منشأ دین و ریشة دینداری: تنقیحِ بحث و طرحِ یک ایده

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 6، دوره 1، شماره 2، تیر 1383   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v0i0.2999

نویسنده

دکتر علیرضا شجاعی زند^*

استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

مقالةپیش رو، به دنبال آن است تا با وارسیِ مهمترین نظریات مطرح در میان مردمشناسان، روانشناسان و جامعه‌شناسان دربارة «منشأ دین و ریشة دینداری»، نشان دهد که هیچ تبیینِ نهایی و مورد توافقی در این باره وجود ندارد و همانها نیز دچار سهو و خطاهای نظری- تجربی غیر قابل گذشتی هستند. مع‌الوصف باعث نگردیده تا در اعتبار آنها به عنوان تأملاتی علمی، کوچکترین تردیدی پدیدآید،یا به سبب فقدان اجماع یا خطاهای فراوان و مأخوذات فلسفی و کلامیشان، از ساحت این علوم رانده شوند. این واقعیات معرفت‌شناختی، جستجوگر را ترغیب می‌نماید تا به پشتوانة برخی نقدها و رویکردهای جدید، مداخلة فعالانه‌تری در اجزا و مداخل بحث داشته باشد و مسیر اجمالاً متفاوتی را که فراتر از بازخوانی و مرور ادبیات موجود است در پیش بگیرد. تفکیک بحث «منشأ دین» از «ریشة دینداری» و هر دو از «کارکردهای دین» که در غالب نظریاتِ ارائه‌شده به درستی صورت نگرفته و آشکارسازیِ پیشفرضهای فلسفی و پیشداوریهای کلامیِ نهفته در پسِ این نظریات، گامهایی است ولو لرزان در گشودنِ دریچه‌ای جدید به روی این موضوعِ مدید و افکندن پرتوی نو بر آن تلاشهای پُرسابقه. ایدة «منشأ الهی دین» و «ریشة فطری دینداری» در فراز پایانی، بدین منظور مطرح گردیده است تا نشان دهدکه می‌توان با اخذ فرضهایی متفاوت از پیشفرضهای مأخوذة دیگران، نظریه‌ای کاملاً متفاوت ارائه داد که در تبیین و توجیه لااقل برخی از ادیان، تواناتر ظاهرگردد و از اتقان و قدرت انطباق بیشتری برخوردار باشد. نظریة منشأ الهی و ریشة فطری اگر چه یک مدعای صراحتاً فلسفی -کلامی است، لیکن به مثابة یک تئوریِ توضیح‌دهنده، به هیچ رو بیش از دیگر نظریات، بر پیشفرضهای فلسفی و پیشداوریهای کلامی ابتنا ندارد.
کلید واژه‌ها: منشاء دین، دینداری، کارکردهای دین، ریشه فطری دین

کلیدواژه‌ها

منشاء دین؛ دینداری؛ کارکردهای دین؛ ریشه فطری دین

مراجع