باز خوانی مسئلۀ فرزندخواندگی در پرتوِ قاعدۀ نفی عسروحرج

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 خرداد 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2025.90462.1861

نویسندگان

حانیه فرش باف¹؛ محمد حسن حائری^{* 2}؛ خدیجه احمدنژاد³؛ کوثر بهاریان شرقی³

¹گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، مشهد، ایران

²استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد،ایران

³گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

«تبنی» یا «فرزندخواندگی»؛ یعنی فردی طفلی را که فرزند طبیعی او نیست به فرزندی بپذیرد. قرابت ایجادشده بین فرزندخوانده و فرزندپذیر صرفاً قرابتی حقوقی است. فرزندخواندگی ازجمله مسائلی است که امروزه در نظام‌های حقوقی دنیا پذیرفته شده و در شریعت قبل از اسلام، متداول و تا اوایل اسلام نیز متعارف بوده است، لکن قرآن کریم اطلاق فرزندخواندگی را نفی کرده و آن را محدود دانسته است.

هدف این نوشتار پاسخ به این سؤال است که آیا امکان دارد به قاعدۀ نفی عسروحرج برای مشروعیتبخشیدن به فرزندخواندگی استناد کرد یا خیر؟

در اسلام فرزندخواندگی به‌عنوان حکم اولیه پذیرفته نشده است. آنچه که بیشتر مدِّنظر است بررسی مسئله از منظر حکم ثانویه است که حاصل این پژوهش با روش توصیفی‌‌تحلیلی این است که اگر عسروحرج شخصی باشد اصل فرزندخواندگی پذیرفته می‌شود و در مرحلهٔ بعد از پذیرش اگر اجرای راهکارهای محرمیت بین فرزندخوانده و فرزندپذیران ممکن نباشد و رعایت برخی از احکام شرعی، مانند پوشش و نگاه و لمس در روابط خانوادگی مشقت‌آور باشد، تاحدی‌که عرف باتوجه‌‌به ویژگی‌های این افراد سختی را تأیید کند، لزوم رعایت این احکام رفع می‌شود تا حدی که حرج را برطرف سازد.

کلیدواژه‌ها

فرزندخواندگی؛ عسر؛ حرج؛ حکم وضعی؛ حکم تکلیفی