تفسیر قرآن و قانون اساسی؛ مشابهت‌های سنت تفسیری فقه امامیه و حقوق آمریکا

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 57، شماره 2 - شماره پیاپی 141، مرداد 1404، صفحه 87-113   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2024.85007.1672

نویسنده

رضا پورمحمدی^*

استادیار گروه فقه و حقوق، پژوهشکدهٔ زن و خانواده، قم، ایران

چکیده

این پژوهش با رویکردی تطبیقی، به بررسی مشابهت‌های روش‌شناختی در سنت تفسیری فقه امامیه و حقوق آمریکا می‌پردازد. با وجود تفاوت‌های بنیادین در مبانی معرفتی و بسترهای فرهنگی، نتایج نشان می‌دهد که هر دو نظام در تفسیر متون مرجع خود ـ قرآن کریم و قانون اساسی ـ در چهار محور اصلی همگرایی دارند: محوریت معنای ظاهری و عرفی الفاظ، رویکرد اصالت‌گرایانه به معنا، احتیاط در پذیرش اهداف غیرمصرح قانون‌گذار، و بی‌توجهی نسبی به پیامدهای اجتماعی تفسیر. تحلیل تطبیقی این وجوه اشتراک، افق‌های تازه‌ای را برای توسعه مطالعات تطبیقی در حوزه اصول فقه و نظریه تفسیر حقوقی می‌گشاید و زمینه گفت‌وگو میان دو سنت حقوقی ظاهراً ناهمگون را فراهم می‌آورد.

کلیدواژه‌ها

نص‌گرایی؛ معنای ظاهری؛ آخوند خراسانی؛ اسکالیا؛ قصدگرایی

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین. کفایة الأصول. قم: آل‌البیت‌(ع) لإحیاء التراث. چاپ‌اول، 1409ق.

آملی، هاشم. المعالم المأثورة‌. قم: بی‌نا. 1413ق.

ابن‌‌شهید ثانى، حسن‌بن‌زین‌الدین. معالم الدین و ملاذ المجتهدین‏. قم: مؤسسة النشر الاسلامی. چاپ‌نهم، بی‌تا.

استرآبادی، محمدامین‌بن‌محمدشریف. الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی. 1426ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی. چاپ‌نهم، 1428ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. مطارح الأنظار. به‌تقریر ابوالقاسم کلانتری. قم: مجمع الفکر الإسلامی. چاپ‌اول، 1383.

پورمحمدی، رضا. «آسیب‌شناسی پژوهش‌های تطبیقی در حقوق»، حقوق تطبیقی. دورهٔ 51، ش2،  پاییز1403، 409 تا 430.

https://doi.org/10.22059/jcl.2024.366079.634560

پورمحمدی، رضا. درآمدی بر تفسیر حقوقی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. چاپ‌اول، 1402.

پورمحمدی، رضا، حسین سیمایی صراف. «جایگاه تاریخ تقنینی در تفسیر حقوقی‏»، مجلهٔ حقوقی دادگستری. دورهٔ‏87، ش123، پاییز1402، 45تا67.

https://doi.org/10.22106/jlj.2022.547173.4653

پورمحمدی، رضا، حسین سیمایی صراف. «ضوابط استناد به تاریخ تقنینی‏ در تفسیر حقوقی»، مطالعات حقوق عمومی. دورهٔ53، ش3، تابستان1402، 30تا49.

https://doi.org/10.22059/jplsq.2022.337678.3007

پورمحمدی، رضا، رحیم نوبهار. «استناد به عمومات در حل مسائل نوپدید؛ مطالعهٔ تطبیقی فقه امامیه و حقوق‌ آمریکا»، پژوهش‌های تطبیقی حقوق اسلام و غرب. دورهٔ9، ش33، پاییز1401، 65تا94.

https://doi.org/10.22091/csiw.2022.7729.2210

تقوی اشتهاردی، حسین. تنقیح الأصول‏. تهران: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1418ق.

