مطالعه صفات مورفولوژی، عملکرد و اجزای عملکرد دانه ارقام نخود تحت اثر تاریخ کشت‌ در شرایط دیم

بوم شناسی کشاورزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 مرداد 1404

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/agry.2025.93878.1242

نویسندگان

اسمعیل نبی زاده^{* 1}؛ سامان یزدان ستا¹؛ رحیم سرخوش¹؛ خدیجه احمدی²

¹گروه آگروتکنولوژی دانشکده کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد، مهاباد، ایران

²دکتری تخصصی فیزیولوژی گیاهان زراعی، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

نخود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حبوبات در نظام‌های زراعی مناطق نیمه‌خشک، از حساسیت بالایی نسبت به تاریخ کاشت و شرایط محیطی برخوردار است؛ ازاین‌رو، شناخت واکنش ارقام مختلف نخود به تاریخ‌های متفاوت کاشت، نقشی کلیدی در افزایش پایداری عملکرد و بهره‌وری زراعی دارد. این مطالعه به‌منظور بررسی تأثیر تاریخ کاشت بر عملکرد و صفات زراعی ارقام مختلف نخود در شرایط آب و هوایی سرد و نیمه‌خشک شهرستان سقز در سال زراعی 1399-1398 انجام شد. آزمایش به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. کرت اصلی پنج تاریخ کاشت (6 آذر، 11 اسفند، 5 فروردین، 29 فروردین و 22 اردیبهشت­ماه) و کرت فرعی ده رقم نخود منصور، آنا، عادل، پیروز، گوکسو، اسکان، آراس، آبگوشتی و رقم آجیلی (شاهد) بودند. نتایج نشان داد که تاریخ کاشت و نوع رقم به‌طور معنی‌داری بر سبز شدن مزرعه، صفات رشدی (ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی و غلاف) و عملکرد دانه تأثیر گذاشتند. بیشترین درصد سبز شدن (82 درصد) در تاریخ 29 فروردین مشاهده شد، درحالی‌که، کاشت‌های پاییزه (6 آذر) به خاطر تنش سرما و کاشت‌های دیرهنگام (22 اردیبهشت­ماه) به سبب کم‌آبی، کاهش سبز شدن را به همراه داشتند. تاریخ‌های زودهنگام‌تر (در صورت عدم تنش سرمایی) به دلیل طولانی‌تر بودن دوره رشد و استفاده بهینه از منابع، عملکرد بالاتری داشتند. بیشترین عملکرد دانه (659 کیلوگرم در هکتار) و شاخص برداشت (48 درصد) در کاشت 11 اسفند به دست آمد. تفاوت‌های ژنتیکی ارقام نیز در تحمل تنش‌های محیطی مشهود بود؛ به‌طوری‌که، ارقام منصور و عادل در کاشت‌های زودهنگام عملکرد بهتری نشان دادند. این یافته‌ها اهمیت هماهنگی زمان کاشت با شرایط آب‌وهوایی و انتخاب ارقام مقاوم به تنش را در بهینه‌سازی تولید نخود در مناطق سرد و نیمه­خشک برجسته کرد. در تاریخ‌های مختلف کاشت رقم وارداتی گوکسو و رقم محلی آبگوشتی بیشترین عملکرد ازلحاظ تولید دانه را داشته‌اند. ترکیب دو عامل تاریخ ۱۱ اسفند و رقم گوکسو بیشترین بازدهی را از لحاظ عملکرد دانه، وزن صد دانه، و رشد مناسب نشان داده‌اند و برای مناطقی با اقلیم مشابه، قابل توصیه هستند. مدیریت صحیح تاریخ کاشت و استفاده از ارقام سازگار به‌عنوان راهکاری کارآمد برای افزایش بهره‌وری در کشت نخود معرفی شد.

کلیدواژه‌ها

ارتفاع بوته؛ درصد سبزشدن؛ شاخص برداشت؛ صفات زراعی؛ نخود

مراجع