تحلیلی بر شاخص‌های توسعۀ پایدار در محلات شهری (نمونۀ موردی: محلات 14 ‌گانۀ منطقۀ 3 شهر اصفهان)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 5، دوره 21، شماره 3 - شماره پیاپی 49، آذر 1403، صفحه 125-156   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2024.86129.1465

نویسندگان

کوروش مؤمنی^{* 1}؛ مهناز حسینی سیاه گلی²؛ صفیه دامن باغ²

¹دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور دزفول، دزفول، ایران

²دانش‌آموختۀ دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

محله‌های شهری به‌عنوان کوچک‌ترین واحد سازمان فضایی شهر در پایداری شهری نقش اساسی ایفا می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که پایداری محله‌ها می‌تواند معیاری برای تحلیل نتیجۀ سیاست‌های شهری باشد که جنبه‌ها و موضوعات مختلف شهری را باهم مرتبط می‌کند. با وجود اهمیت شاخص‌های پایداری محله‌ای، تاکنون کمتر به مسئلۀ شاخص‌های پایدار تأثیرگذار در ساماندهی محله‌های شهری اصفهان پرداخته شده اسـت. از این رو، هدف پژوهش حاضر ارزیابی پایداری محلات 14 گانۀ منطقه 3 شهر اصفهان است که با استفاده از روش کمی انجام شده است. جامعۀ آماری شامل شهروندان شهر اصفهان است و حجم نمونه نیز 425 نفر از ساکنان محلات منطقۀ 3 شهر اصفهان بوده که با استفاده از فرمول کوکران برآورد شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آزمون T در قالب نرم‌افزارSPSS 20  و روش  ANPدر قالب نرم‌افزار تحلیل شبکه‌ای Super Decision  استفاده شد. نتایج حاصل از آزمونT  نشان می‌دهد که از نظر شهروندان دو شاخص کالبدی-زیست‌محیطی و بهداشتی-درمانی در وضعیت پایداری قرارگرفته است؛ درحالی‌که دو شاخص اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی در سطح ناپایداری قرار گرفته که باعث نارضایتی شهروندان شده است. همچنین، نتایج مدلANP  حاکی از آن است که معیار کالبدی-زیست‌محیطی با وزن نرمال 0.305 اولویت اول، معیار اقتصادی با وزن نرمال 0.285 در اولویت دوم ، معیار اجتماعی-فرهنگی با وزن نرمال 0.157 در اولویت سوم، معیار بهداشتی–درمانی با وزن نرمال 0.147 در اولویت چهارم قرار دارد. از نظر اولویت‌بندی نهایی نیز به‌ترتیب محلّه‌های خواجو، چرخاب، باغ‌کاران، ملک، نقش‌جهان، احمدآباد، شهشهان، قلعه طبره، سرچشمه، سنبلستان، گلزار، امام‌زاده اسماعیل، جویباره و سرتاوه از پایدارترین تا ناپایدارترین سطح وضعیت از نظر توسعۀ پایدار محلّه‌ای قرارگرفته‌اند.
 