حائری اصفهانی، محمدحسین‌بن‌عبدالرحیم. الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة. قم: دار احیاء العلوم الاسلامیة. چاپ‌اول، 1404ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. الفصول المهمة فی اصول الأئمة علیهم السلام. قم: مؤسسهٔ معارف اسلامى امام رضا(ع). 1418ق.

شهید اول، محمد بن مکی العاملی. القواعد و الفوائد فی الفقه و الاصول و العربیة. قم: کتاب فروشی مفید. بی­تا.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. الفوائد الطوسیة‌. قم: چاپخانهٔ علمیه‌. 1403ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث. چاپ‌سوم، 1409ق.

حسینی عاملی، محمدجوادبن‌محمد. مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة‏. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1409ق.

حسینی مراغی، عبدالفتاح‌بن‌علی. العناوین الفقهیة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌دوم، 1417ق.

خمینی، روح‌الله. المکاسب المحرمة. قم: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1373.

خمینی، روح‌الله. آداب الصلاة. تهران: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س). چاپ‌هفتم، 1378.

خمینی، روح‌الله. تهذیب الأصول. به‌تقریر جعفر سبحانی. تهران: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1423ق.

خوئی، ابوالقاسم. البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. چاپ‌اول، بی‌تا.

خوئی، ابوالقاسم. مصباح الأصول. به‌تقریر محمد سرور واعظ الحسینی بهسودی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. چاپ‌اول، 1422ق.

خوئی، ابوالقاسم. موسوعة الامام الخوئی. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی. 1418ق.

زحیلی، وهبه. التفسیر الوسیط. دمشق: دار الفکر. 1422ق.

سبحانی، جعفر. اصول الفقه المقارن فیما لا نصّ فیه. قم: مؤسسهٔ امام صادق(ع). 1383ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی. تمهید القواعد‏. قم: بوستان کتاب. چاپ‌اول، 1416ق.

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على. مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة. چاپ‌اول، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌‌بن‌باقر. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌هفتم، 1404ق.

صدر، سیدموسی. اصول و قواعد استنباط ائمه از قرآن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. چاپ‌اول، 1401.

صدر، محمدباقر. اقتصادنا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی. 1417ق.

صدر، محمدباقر. بحوث فی علم الأصول. به‌تقریر حسن عبدالساتر. بیروت: الدار الإسلامیة. چاپ‌اول، 1417ق.

صدر، محمدباقر. بحوث فی علم الأصول. به‌تقریر سیدمحمد هاشمی شاهرودی. قم: مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی. چاپ‌سوم، 1417ق.

طب‍اطب‍ائ‍ی‌ ک‍رب‍لائ‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌‌م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌. ریاض المسائل. قم: آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث. چاپ‌اول، 1418ق.

عراقی، ضیاء‌الدین. تقریرات الأصول. به‌تقریر میرزاهاشم آملی. تهران: فراهانی. چاپ‌اول، 1405ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. نهایة الوصول الی علم الأصول. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع). چاپ‌اول، 1425ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله. التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: مکتبة المرعشی النجفی. چاپ‌اول، 1404ق.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد. تفصیل الشریعة: القضاء و الشهادات. قم: مرکز فقهی ائمهٔ اطهار(ع). چاپ‌اول، 1427ق.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد. مدخل التفسیر. تهران: مطبعة الحیدری. 1396ق.

کرباسی، محمدابراهیم‌بن‌محمدحسن. اشارات الأصول. بی‌جا: بی‌نا. چاپ‌اول، بی‌تا.

کلینى، محمدبن‌یعقوب‏. الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول(ص). تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌دوم، 1404ق.

محقق حلی، جعفربن‌حسن. ‏معارج الوصول الی علم الاصول. لندن: مؤسسهٔ امام علی(ع). چاپ‌اول، 1423ق.

محقق داماد، سیدمصطفی، سیدمصطفی حسینی نسب، رضا پورمحمدی. اصول فقه تحلیلی؛ تفسیر فقهی. قم: بوستان کتاب. چاپ‌اول، 1401.

محقق داماد، سیدمصطفی، رضا پورمحمدی. مکاتب تفسیری در فقه امامیه. تهران: نشر سخن. چاپ‌اول، 1403.

