بررسی فقهی قرضِِ اسکناس و تأثیر تورّم بر آن

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 40، شماره 3 - شماره پیاپی 81، دی 1387   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3137

نویسنده

علی اکبر ایزدی فرد^*

استاد دانشگاه مازندران

چکیده

از جمله معاملات رایج میان مردم ، قرض دادن به یکدیگر است. مال مقروضه گاه به صورت عین مال است مانند طلا و برنج و گاه پول رایج یعنی اسکناس می باشد. با توجه به این که در پول امروزی موضوع تورّم و کاهش ارزش اقتصادی آن مطرح است ، بدون شک در قرض دادن با اسکناس ، وام دهنده از لحاظ ارزش اقتصادی همان پولی را که سال قبل به وام گیرنده داده بود، نمی گیرد. برای جبران خسارت و جلوگیری از ضرر، بعضی معتقدند که می توان از ابتدا برابری ارزش اسکناس با طلا یا کالای دیگر را شرط نمود. عده ای « توان خرید » را مبنای اداء دین در نظر گرفته اند. برخی دیگر به دلیل مثلی بودن اسکناس ، معتقدند همان مقدار پولی که قرض داده شده ، باید برگردانده شود ، و بالاخره گروهی « نرخ تورّم » را به عنوان معیار محاسبه مطرح کرده اند.
آنچه در این مقاله مورد مطالعه قرار می گیرد ، طرح نظریات مزبور و نقد و بررسی آنهاست. نظریه اول و دوم می تواند راهکار مناسبی باشد، اما با توجه به ماهیت عقد قرض که مبتنی بر غرر است و فلسفه آن که کمک داوطلبانه به نیازمندان بدون کسب منفعت همراه با احسان و نیکی است و نیز نیّت قرض دهنده که کسب رضای خدا و ثواب اخروی است، نظریه سوم یعنی محاسبه نرخ تورّم در قرض اسکناس با ماهیّت و فلسفه قرض منافات پیدا می کند. مثلی بودن اسکناس نیز به دلیل ارزش اعتباری آن ، محل تأمّل است و در قرض اسکناس با توجه به تعریفی که از پول شده ، کاربردی ندارد ؛ هرچند که به نظر طرفداران این نظریه برای جبران کاهش ارزش پول می توان شرط خسارت تأخیر تأدیه در ضمن عقد نمود که این ربطی به بحث ما ندارد.

کلیدواژه‌ها

قرض؛ اسکناس؛ تورّم؛ توان خرید؛ تأدیه؛ خسارت تأخیر؛ ربا

مراجع

قرآن مجید

ابراهیمی ، محمدحسین ، قرض الحسنه ، قم ، دفتر تبلیغات اسلامی ، 1371 .

اصفهانی ، سید ابوالحسن، وسیلة النّجاة ، نجف ، المکتبه المرتضویّه،بی تا.

خمینی ، روح الله، استفتاءات ، قم ، جامعه مدرّسین ، 1381.

ــــــــــــــ، البیع ، بی جا، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان ، 1410 ق .

ــــــــــــ ، تحریر الوسیله، تهران ، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، 1421 ق.

بجنوردی ، میرزاحسن ، القواعد الفقهیّه ، قم ، دارالکتب العلمیّه ، 1389 ق .

توانائیان فرد ، حسن ، پول و نظریات پیشرفته ، تهران ، انتشارات میلاد ، 1357

جزیری ، عبدالرحمن ، الفقه علی المذاهب الاربعه ، بیروت ، داراحیاء التّراث العربی، 1406 ق.

خویی ، سید ابوالقاسم ، منهاج الصّالحین ، نجف ، مطبعه النّعمان ، 1397 ق.

محمدی ری شهری ، محمد ، میزان الحکمه ، بیروت ، الدّار الاسلامیّه ، 1405 ق.

سبحانی ، جعفر ، رهنمون،  تهران ، مدرسه عالی شهید مطهری ، 1372

سیستانی ، سیّد علی ، المسایل المنتخبه ، قم ، بی نا، 1425 ق.

شهید اول ، محمد بن مکّی ، الدّروس الشّرعیّه فی فقه الامامیّه ، چاپ در سلسله الینابیع الفقهیّه ، علی اصغر مروارید ، بیروت ، مؤسّسه فقه الشّیعه ، 1413 ق.

صدر ، سید محمد باقر ، البنک اللاربوی فی الاسلام ، بیروت ، دارالتّعارف للمطبوعات، 1400 ق.

حرّ عاملی ، محمد بن حسن ، وسایل الشّیعه الی تحصیل مسائل الشّریعه ، بیروت ، داراحیاء التّراث العربی ، 1403 ق.

صافی گلپایگانی ، لطف الله ، جامع الاحکام ، قم ، انتشارات حضرت معصومه (س) ، 1380.

صانعی ، یوسف ، منتخب الاحکام ، قم ، انتشارات میثم تمّار، 1379.

عابدی ، احمد ، «ربا و تورم» ، مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی ، ج 6 ص 49-15، تهران ، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، 1374

طباطبایی ، محمدحسین ، المیزان فی تفسیر القرآن ، بیروت ، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات ، 1393 ق .

فاضل لنکرانی ، محمد جواد ، جامع المسایل (استفتاءات) ، قم ، چاپ مهر ، 1375.

فیض کاشانی ، ملاّ محسن ، الوافی ، قم ، مکتبه آیه الله مرعشی نجفی ، چاپ سنگی ، رحلی ، 1404 ق.

قانون مدنی ، تدوینِ جهانگیر منصور ، تهران ، نشر دوران، 1381.

قبادی، فرخ و رئیس دانا، پرویز، پول و تورّم  ، تهران ، نشر پیشبرد ، 1368.

قدیری اصلی ، باقر ، پول و بانک ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1376.

ـــــــــــــ ، کلیات علم اقتصاد ، تهران ، نشر سپهر ، 1379

قوانین چک ، سفته ، برات ، تدوینِ جهانگیر منصور ، تهران ، نشر دیدار ، 1381 .

کتابی ، احمد ، تورّم ، تهران ، انتشارات اقبال ، 1371.

گلپایگانی ، سید محمدرضا ، مجمع المسایل ، قم ، دارالقرآن الکریم ، 1369.

لنگرودی ، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق ، تهران ، کتابخانه گنج دانش ، 1376.

نوری ، میرزا حسین ، مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ، قم ، مؤسسه ال البیت ، 1407 ق.

محقق حلّی ، جعفر بن حسن ، المختصر النّافع فی فقه الامامیّه ، مصر ، دارالکتاب العربی ،  بی تا.

مطهری ، مرتضی ، ربا ، بانک ، بیمه ، قم ، انتشارات صدرا، 1364.

معرفت ، محمد هادی ، فقه اهل البیت ، قم ، بی نا، 1375.

مکارم شیرازی ، ناصر ، بحوث فقهیّه هامّه ، قم ، انتشارات مدرسه الامیرالمؤمنین ، 1380 .

ــــــــــــــــ ، الفتاوی الجدیده ، قم ، مدرسه الامام امیرالمؤمنین ، 1377

نجفی ، محمدحسن ، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ، تهران ، دارالکتب الاسلامیّه، 1365.

یزدی ، سید محمدکاظم ، سئوال و جواب ، به اهتمام سید مصطفی محقق داماد ، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی ، 1376.

ــــــــــــــ ، العروة الوثقی ، قم ، انتشارات مکتبه الدّاوری ،  بی تا.

یوسفی ، احمدعلی ، ربا و تورّم ، تهران ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ، 1381.