The attribution of three quatrains from Āref-e ījī to Khiāli-e Bokhārāi in Latāef al-Khiāl's tazkereh

جستارهای نوین ادبی

Article 1, Volume 56, Issue 4 - Serial Number 223, March 2024, Pages 1-20   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jls.2024.83542.1466

Author

Mohammadsadegh Khatami^*

Postdoctoral Researcher in Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran

Abstract

One of the eloquent poets of the Safavid period mentioned by the author of Latāef al-Khiāl (author:1665-1667A.H.) is Āref-e īgī/ījī (1568-1625A.H.). The author of Latāef al-Khiāl after mentioning "Āref-e ījī-e Isfahāni",from "Khiāli-eIsfahāni",which from the passage of the poems he brought from him,it seems that he means Khiāli-e Bokhārāi/Heravi's imaginary (Deceased:about1446A.H.),he was one of the poets of the ghazal poets of the 15 th century of Hijri and a contemporary of Ologh Beyg (reign:1446-1449A.H.),he spoke and gave eleven verses of the ghazals and three quatrains under the name of Khiāli-eIsfahāni,while the author realized that six verses,that is,three A quatrain,from the total of these seventeen verses,is mentioned in the sources under the name of HakimĀref.In the present article,with descriptive-analytical method,this central problem,that is,the analysis of the wrong attribution of three quatrains from Āref-eījī to Khiāli-e Isfahāni by the author of Latāef al Khiāl,has been addressed,in order to answer two questions,that is,to explain the necessity of identifying the attribution of three quatrains from Āref. It is necessary to respond to Bokhārāi's fiction in this tazkereh,as well as the reasons that can be given for the falseness of Isfahāni's fictional lineage in Latāef al-Khiāl.Also,in the third part of the article,the aim of the current research,which is the complete investigation of Isfahani's imaginary poems in this tazkereh,has been discussed and it has been shown through the sources that apart from the eleven verses which are from Bokhārāi's imaginary and mistakenly named as Isfahani's imaginary,three A quartet by Āref-eījī is attributed to Khiāli-eIsfahāni in Latāef al-Khiāl.

Keywords

Latāef al-Khiāl; Āref-e īgī/ ījī; Khiāli-e Bokhārāi; quatrain; attribution

References

آذر بیگدلی، ل. (1337). آتشکده: تذکرۀ شعرای فارسی‌زبان تا آخر قرن دوازدهم هجری. با مقدّمه و فهرست و تعلیقات سیّد جعفر شهیدی، تهران: مؤسّسۀ نشر کتاب.

آرزو، س. (1383ش/2004م). تذکرۀ مجمع‌النّفایس. ج 1، به‌ کوشش دکتر زیب‌النّساء علی‌خان (سلطان‌علی). اسلام‌آباد - پاکستان: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

امیرعلیشیر نوایی، م. (1363). تذکرۀ مجالس‌النّفائس، به‌ سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: کتابفروشی منوچهری.

اوحدی بلیانی، ت. (1389). عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین. ج 5، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری، آمنه‌ فخر احمد، تهران: میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

ایمان، ر. (1349). تذکرۀ منتخب‌اللّطایف. با مقدّمۀ دکتر تارا چند، به اهتمام سیّدمحمّدرضا جلالی نایینی، دکتر سیّدامیرحسن عابدی، تهران: تابان.

بخارایی، خ. (1352). دیوان خیالی بخارایی، به تصحیح عزیز دولت‌آبادی، تبریز: مؤسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

ـــــــــــــ (1380). دیوان خیالی بخارایی، به کوشش احمد کرمی، تهران: ما.

بوشهری‌پور، ه. (1388). «خیالی بخاری». دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج 3، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 104 – 105.

حزین، م. (1375). تذکرة‌المعاصرین، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات معصومۀ سالک، تهران: نشر سایه؛ دفتر نشر میراث مکتوب (وابسته به معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی).

خوشگو، ب. (1389). سفینۀ خوشگو. ج 2، تصحیح سیّد کلیم اصغر، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

خیّامپور، ع. (1368). فرهنگ سخنوران. ج 1، تهران: طلایه.

دارابی اصطهباناتی، م. لطائف‌الخیال. تهران: کتابخانه و موزۀ ملّی ملک، شمارۀ 4325 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت: سدۀ 12 ق.

ــــــــــــــــــــــ (1391). تذکرۀ لطائف‌الخیال. ج 1، تصحیح یوسف‌بیگ باباپور. با مقدّمۀ سیّد صادق حسینی اشکوری. قم: مجمع ذخائر اسلامی و کتابخانه و موزۀ ملّی ملک و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

دانشنامه. (1380). «عارف ایگی». دانشنامۀ ادب فارسی (ادب فارسی در شبه‌قارّه)، به سرپرستی حسن انوشه، ج 4، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 1666 – 1667.