محقق داماد، سیدمصطفی، رضا پورمحمدی. تفسیر قانون؛ نظریات و قواعد تفسیری. تهران: پژوهشگاه قوه قضائیه. چاپ‌اول، 1404.

محقق سبزواری، محمدباقربن‌محمدمؤمن. کفایة الاحکام‏. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1381.

مدرسی یزدی، عباس. نماذج الأصول فی شرح مقالات الأصول. قم: داوری. چاپ‌اول، 1383.

مظفر، محمدرضا. اصول الفقه. قم: اسماعیلیان. چاپ‌پنجم، 1375.

معرفت، محمدهادی. التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسهٔ فرهنگی انتشاراتی التمهید. چاپ‌سوم، 1396.

مغنیه، محمدجواد. فقه الامام الصادق(ع). قم: انصاریان. چاپ‎اول، 1421ق.

مکارم شیرازی، ناصر. تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة. چاپ‌دهم، 1371.

مکارم شیرازی، ناصر. انوار الأصول. به‌تقریر احمد قدسی. قم: مدرسة الإمام علی‌بن‌أبی‌طالب(ع). چاپ‌اول، 1428ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن. القوانین المحکمة فی الأصول. قم: احیاء الکتب الاسلامیة. چاپ‌اول، 1430ق.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی. مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: آل‌البیت لإحیاء التراث. چاپ‌اول، 1415ق.

وحید بهبهانی، محمدباقربن‌محمداکمل. حاشیة مجمع الفائدة و البرهان. قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی. چاپ‌اول، 1417ق.

Aleinikoff, T. “Updating Statutory Interpretation.” Michigan Law Review 87, no. 1 (October 1, 1988): 20–66. DOI: 10.2307/1289276 

Barak, Aharon. Purposive Interpretation in Law. Translated by Sari Bashi. Princeton: Princeton University Press, 2005. DOI: 10.1515/9781400841264

Barber, Charles Laurence. Linguistic Change in Present-Day English. University of Alabama Press, 1964.

Beccaria, Cesare marchese di. An Essay on Crimes and Punishments: Translated from the Italian; with a Commentary, Attributed to M. de Voltaire, Translated from the French. Bell & Murray, 1778.

Blackstone, William. Commentaries on the Laws of England: In Four Books. Printed at the Clarendon Press, 1770.

Bobbitt, Philip. Constitutional Fate: Theory of the Constitution. Oxford University Press, 1982.

Brest, Paul. “The Misconceived Quest for the Original Understanding.” Boston University Law Review 60 (1980): 204.

Bulliet, Richard W. The Case for Islamo-Christian Civilization. Columbia University Press, 2006. DOI: 10.7312/bull13566 

Cabot, Richard C. The Meaning of Right and Wrong by Cabot, Richard C. Macmillan, 1934.

Cooley, Thomas M. A Treatise on the Constitutional Limitations Which Rest upon the Legislative Power of the States of the American Union. 5th edition. Union, N.J: The Lawbook Exchange, Ltd., 1998.

Cross, Frank B. The Theory and Practice of Statutory Interpretation. Stanford, Calif: Stanford Law Books, 2008. DOI: 10.11126/stanford/9780804759120.001.0001 

Dickerson, Reed. “Statutes and Constitutions in an Age of Common Law.” 48 University of Pittsburgh Law Review 773 (1987), January 1, 1987.

 https://www.repository.law.indiana.edu/facpub/1535.

Easterbrook, Frank. “The Role of Original Intent in Statutory Construction.” Harvard Journal of Law and Public Policy 11 (January 1, 1988): 59.

Farnsworth, Ward. “Women Under Reconstruction: The Congressional Understanding.” SSRN Scholarly Paper. Rochester, NY: Social Science Research Network, December 4, 2000. DOI: 10.2139/ssrn.252495 

Fruchtman, Jack. American Constitutional History: A Brief Introduction. 1st edition. Chichester Malden, MA Oxford: Wiley-Blackwell, 2016. DOI: 10.1002/9781119141785 

Fuller, Lon L. American Legal Realism. Lancaster Press, 1936.

