تحلیلی بر تحولات علم جغرافیا در جهان پساکرونا

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 آبان 1404

نوع مقاله: مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2025.95116.1590

نویسنده

محمدرضا امیری فهلیانی^*

دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

همه‌گیری کووید-19 به‌عنوان یک پدیده‌ی بی‌سابقه در دوران معاصر، موجب تحولات گسترده‌ای در نظام‌های دانشی و معرفتی جهان شد. علم جغرافیا، که از دیرباز با مفاهیم بنیادین فضا، مکان و تعاملات انسانی ـ محیطی سروکار دارد، با وقوع کرونا به‌طور ویژه در معرض بازاندیشی‌های جدی قرار گرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر با رویکردی کیفی ـ تحلیلی به بررسی، تحلیل و تحولات علم جغرافیا در دوران پساکرونا پرداخته و با بهره‌گیری از مرور نظام‌مند منابع ، تغییرات کلیدی در این حوزه را واکاوی می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که در دوران پساکرونا، مفهوم فضا و مکان دچار بازتعریف شده و مرز میان فضای فیزیکی و فضای دیجیتال کم‌رنگ‌تر شده است. نقش داده‌محوری و گسترش کلان‌داده‌ها در تحلیل‌های جغرافیایی افزایش یافته و جغرافیای سلامت و حکمرانی فضایی به‌عنوان حوزه‌های نوظهور، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌اند. همچنین، مفاهیم ریسک و تاب‌آوری، به‌ویژه در حوزه‌ی مخاطرات زیستی، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته اند. در این میان، علم جغرافیای در ایران نیز با چالش‌ها و فرصت‌های مشابهی روبرو است؛ از جمله نیاز به بازنگری در روش‌های تحلیل فضایی، توسعه جغرافیای سلامت و ارتقای زیرساخت‌های داده‌محور. شکاف‌های معرفتی موجود در ادبیات داخلی، نظیر کمبود مطالعات بین‌رشته‌ای و ضعف در استفاده از فناوری‌های نوین، از دیگر یافته‌های مهم این پژوهش است. در نهایت، این مطالعه تأکید می‌کند که برای پاسخ به نیازهای جهان پساکرونا، لازم است جغرافیا به‌عنوان دانشی میان‌رشته‌ای، خود را با تحولات مفهومی و فناورانه‌ی جدید تطبیق داده و به بازتعریف اهداف و کارکردهای خود بپردازد.

واژگان کلیدی: تحول مفهومی جغرافیا، جغرافیای سلامت، داده‌محوری و فضای مجازی، تاب‌آوری و ریسک فضایی ، حکمرانی و عدالت فضایی

کلیدواژه‌ها

تحول مفهومی جغرافیا؛ جغرافیای سلامت؛ داده‌محوری و فضای مجازی؛ تاب‌آوری و ریسک فضایی؛ حکمرانی و عدالت فضایی