واکاوی نهادِ نهانِ کتاب ارداویراف‌نامه بر اساس نظریه جامعه‌شناسی شناخت کارل مانهایم

جُستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 58، شماره 1 - شماره پیاپی 228، شهریور 1404، صفحه 132-107   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2025.90699.1650

نویسنده

مهدی علمی دانشور^*

استادیار گروه ادیان شرق دانشکده ادیان، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

چکیده

اَرداویراف‌نامه یکی از مهم‌ترین کتاب‌های نگارش‌یافته در عصر ساسانی است که روایت این کتاب پیرامون جهان پس از مرگ است. این کتاب در پی بروز تردیدهای دینی و شیوع جنبش‌های نوپدید دینی به دستور نظام حاکمیت دینی نگارش پیدا کرد. هرچند این کتاب، متنی مذهبی و در زمرۀ متون مکاشفه‌ای است، اما با دقت در آن می‌توان به این نکته دست‌یافت که بیان‌کننده‌ سیاست و سایه سنگین دین در عصر ساسانی است. پژوهش حاضر، با استفاده از نظریه جامعه‌شناسی‌شناخت مانهایم، واکاوی چگونگی نگارش و تحلیل و بررسی مضامین به‌کاررفته در این کتاب است. مانهایم در نظریه جامعه‌شناختی شناخت خود به دنبال چگونگی اندیشیدن نخبگان است و این مهم را در لایه‌های زمانی و مکانی که تفکر و اندیشه در آن به وجود آمده موردبررسی قرار می‌دهد. در این تحقیق نشان دادیم که با کمک این نظریه، چه عوامل تاریخی و سیاسی در شکل‌گیری و نگارش این کتاب تأثیر داشتند. ارداویراف به‌عنوان نماینده طبقه موبدان، با سفر به جهان مینوی به تحکیم بنیان‌های اخلاقی و اعتقادی پرداخته و نشان داد که اطاعت از حاکمیت، موبدان و گزاره‌های دینی بهترین انتخاب و افراد جامعه در صورت مخالفت و اعتراض به این زیست به عذاب‌های سخت و دشوار در جهان پسین مواجه خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

کارل مانهایم؛ مزدیسنا؛ موبدان؛ جهنم؛ بهشت؛ طبقات اجتماعی

مراجع

1. اسلامی، ر.، و احمدوند، ش. (1396). اندیشه سیاسی در ایران باستان. سمت.
2. اسلامی، ر. (1398). شکوه و زوال سیاست در اندیشه ایرانشهری. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
3. امام شوشتری، م. ع. (1348). عهدنامه اردشیر. انتشارات انجمن آثار ملی.
4. آموزگار، ژ. (1372). ارداویرف‌نامه، حرف‌نویسی، آوانویسی. (ترجمه متن پهلوی فیلیپ ژینیو،)، معین.
5. آهنگری، ف. (1392). دینکرد ششم. صبا.
6. پورداوود، ا. (1377). یشت‌ها. اساطیر.
7. پورداوود، ا. (1394). اوستا. نگاه
8. پورشبانان، ع.، و پورشبانان، ا. ح. (1397). بررسی تطبیقی ظرفیت ارداویراف‌نامه در مقایسه با متن و بازی دوزخ از کمدی الهی دانته. پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، 6(4)،
9. تفضلی، ا. (1354). مینوی خرد. بنیاد فرهنگ ایران.
10. تفضلی، ا. (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. سخن.
11. جعفری دهقی، م. (1382). بازشناسی منابع و مآخذ تاریخ ایران باستان. سمت.
12. حیدری، د.، و تسلیمی، م. ب. (1391). مقایسۀ تطبیقی بهشت و دوزخ در اداویراف‌نامه و کمدی الهی. همایش پژوهش‌های ادبی، تهران.
13. رایگانی، ا.، و موسوی کوهپر، س. م. (1395). بررسی و تحلیل جایگاه کار و کشاورزی در ارداویراف‌نامه از منظر ثواب و عقاب اخروی. معرفت ادیان، 7(3)،
14. ربیع زاده، ع. (1396). ارداویراف‌نامه، در ترازوی نقد. بی‌جا.
15. زرین‌کوب، ع. (1344). دو قرن سکوت (سرگذشت حوادث و اوضاع تاریخی ایران در دو قرن اول اسلام از حمله عرب تا ظهور دولت طاهریان). موسسه انتشارات علمی.
16. سلطانی، س. (1384). گناهان زنان در ارداویراف‌نامه، پژوهش زنان، شماره 3.
17. شاکد، ژ. (1393). از ایران زردشتی تا اسلام: مطالعاتی درباره تاریخ دین و تماس‌های میان‌فرهنگی. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. ققنوس.
18. عفیفی، ر. (1372). ارداویرافنامه (بهشت و دوزخ در آئین مزدیسنی). توس.
19. فضیلت، ف. (1381). دینکرد سوم. فرهنگ دهخدا.
20. مانهایم، ک. (1392). مقاله‌هایی درباره جامعه‌شناسی شناخت. ترجمۀ فریبرز مجیدی. ثالث.
21. مانهایم، ک. (1392). ایدئولوژی و اتوپیا. ترجمۀ فریبرز مجیدی. سمت.
22. مانهایم، ک. (1394). دموکراتیک شدن فرهنگ. ترجمۀ پرویز اجلالی. نی.
23. نقیب‌زاده، ا.، و ایزدی، ا. م. (1395). مقایسه مبانی مشروعیت در دولت‌های هخامنشی و ساسانی. فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 46(3)، 798-815.
24. هینلز، ج. ر. (1373). شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژالهاله آموزگار و احمد تفضلی. چشمه.
25. Nabati, M. S. (2016). Evaluating and comparing the book of Arda Viraf Nameh with Sayr al-’Ibad ILA l-Ma’ad. American International Journal of Research in Humanities, Arts and Social Sciences, 2328-3734.