دولت‌آبادی، ع. (1352)، «ترجمۀ حال خیالی بخارایی» ← بخارایی.

دولتشاه سمرقندی، د. (1382). تذکرة‌الشّعراء. به ‌اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.

رازی، ا. (1378). تذکرۀ هفت‌اقلیم. ج 1، تصحیح، تعلیقات و حواشی سیّد محمّدرضا طاهری «حسرت»، تهران: سروش.

زرّین‌کوب، ع. (1361). نقد ادبی. ج 1، تهران: امیرکبیر.

سلیم بهوپالی، س. (1295ق./ 1878م). صبح گلشن [چاپ سنگی]، کلکته: مطبع شاهجهانی.

سیستانی، ح. تذکرۀ خیرالبیان. تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 923 [نسخۀ خطّی]، تاریخ کتابت: 1087 ق.

شفیق، ل. (1977). تذکرۀ شام غریبان. مرتّبه محمّد اکبرالدّین صدّیقی. کراچی: انجمن ترقّی اردو.

صبا، م. (1343). تذکرۀ روز روشن. به ‌تصحیح و تحشیۀ محمّدحسین رکن‌زادۀ آدمیّت. تهران: کتابخانۀ رازی.

صدّیق حسن‌خان، م. (1293ق./ 1876م). شمع انجمن [چاپ سنگی]، هند: مطبع شاهجهانی.

صفا، ذ. (1370). تاریخ ادبیات در ایران. ج 5 (بخش دوم و سوم)، تهران: فردوس با همکاری نشر نما.

طهرانی، آ. (1403ق./1978م). الذّریعة إلی تصانیف‌الشّیعة، القسم‌ الاوّل من الجّزء التّاسع، بیروت: دارالاضواء.

فتوحی، م. (1386). «تذکره‌نویسی». دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج 2، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 302 – 304.

فخرالزّمانی قزوینی، ع. (1340). تذکرۀ میخانه. با تصحیح و تنقیح و تکمیل تراجم به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: شرکت نسبی حاج محمّدحسین اقبال و شرکا.

فیروزیان‌حاجی، م. (1398). «عارف ایگی»، در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه، ج 5، زیر نظر محمّدرضا نصیری، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 375 - 377.

گلچین معانی، ا. (1363). تاریخ تذکره‌های فارسی. ج 2، تهران: کتابخانۀ سنایی.

ــــــــــــــــــ (1369). کاروان هند. ج 2، مشهد: مؤسّسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

مدرّس تبریزی، م. (1374). ریحانة‌الادب. ج 2 - 4، تهران: خیّام.

منزوی، ع. (1332). فهرست کتابخانۀ اهدایی آقای سیّد محمّد مشکوة به کتابخانۀ دانشگاه تهران، ج 2، تهران: دانشگاه تهران.

مهدوی، س. (1371). خاندان شیخ‌الاسلام اصفهان (از عصر صفویه تا دوران معاصر). اصفهان: گل بهار.

ــــــــــــــ (1386). اعلام اصفهان. ج 1، تصحیح، تحقیق و اضافات غلامرضا نصراللهی. اصفهان: سازمان فرهنگی‑تفریحی شهرداری اصفهان.

مینای آزادانی اصفهانی، م. (2007). صبح صادق (مطلع دوازدهم)، مقدّمه و تصحیح پرفسور سیّد امیرحسن عابدی. علیگر: انتشارات انستیتوی تحقیقات فارسی دانشگاه اسلامی علیگر.

نفیسی، س. (1344). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری. ج 1 - 2، تهران: کتابفروشی فروغی.

نقوی، س. (1347ش/ 1968م). تذکره‌نویسی فارسی در هند و پاکستان. تهران: مؤسّسۀ مطبوعاتی علمی.

واله داغستانی، ع. (1384). تذکرۀ ریاض‌الشّعراء. ج 2. مقدّمه، تصحیح و تعلیق سیّدمحسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.

هاشمی سندیلوی، ش. (1970م). تذکرۀ مخزن‌الغرائب. ج 2، با مقابلۀ نسخ متعدّد خطّی و تصحیح و توضیح به‌اهتمام دکتر محمّد باقر، لاهور: دانشگاه پنجاب.

هدایت، ر. (1344). تذکرۀ ریاض‌العارفین، به کوشش مهرعلی گرگانی، تهران: کتابفروشی محمودی.

هلالی جغتایی، ب. (1368). دیوان هلالی جغتایی با شاه و درویش و صفات‌العاشقین او، به ‌تصحیح و مقابله و مقدّمه و فهرست از سعید نفیسی، تهران: سنایی.