کلیدواژه‌ها

محلۀ شهری؛ توسعۀ پایدار؛ پایداری محلات شهری؛ شهر اصفهان

مراجع

1. اجزاء شکوهی، م.، و حسینی، س. م. (1396). سنجش و ارزیابی توسعۀ پایدار محله‌ای در شهر تهران (مطالعۀ موردی: محله‌های ولی‌عصر شمالی، آشتیانی، نیلوفر و امامیه). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 49(2)، 356-341.
2. احدنژاد روشتی، م.، محمدی حمیدی، س.، و سبحانی، ن. (1396). سنجش پایداری محلات شهری با تاکید بر رویکرد محلات پایدار شهری (SUN) مورد مطالعه: شهر میاندوآب. فصلنامۀ جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 7(27)، 94-77.
3. احقر، م.، و ملک حسینی، ع. (1398). تحلیلی بر شاخص‌های برنامه‌ریزی محله‌محور در توسعۀ پایدار شهری (مطالعۀ موردی: محلۀ گلپا شهر همدان). آمایش محیط، 12(47)، 123-107.
4. احمدی، ش.، و توکلی، ف. (1395). ارزیابـی و سنجش وضعیت پایـداری محله‌ها در شهـر سـردشت. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 6(20)، 170-153.
5. اذانی، م.، مختاری ملک آبادی، ر.، و مولایی بیرگانی، ش. (1392). بررسی شاخص‌های توسعۀ پایدار محله‌ای منطقه 13 اصفهان. برنامه‌ریزی فضایی، 3(2)، 142-119.
6. آزاده، س. ر.، زربخش، ش.، پرویزی، ر.، و زالی، ن. (1398). تحلیلی بر کیفیت محله‌های شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر پایدار مطالعۀ موردی: محلۀ هوسم، شهر رودسر. جغرافیا، 17(61)، 200-186.
7. آمارنامۀ شهر اصفهان، (1395). شهرداری اصفهان، معاونت برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات اصفهان.
8. پیربابایی، م. ت. (1383). ظرفیت‌سازی توسعۀ محلّه‌ای، اولین کنفرانس ملی توسعه محلّه‌ای، تهران، شهرداری تهران.
9. تیموری،ر.، اذانی،م.، مومنی، م.، و صابری.، ح(1401). تبیین نقش مولفه‌های هویت بخش در پایداری محله‌های بافت قدیم و جدید مناطق 3 و 7 شهر اصفهان، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی،17، 1 (58)، 249-260.
10. ربانی خوراسگانی، ع.، صدیق اورعی، غ.، و خنده‌رو، م. (1388). بررسی سرمایۀ اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در سطح محلّه (نمونۀ موردی: محلّه‌های منطقه 9 مشهد). علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 6(2)، 149-119.
11. ساسان‌پور، ف .(1387). روش جاپای (بوم‌شناختی) اکولوژیکی در پایداری کلان‌شهرها با نگرش یر کلان‌شهر تهران. پژوهش مدیریت شهری، 1(4)، 107-104.
12. ساسان‌پور، ف.، موحد، ع.، مصطفوی صاحب، س.، و یوسفی فشکی، م. (1393). ارزیابی پایداری محلات شهری در شهر سقز. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 2(1)، 94-73.
13. عزیزی، م. م. (1385). محلۀ مسکونی پایدار: مطالعۀ موردی نارمک. هنرهای زیبا، 27(27)، 46-35.
14. کلبادی، ن.، حبیب، ف.، و طغیانی، ش. (1397). بررسی تطبیقی پایداری محلات شهری با تأکید بر کیفیت محیط شهری در جغرافیای شهر تهران مطالعۀ موردی: محلات سنگلج و هفت‌حوض. نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 10(4)، 103-89.
15. لطفی، ص.، و حسنعلی‌زاده، م. (1399). تحلیل فضایی فقر شهری در فضاهای شهری (مطالعۀ موردی: شهر نورآباد). پژوهش‌های دانش زمین، 11(41)، 168-152.
16. محمدزاده، س. (1384). تحلیل پایدار محله‌های شهری نمونه شهر ماکو. (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری)، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
17. مرصوصی، ن.، و صائبی، م. ح. (1388). تحلیل جغرافیایی تاثیر اکولوژی اجتماعی بر توسعۀ کالبدی شهر (نمونۀ موردی: شهر مشهد). جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 1(پیش شماره)، 93-73.
18. موحد، ع.، کمان‌رودی، م.، ساسان‌پور، ف.، و قاسمی کفرودی، س. (1393). بررسی پایداری محله‌های شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ ۱9 شهرداری تهران). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 2(4)، 558-541.
19. موحد، ع.، و کرده، ن. (1396). سطوح پایداری در محله‌های شهری مطالعۀ موردی: محلات شهر مهاباد. آمایش محیط، 10(39)، 28-1.
20. میرزابیگی، ف.، مجتبی‌زاده خانقاهی، ح.، و سرور، ر. (1401). سنجش شاخص‌های توسعه در پایداری نواحی شهری مطالعۀ موردی: شهر ایلام. شهر پایدار، 5(1)، 15-1.
21. میمندی پاریزی، ص. (1394). مطالعۀ تطبیقی سطح پایداری در محلات قدیم و جدید شهری (نمونۀ موردی: محلات بافت قدیم و جدید شهر کرمان). آمایش محیط، 10(39)، 104-77.
22. هوشیار، ح.، و شریفی، ب. (1396). ارزیابی وضعیت پایداری محله‌ها در شهرهای مرزی (مطالعۀ موردی: محله‌های شهر پیرانشهر). مطالعات نواحی شهری کرمان، 4(1)، 149-170.
23. Choguill, C. L. (2008). Developing sustainable neighborhoods. Journal Habitat international, 32(1), 41 -48.
24. Christiaensen, L., De Weerdt, J. & Kanbur, R. (2016). Urbanization and Poverty Reduction: The Role of Secondary towns in Tanzania. Analysis and policybrief, 1(18), 1-8.
25. Connelly, S. (2007). Mapping sustainable development as a contested concept. Local Environment, 12(3), 259–278.
26. Cowan, R. (2005). The Dictionary of Urbanism. London: StreetWise Press.
27. Falk, N., & Carley, M. (2012). How can local government build sustainable urban neighbourhoods? New York: Joseph Rowntree Foundation.
28. Dehghanmongabadi, A., Hoşkara, Ş. Ö, & Shirkhanloo, N. (2014). Introduction to achieve sustainable neighborhoods. International Journal of Arts and Commerce, 3(9), 16-26.‏
29. Luederitz, C., Lang, D. J. & Wehrden, H. V. (2013). A Systematic Review of Guiding Principles for Sustainable Urban Neighborhood Development. Journal of Landscape and Urban Planning, 118(1), 40-52.
30. Rasoolimanesh, S. M., Badarulzaman, N., & Jaafar, M. (2012). City development strategies (CDS) and sustainable urbanization in developing world. Journal Procedia-Social and Behavioral Sciences, 36(1), 623-631.
31. Roseland, M. (2004). Sustainable community development integrating envormental, Economic and social objective. Progress in planning, 54(2), 73-132.
32. Rudlin, D., & Falk, N. (2009). Sustainable Urban Neighborhood: building the 21st century home. New York: Architectural Press.
33. Scott, C., Jambeck, J. & Scott, N. (2014). The Sustainable Neighborhoods for Happiness Index (SNHI): A Metric for Assessing a Community’s Sustainability and Potential Influence on Happiness. Journal of Ecological Indicators, 40 (96), 147–152.
34. Stouten, P. (2014). Features for Sustainable Urban Neighbourhood Development. Journal forHousing Science, 38(2), 71-79.
35. Sullivan, H. (2004). Community governance and local government: a shoe that fits or the emperor’s new clothes. British Local Government into the 21st Century. Basingstoke: Palgrave. London: Macmillan.‏
36. Varol, , Ercoskun, O., & Gurer. Y.)2010). Local participatory mechanisms and collective actions for sustainable urban development in Turkey. Habitat International. 35(1), 9-16.
37. Kamble, T., & Bahadure, S. (2020). Neighborhood sustainability assessment in developed and developing countries. Environment, Development and Sustainability, 22(6), 4955-4977.
38. Turcu, C. (2012). Local experiences of urban sustainability: Researching Housing Market Renewal interventions in three English neighborhoods. Progress in Planning, 78(3), 101–150.

.