رویکردی شناختی اجتماعی به چندمعنایی واژگانی مطالعۀ موردی: "تپل"

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 8، دوره 11، شماره 2، دی 1398، صفحه 181-201  

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2020.48245.0

نویسندگان

سید محمود متشرعی¹؛ فاطمه یوسفی راد ²

¹مدرس دانشگاه پیام نور و آزاد اسلامی

²استادیار دانشگاه پیام نور،تهران، ایران

چکیده

این مقاله به مطالعۀ چندمعنایی واژۀ "تپل" در زبان فارسی در چارچوب زبان­شناسی شناختی اجتماعی می‌­پردازد. این پژوهش به دنبال آن است که نشان دهد رویکرد زبان­شناسی شناختی اجتماعی بهتر از رویکرد زبان­شناسی شناختی استاندارد می‌­تواند از عهدۀ تبیین انعطاف در معانی مختلف واژه‌­های چندمعنا برآید، در واقع این مقاله به پیروی از مدل رابینسون(2010، 2012الف ، 2012 ب، و  2014) نشان می‌­دهد که چندمعنایی واژگانی را نمی­توان به یک مفهوم ایستا که نزد تمام گویشوران زبان ثابت است تقلیل داد و اینکه متغیرهای اجتماعی مثل سن، جنسیت، طبقۀ اجتماعی، سطح سواد و غیره در آن مؤثرند. در این مقاله به طور خاص تأثیر دو متغیر اجتماعی سن و جنسیت بر تعداد و برجستگی هریک از معانی واژۀ چندمعنای "تپل" نزد گویشوران مورد مطالعه قرار می‌­گیرد. اطلاعات به روش کتابخانه‌­­ای(شامل مطالعه واژه‌­نامه‌­ها)، مصاحبه، و پرسش­نامه جمع‌­آوری شده­‌اند. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی، و نیز میدانی و روش تحلیل داده‌­ها نیز تلفیقی(کمّی و کیفی) است. داده‌­ها از 200 آزمودنی، شامل 100 نفر مرد و 100 نفر زن فارسی زبان در چهار طبقۀ سنی برای هر دو گروه گردآوری شد‌‌ه­‌اند. نتایج نشان داد که زبان­شناسی شناختی اجتماعی ‌می‌تواند تبیین‌­های دقیق‌تری در خصوص تنوع معنایی واژه­‌های چندمعنا و تأثیر متغیرهای اجتماعی جنسیت و سن بر تعداد و برجستگی هریک از معانی به دست دهد. به عبارت دیگر، نتایج نشان داد که معانی مختلف واژة چندمعنای مذکور در میان گویشوران زن و مرد متعلق به گروه­های سنی متفاوت، توزیع یکسانی نداشته و تصادفی نیست، بلکه به میزان چشمگیری تحت تأثیر سن و جنسیت می‌­باشد.

کلیدواژه‌ها

زبان‌شناسی شناختی اجتماعی؛ معنا؛ چندمعنایی؛ سن؛ جنسیت؛ متغیرهای اجتماعی

مراجع

1- انوری، ح. (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.

2- دبیر­مقدّم، م. (1383). زبان­شناسی نظری، پیدایش و تکوین دستور زایشی (ویراست دوم). تهران: سمت.

3- دبیرمقدّم، م.، و یوسفی راد، ف.، و شقاقی و.، و متشرّعی، س. م. (1397). زبان‌شناسی شناختی اجتماعی: ‏رویکردی نوین به معنا و تنوّعات زبانی. فصلنامه‌ی زبان­شناسی اجتماعی، 2(2)، 20- 29.

4- صدری افشار، غ.، و حکمی، ن.، و حکمی، ن. (1388). فرهنگنامه‌ی فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.

5- Bybee, J. (2006). From Usage to Grammar: The Mind’s Response to Repetition. Language, 82, 711-733.

6- Bybee, J. (2007). Frequency of Use and the Organization of Language. Oxford: Oxford University Press.

7-  Bybee, J. (2010). Language, Usage, and Cognition. Cambridge: Cambridge University Press.

8- Geeraerts, D. (2005). Lectal Variation and Empirical Data in Cognitive Linguistics. In: F. J. Ruiz de Mendoza Ibanez & M. S. P. Cervel (Eds.) Cognitive Linguistics: Internal Dynamics and Interdisciplinary interaction, (pp.163-189). Berlin, New York: Mouton de Gruyter.

9- Geeraerts, D., & Cuyckens, H. (Eds.) (2007). The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Oxford: Oxford University Press.

10- Geeraerts, D., & Kristiansen, G., & Peirsman, Y. (Eds.) (2010). Advances in Cognitive Sociolinguistics. Berlin, New York: Mouton de Gruyter.

11- Gries, S. Th., & Stefanowitch, A. (Eds.). (2006). Corpora in Cognitive Linguistics. Corpus –based approaches to syntax and lexis. Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.

12- Grondelares, S., & D. Geeraerts., & Speelman, D.  (2007). A Case for a Cognitive Corpus Linguistics. In: M. Gonzalez-Marquez, I. Mittelberg, S. Coulson & M. J. Spivey (Eds.), Methods in Cognitive Linguistics, (pp. 149- 169). Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

13- Gonzales-Marquez, M., & Mittelberg, I., (Eds.) (2007). Foreword: Talmy, Leonard, Methods in Cognitive Linguistics. John Benjamin Publishing Company.

14- Kristiansen, G., & Dirven, R. (2008). Introduction: Cognitive Linguistics: Rationale, methods & Scope, Cognitive Sociolinguistics: Language Variation, Cultural Models, Social Systems, Edited by: Gitte Kristiansen & Rene Dirven, Mouton de Gruyter.

15- Labov, W. (1966). The Social Stratification of English in New York City. (1966). Cambridge: Cambridge University Press.

16- Langacker, R. W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar: Theoretical Prerequisites. Stanford, CA: Stanford University Press.

17- Langacker, R. W. (1999). Grammar and Conceptualization. Berlin, New York: Mouton de Gruyter.

18- Langacker, R. W. (2000). A Dynamic Usage-based Model. In: M. Barlow & S. Kemmer (Eds.), Usage-based Models of Language, (pp. 1-64). Stanford, CA: CSLI Publications.

19- Robinson, J. A. (2010). Awesome Insights into Semantics Variation. In: D. Geeraerts, G. Kristiansen & Piersman, Y. (Eds.), Advances in Cognitive Sociolinguistics, (pp. 85-109). Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.

20- Robinson, J. A. (2012a). A Sociolinguistic Perspective on Semantic Change. In: K. Allen & J. A. Robinson (Eds.), Current Methods in Historical Linguistics, (pp. 191-231). Berlin/ New York: Mouton de Gruyter.

21- Robinson, J. A. (2012b). A Gay Paper: Why Should Sociolinguistics Bother with Semantics? English Today, 28(4), pp. 38-54.

22- Robinson, J. (2014). Quantifying Polysemy in Cognitive Sociolinguistics, Corpus Methods for Semantics, John Benjamins Publishing Co. pp. 87-115.

23- Traugott, E. C. (1989). On the Rise of Epistemic Meaning in English: An Example of Subjectification in Semantivc Change. Language, 65, 33-65.

24- Traugott, E. C., & Dasher R. B. (2002). Regularity in Semantic Change. Cambridge: Cambridge University Press.