جابجایی کانال و فرسایش کناره ای در رودخانه خرم رود طی بازه زمانی 2025-2006

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 مرداد 1404   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2025.93699.1573

نویسندگان

محمد مهدی حسین زاده¹؛ شهرام امیری^{* 2}

¹دانشیار گروه جغرافیای طبیعی ، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، گروه جغرافیای طبیعی ، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

رودخانه خرم رود طی چند دهه گذشته تحت تاثیر سطوح مختلفی از تغییرات مورفولوژیک با پیامدهای گوناگونی قرار گرفته است. این تحقیق با هدف بررسی تغییرات ایجاد شده در مورفولوژی کانال و شناسایی ارتباط بین این تغییرات و عوامل کنترل کننده آنها در چهار بازه زمانی از سال 2025- 2006 در راستای مدیریت رودخانه و کاهش اثرات منفی آن انجام شده است. محدوده مورد مطالعه در دو بخش، شامل بخش اول به طول16700 متر در 6 بازه (17 مقطع) و بخش دوم به طول 17212 متر در 7 بازه (18 مقطع) مورد مطالعه قرار گرفت. بدین منظور با استفاده از داده‌های هیدرومتری دو ایستگاه بهرام جو(بخش اول) و چم انجیر(بخش دوم)، نقشه‌های توپوگرافی، تصاویر ماهواره‌ای گوگل ارث، مشاهدات و برداشت‌های میدانی در این بخش‌ها، پویایی کانال و تغییرات پلانفرم مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد بیشترین میزان میانگین تغییرات دوره‌ای در خط مرکزی و جابجایی کانال در هر دو بخش در بازه زمانی دوم (2019-2017) رخ داده است. نتایج بدست آمده در بخش اول در طی دوره زمانی 2025-2006  نشان داد که عرض کانال در این بخش کاهش یافته و رودخانه دچار فروسایی شده است و در بخش دوم نشان داد علاوه بر فروسایی، فرسایش کناره‌ها با تشکیل دشت‌های سیلابی و در پی آن گسترش عرض رودخانه را باعث شده است. نتایج مقایسه بخش‌ها نشان داد که امکان آسیب پذیری به زمین‌های کشاورزی و نقاط مسکونی روستایی واقع در طول هر دو بخش از رودخانه وجود دارد. میزان خطرپذیری در بخش اول به علت قرار داشتن شهر خرم آباد در پایین دست آن به مراتب خیلی بیشتر و تاثیرگذارتر از بخش جنوبی است. همچنین نتایج بدست آمده از این پژوهش می‌تواند توسط مدیران و تصمیم گیرندگان در راستای احیاء و مدیریت رودخانه خرم رود مورد استفاده قرار گیرد. جهت اندازه‌گیری دقیق‌تر تغییرات کرانه‌ها بهتر است از روش‌های تصویربرداری دقیق تر مانند پهپاد استفاده شود.

کلیدواژه‌ها

پویایی خط مرکزی؛ جابجایی کانال؛ فرسایش کناره ای؛ خرم رود؛ خرم آباد

مراجع

Abedini, M., Fateh Elahi, P., & NezafatTakle, B. (2024). Investigating the lateral erosion of Darehroud river and its classification using Rasgen model (Case study: Horand city - East Azerbaijan). Journal of Geography and Environmental Hazards, 13(3), 101-128. [In Persian] https://doi.org/10.22067/geoeh.2022.78374.1272

Ali, P. Y., Jie, D., Khan, A., Sravanthi, N., Rao, L. A., & Hao, C. (2019). Channel migration characteristics of the Yamuna River from 1954 to 2015 in the vicinity of Agra, India: A case study using remote sensing and GIS. International Journal of River Basin Management, 17(3), 367-375. https://doi.org/10.1080/15715124.2019.1566238

Annayat, W., & Sil, B. S. (2020). Changes in morphometric meander parameters and prediction of meander channel migration for the alluvial part of the Barak River. Journal of the Geological Society of India, 96(3), 279-291. https://doi.org/10.1007/s12594-020-1548-3