Garner, Bryan A., Carlos Bea, Rebecca White Berch, Neil M. Gorsuch, Harris L. Hartz, Nathan L. Hecht, Brett M. Kavanaugh, et al. Law of Judicial Precedent. St. Paul, MN: Thomson West, 2016.

Gorsuch, Honorable Neil. “Of Lions and Bears, Judges and Legislators, and the Legacy of Justice Scalia.” Case Western Reserve Law Review 66, no. 4 (January 1, 2016): 905.

Gorsuch, Neil. A Republic, If You Can Keep It. NO-VALUE edition. New York: Forum Books, 2019.

Greenberg, Mark. “Legal Interpretation.” In The Stanford Encyclopedia of Philosophy, edited by Edward N. Zalta, Fall 2021. Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2021. https://plato.stanford.edu/archives/fall2021/entries/legal-interpretation/.

Greenough, J. B, and George Lyman Kittredge. Words and Their Ways in English Speech, 1901.

Holmes, Oliver Wendell. “The Theory of Legal Interpretation.” Harvard Law Review 12, no. 6 (January 25, 1899): 417. DOI: 10.2307/1321531 

Jellum, Linda D. Mastering Statutory Interpretation. 58084th edition. Durham, N.C: Carolina Academic Press, 2008.

Kammen, Michael, ed. The Origins of the American Constitution: A Documentary History. Reprint edition. New York, N.Y.: Penguin Books, 1986.

Luban, David. “What’s Pragmatic about Legal Pragmatism?” In What’s Pragmatic about Legal Pragmatism?, 275–303. Duke University Press, 2020. DOI: 10.1515/9780822382522-017 

Lutz, Donald S. The Origins of American Constitutionalism. Baton Rouge, La u.a: LSU Press, 1988.

Manning, John. “Justice Scalia and the Idea of Judicial Restraint.” Michigan Law Review 115, no. 6 (April 1, 2017): 747–82. DOI: 10.36644/mlr.115.6.justice 

Manning, John, and Matthew Stephenson. Legislation and Regulation, Cases and Materials. 3rd edition. St. Paul, MN: Foundation Press, 2017.

Noonan, John T. Narrowing the Nation’s Power: The Supreme Court Sides with the States. Univ of California Press, 2002. DOI: 10.1525/9780520928664 

Posner, Richard. “Pragmatic Adjudication.” Cardozo Law Review 18 (January 1, 1996): 1.

———. “The Rise and Fall of Judicial Self-Restraint.” California Law Review 100 (January 1, 2012): 519.

———. “What Has Pragmatism to Offer Law?” Southern California Law Review 63 (January 1, 1990): 1653.

Posner, Richard A. How Judges Think. Reprint edition. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2008.

———. The Problems of Jurisprudence. Harvard University Press, 1990.

Scalia, Antonin. A Matter of Interpretation. Princeton, NJ: Princeton University Press, 1997.

Scalia, Antonin, and Bryan A. Garner. Reading Law: The Interpretation of Legal Texts. 1st edition. St. Paul, MN: West, 2012.

Slocum, Brian G. Ordinary Meaning: A Theory of the Most Fundamental Principle of Legal Interpretation. Chicago: The University of Chicago Press, 2015. DOI: 10.7208/chicago/9780226304991.001.0001 

Thibaut, Anton Friedrich Justus. An Introduction to the Study of Jurisprudence: Being a Translation of The. Translated by Nathaniel Lindley. Kessinger Publishing, LLC, 2008.

Tobia, Kevin P. “Testing Ordinary Meaning.” Harvard Law Review 134 (2020): 726–806. DOI: 10.2139/ssrn.3266082.

Webster, Daniel. The Works of Daniel Webster ...: Speeches in Congress. C.C. Little and J. Brown, 1851.

Witherspoon, Joseph P. “Administrative Discretion to Determine Statutory Meaning:  The High Road.” Texas Law Review 35 (1957 1956): 63.