الگوی «رفتارهای متظاهرانۀ عامل محور» و «رفتارهای متظاهرانۀ ساختار محور» کشف گردید. نتایج حاکی از آن است که نفاق و دورویی در سطح وسیعی؛ چه فردی و چه اجتماعی، در جامعه وجود دارد و این پدیده، محصول شرایط نامتجانس خانوادگی، محیطی، آموزشی، اقتصادی و سیاسی غیرمتعادل و گاهی متضاد است. همچنین بر طبق یافته‌های پژوهش، شرایط زمینه‌ای چون: طبقۀ اجتماعی، تحصیلات، جنسیت و سن افراد بر روی بروز دورویی و تظاهر تأثیرگذار است. چنین شرایطی این استعداد منفی و ناهنجار را در شخص به وجود می‌آورد که برای دستیابی به منافع فردی، هم‌زمان دو و گاهی هم بیشتر از دو شخصیت متضاد را در خود پرورش دهد؛ بنابراین، سرچشمه و خاستگاه رفتارهای متظاهرانه، از عدم جامعه‌پذیری صحیح و نبود شفافیت و شکاف‌هایی در درون جامعه نسبت به مسائل گوناگون است و تا این بستر از میان نرود از بین بردن دورویی در جامعۀ ما، امری محال به نظر می‌رسد که این مهم، نیازمند مسئولیت‌پذیری و همّت تک‌تک آحاد جامعه و مسئولین نظام است.
 

کلیدواژه‌ها

گرندد تئوری؛ رفتارهای متظاهرانه؛ نفاق؛ رفتارهای متظاهرانۀ عامل محور؛ رفتارهای متظاهرانۀ ساختار محور

مراجع

1. جوادی یگانه، م. ر. (1395). یافته‌های پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان؛ موج سوم. طرح ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2. رضازاده برفویی، ح.، مرتضوی، س.، و رحیم‌نیا، ف. (1392). واکاوی پیش‌آیندهای فردی و موقعیتی مؤثر بر چاپلوسی و تأثیر آن بر پیشرفت شغلی کارکنان (موردمطالعه: کارکنان دانشگاه مشهد). پژوهش‌های مدیریت عمومی، 6(22)، 25 –
3. ریتزر، ج. (1374). نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر (چاپ دوم) (م. ثلاثی، مترجم). تهران: انتشارات علمی.
4. شیری، ا.، خلدشرفی، ص.، دهقانی، م.، و یاسینی، ع. (1394). بررسی ارتباط بین خودشیفتگی مدیران و رفتارهای منافقانه با نقش میانجی رفتار ماکیاولی گرایانۀ مدیران در سازمان‌های دولتی شهر کرمانشاه. فصلنامۀ علمی پژوهشی مدیریت سازمان‌های دولتی، 3(11)، 128-107.
5. صدیق سروستانی، ر. (1390). آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی) (چاپ هفتم). تهران: سمت.
6. قربانی، ا.، و فیض‌آبادی، ح. (1393). واکاوی دیدگاه‌های جامعه‌شناختی انحرافات اجتماعی. فصلنامۀ دانش انتظامی خراسان، 1(3)، 120 –
7. گودرزی، م. (1382). پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (موج دوم). تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
8. محبی، س. ف. (1399). تبیین جامعه‌شناختی فریب در تعاملات اجتماعی (رساله دکترای تخصصی رشته جامعه‌شناسی). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
9. محسنی، م. (1386). جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی (چاپ اول). تهران: انتشارات طهوری.
10. محسنی تبریزی، ع. (1370). بیگانگی. نامۀ علوم اجتماعی، 2(2)، 25-72.
11. معیدفر، س.، و صفری، ف. (1397). تعارضات هنجاری منجر به ریاکاری به روایت سینما. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 9(1)، 142 –
12. هادوی‌نژاد، م.، و بهارلویی، ا. (1394). رفتارهای منافقانه در ارتباطات بین فردی در سازمان: پیشایندها و پیامدهای سازمانی. مجلۀ مدیریت دولتی (دانشگاه تهران)، 7(2)، 412-393.
13. هادوی‌نژاد، م.، دانایی‌فرد، ح.، آذر، ع.، و خائف الهی، ا. (1389). کاوش فرایند رفتارهای منافقانه در ارتباطات بین فردی در سازمان با استفاده از نظریه داده بنیاد. اندیشه مدیریت راهبردی، 4(1)، 81-130.
14. هادوی‌نژاد، م.، و عبادی، ف. (1393). نفاق مدیریت ارشد مدیریت و مقاومت کارکنان در برابر تغییر: تبیین نقش میانجی اعتماد به مدیریت ارشد سازمان. پژوهش‌نامه مدیریت تحول، 6(12)، 49-71.
15. هارولامبوس. (1370). تئوری‌های انحراف (ا. صوفی، مترجم). مجلۀ رشد علوم اجتماعی، (6-7)، 22-27.