Arian Tabar, H., Jabbari, E., & Farahpour, M. M. (2021). Investigating the Role of the Movements of Khorram Abad’s Hidden Thrust Fault in the Evolution of Khorram Abad River’s Drainage System. Geographical Research, 36(2), 205-216. [In Persian]  https://georesearch.ir/article-1-1020-fa.html

Azim, N. M. A. (2024). Long-term hydro-morphological changes in rivers: a case study. Water Practice & Technology, 19(8), 3285-3296. https://doi.org/10.2166/wpt.2024.196

Comiti, F., Lucia, A., & Rickenmann, D. (2016). Large wood recruitment and transport during large floods: a review. Geomorphology, 269, 23–39.https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2016.06.016

Esmaeili, R., & Daliri, R. (2019). Morphological and morphodynamic analysis of meanders of the Shelman Rud River, Gilan Province. Earth Science Research, 10(39), 141–153. [In Persian] https://doi.org/10.52547/esrj.10.3.141

Esmaili, R., & Nourizadeh Nesheli, N. (2024). Evaluation of the morphological changes of Haraz river following human pressures in the Amol city, Mazandaran. Journal of Hydrogeomorphology, 11(40), 57-40. [In Persian] https://doi.org/10.22034/hyd.2024.61151.1733

García-Martínez, B., & Rinaldi, M. (2022). Changes in meander geometry over the last 250 years along the lower Guadalquivir River (southern Spain) in response to hydrological and human factors. Geomorphology, 410, 108284. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2022.108284

Ghosh, S., Hoque, M. M., Islam, A., Barman, S. D., Mahammad, S., Rahman, A., & Maji, N. K. (2023). Characterizing floods and reviewing flood management strategies for better community resilience in a tropical river basin, India. Natural Hazards, 115(2), 1799-1832. https://doi.org/10.1007/s11069-022-05618-y

Hosseinzadeh, M. M., Esmaeili, R., & Nabizadeh Bahnamiri, M. (2022). Analysis of temporal changes and stability of the Neka River watershed planform - Mazandaran. Quarterly Scientific-Research Journal of Geographic Information "Sepehr", 31(124), 39-52. [In Persian] https://doi.org/10.22131/sepehr.2023.555968.2881

Hosseinzadeh, M. M., Salehi Milani, A. R., & Hydari, S. (2024). Hydrogeomorphic changes of the Cheshmeh Kileh River in the coastal plain Western Mazandaran. Physical Geography Research, 56(3), 95-114. [In Persian] https://jphgr.ut.ac.ir/article_100260_en.html

Hosseinzadeh, S. R., Rashidi, M., Sepehr, A., Zarei, H., & Khaneh Bad, M. (2018). Study of geomorphological changes in the Karun River bed and its causes from 1954-2011 (1955 to 2012). Quantitative Geomorphological Research, 5(1), 43-59. [In Persian]  https://doi.org/20.1001.1.22519424.1395.5.1.4.4

Konrad, C., Berge, H., Fuerstenberg, R., Steff, K., Olsen, T., & Guyenet, J. (2011). Channel dynamics in the Middle Green River, Washington, from 1936 to 2002. Northwest Science, 85(1), 1-14. https://doi.org/10.3955/046.085.0101

Lauer, J. W., & Parker, G. (2008). Net local removal of floodplain sediment by river meander migration. Geomorphology, 96(1-2), 123-149. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2007.08.003

Magdaleno, F., & Fernández, J. A. (2011a). Hydromorphological alteration of a large Mediterranean river: relative role of high and low flows on the evolution of riparian forests and channel morphology. River Research and Applications, 27(3), 374-387. https://doi.org/10.1002/rra.1368

Magdaleno, F., & Fernández-Yuste, J. A. (2011b). Meander dynamics in a changing river corridor. Geomorphology, 130(3-4), 197-207. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2011.03.016

Magliulo, P., Bozzi, F., & Pignone, M. (2016). Assessing the planform changes of the Tammaro River (southern Italy) from 1870 to 1955 using a GIS-aided historical map analysis. Environmental Earth Sciences, 75(4), 355. https://doi.org/10.1007/s12665-016-5266-5

Magliulo, P., Bozzi, F., Leone, G., Fiorillo, F., Leone, N., Russo, F., & Valente, A. (2021). Channel adjustments over 140 years in response to extreme floods and land-use change, Tammaro River, southern Italy. Geomorphology, 383, 107715. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2021.107715

Qin, Y., Jin, X., Du, K., & Jin, Y. (2024). Changes in river morphology and influencing factors in the upper Yellow River over the past 25 years. Geomorphology, 465, 109397. https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2024.109397

Rahimi, N., Khaleghi, S., Salehipour Milani, A. (2024). The effect of floods on river morphology changes Case study: Sadij River, Hormozgan Province. Hydrogeomorphology, 11(38), 141–160 [In Persian] https://doi.org/10.22034/hyd.2024.59641.1717

Rezaei Moghadam, M. H., Mohammadfar, A., & Valizadeh Kamran, K. (2013). Changes Detection and identification of erosion risk areas of Aji Chay River between Khaje to Vanyar. Geography and Environmental Planning, 23(4), 1-14. [In Persian] https://doi.org/20.1001.1.20085362.1391.23.4.1.5

Rinaldi, M. (2003). Recent channel adjustments in alluvial rivers of Tuscany, Central Italy. Earth Surface Processes and Landforms: The Journal of the British Geomorphological Research Group, 28(6), 587-608. https://doi.org/10.1002/esp.464

Rinaldi, M., Surian, N., Comiti, F., Bussettini, M., Belletti, B., Nardi, L., ... & Golfieri, B. (2012). Guidebook for the evaluation of stream morphological conditions by the Morphological Quality Index (MQI). Version, 1, 85.

Ruiz-Villanueva, V., Piégay, H., Scorpio, V., Bachmann, A., Brousse, G., Cavalli, M., ... & Wyżga, B. (2023). River widening in mountain and foothill areas during floods: Insights from a meta-analysis of 51 European Rivers. Science of the Total Environment, 903, 166103. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2023.166103

Saffari, A., Ghanavati, E., & Alipour, D. A. H. (2023). Investigation of morphology changes in Karun River and its hazards (Case Study: Bandagir to Khorramshahr). Applied Researches in Geographical Sciences, 23(68), 199-222. [In Persian] http://dx.doi.org/10.52547/jgs.23.68.199

Surian, N., Rinaldi, M., Pellegrini, L., Audisio, C., Maraga, F., Teruggi, L., ... & Ziliani, L. (2009). Channel adjustments in northern and central Italy over the last 200 years. In: James, L.A., Rathburn, S. L. & Whittecar, G. R. (Eds.). Management and restoration of fluvial systems with broad historicalchanges and human impacts. Geological Society of America, 451, 83–95. https://doi.org/10.1130/2009.2451(05)

Wang, Z. B., Van Maren, D. S., Ding, P. X., Yang, S. L., Van Prooijen, B. C., De Vet, P. L. M., ... & He, Q. (2015). Human impacts on morphodynamic thresholds in estuarine systems. Continental Shelf Research, 111, 174-183. https://doi.org/10.1016/j.csr.2015.08.009

Winterbottom, S. J. (2000). Medium and short-term channel planform changes on the Rivers Tay and Tummel, Scotland. Geomorphology, 34(3-4), 195-208. https://doi.org/10.1016/S0169-555X(00)00007-6

Yamani, M., & Goorabi, A. (2015). Prediction of kordan river geometric changes in the meandering Range. Environmental Erosion Research Journal, 5(3), 1-14. [In Persian] https://doi.org/20.1001.1.22517812.1394.5.3.1.1