 

16. Alicke, M., Gordon, E., & Rose, D. (2012) Hypocrisy: What counts? Philosophical Psychology, 26(5), DOI:10.1080/09515089.2012.677397.
17. Brunsson, N. (1989). The organization of hypocrisy: Talk, decisions, and actions in organizations. New York: John Wiley & Sons.
18. Burgoon, J. K., & Buller, D. B. (2016) Interpersonal deception theory. In Ch. R. Berger, & M. E. Roloff (Eds.), The International Encyclopedia of Interpersonal Communication. New York: John Wiley & Sons, Inc.
19. Burgoon, J. K., & Buller, D. B. (2015) Interpersonal deception theory, to appear. In J. Seiter, & R. Gass (Eds.), Readings in persuasion, social influence, and compliance gaining. Boston: Allyn & Bacon.
20. Caviola, L., & Faulmüller, N. (2014) Moral hypocrisy in economic games: How prosocial behavior is shaped by social expectations. Opinion Article, (5), doi: 10.3389/fpsyg.2014.00897.
21. Cheng, J. L. (1983). Organizational context and upward influences: An experimental study of the use of power tactics. Group and Organizational Studies, 8, 332-335.
22. Fernandez-Revuelta Perez, L., & Robson, K. (1999). Ritual legitimation, decoupling and the budgetary process: Managing organizational hypocrisies in a multinational company. Management Accounting Research, 10, 384407.
23. Christensen, L. T., Morsing, M., & Thyssen, O. (2020) Timely hypocrisy? Hypocrisy temporalities in CSR communication. Journal of Business Research, 114, 327–335.
24. Fointiat, Va. (2007) Being together in a situation of induced hypocrisy. Current Research in Social Psychology, 13(12), http://www.uiowa.edu/~grpproc/crisp/crisp.html.
25. Gastner, M. T., Taka´cs, K., Gulya´s, M., Szvetelszky, Z., & Oborny, B. (2019) The impact of hypocrisy on opinion formation: A dynamic model. PLoS ONE, 14(6), https://doi.org/10.1371/journal.pone.0218729.
26. Kacmar, K. M., Carlson, D. S., & Bratton, V. K. (2004). Situational and dispositional factors as antecedents of ingratiatory behaviors in organizational settings. Journal of Vocational Behavior, 65, 309–331.
27. Kenessey, B., & Darwall, S. (2014) Moral psychology as accountability.  In J. D’Arms, & D. Jacobson (Eds.), Moral psychology and human agency: Philosophical essays on the science of ethics (pp. 40-83). Oxford: Oxford University Press.
28. Kerr, S. (1993). On The folly of rewarding A, while hoping for B. Academy of Management Excecutive, 9(1), 7-14.
29. Kılıçoğlu, G., & Kılıçoğlu, D. Y. (2021) Understanding organizational hypocrisy in schools: The relationships between organizational legitimacy, ethical leadership, organizational hypocrisy and work-related outcomes. International Journal of Leadership in Education, Theory and Practice, 24(1), 24-56.
30. Lindenberg, S., & Steg, L. (2018). Moral hypocrisy and the hedonic shift: A goal-framing approach. Rationality and Society, 30(4), 393– 419.
31. Linden, R. C., & Mitchell, T. R. (1988). Ingratiatory behaviors in organizational settings. Academy of Management Review, 13, 572-587.
32. Morrongiello, B. A., & Landa, M. (2008). Practice what you preach: Induced hypocrisy as an intervention strategy to reduce children's intentions to risk take on playgrounds. Journal of Pediatric Psychology, 33(10), 1117-1128.
33. Rustichini, A., & Villeval, C. M. (2014) Moral hypocrisy, power and social preferences. Journal of Economic Behavior & Organization, 107, 10-24.
34. Laurent, S. M., & Clark, B. )2019). What makes hypocrisy? Folk definitions, attitude/behavior combinations, attitude strength, and private/public distinctions. Basic and Applied Social Psychology, 41(2), 104-121.
35. Schon, Donald and Argyris, Chris. (1992). Theory in practice: Increasing professional effectiveness. San Francisco: Jossey Bass,.
36. Schwartz, S. (2009). Employing the induced hypocrisy paradigm to encourage nutrition on college campuses (Master´s thesis). Kansas State University, Manhattan, Kansas.
37. Wollschleger, J., & Beach, L. (2011). A cucumber for a cow: A theoretical exploration of the causes and consequences of religious hypocrisy. Rationality and Society, 23(3), 155-174.