دو جریان أخباریّه و سلفیّه در مواجهه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 40، شماره 3 - شماره پیاپی 81، دی 1387   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3138

نویسندگان

محسن جهانگیری^{* 1}؛ حسین ناصری مقدم²

¹دانش آموختة دورة دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشکدة الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تاریخ فقه اسلامی شاهد شکل‌گیری دو جریان به ظاهرهم‌سو و مشابه - هر چند در دو مقطع زمانی و با جلوه های متفاوت - بوده است. یک جریان، جنبش أخباریّه در مکتب امامیّه است که با رویکردی تازه در باب شریعت‌ورزی، ضمن نفی اجتهاد،عقل را در رسیدن به احکام شرعی، ناتوان می‌شمارد.
جریان دوم سلفیّّه است که در میان اهل‌سنّّّت، اگر چه در اساس یک جریان اعتقادی است و صرفاً یک حرکت فقهی نیست، اما در عرصه فقه و شریعت نیز نگاههای ویژه ای داردکه تاحدود زیادی مشابه دیدگاه های اخباریّه است.
ژرف‌اندیشی در آموزه‌ها، رویکردهای کلان و متدولوژی این دو جریان مهم اصول‌گرا، وجود مشاکلت‌ها و احیاناً تأثیر و تأثّرهایی را میان آنها آشکار می‌سازد.
مواجهه‌ این دو جریان با فرآیند اجتهاد، نفی عقلانیّت در ساحت احکام، غیرموّجه دانستن استدلال ها و براهین عقلی در فهم شریعت و تکیه ی کامل بر روایات، از مهم ترین مواردی است که میان آن دو به نوعی همگن و متجانس می‌نماید.
در این پژوهش، تلاش شده است تا گوشه هایی از مشابهت هایی این دو جریان، به ویژه در نوعِ نگاهی که به عقل دارند، مورد تأمّل و بررسی قرار گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

أخباریّه؛ سلفیّه؛ اصول‌گرایی؛ إجتهاد؛ عقل؛ فقه؛ شریعت؛ أحکام

مراجع

قرآن کریم.

إبن أثیر، مجدالدیّن، النهایة فی غریب الحدیث، قم، مؤسّسه اسماعیلیان، 1364ش.

إبن ادریس حلی، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جامعه مدرّسین حوزه علمیه، قم، 1410.

إبن بابویه، محمّدبن علی، إعتقادات الصّدوق، چاپ سنگی، ایران، 1370ق.

ــــــــــــــــ ، کمال الدین و تمام النعمة،مؤسّسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.

إبن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، رساله فی العقل و الروح، بیروت، دارالهجره، 1408ق.

إبن جَوزیّ، عبدالرحمن، تلبیس إبلیس، چاپ ألأزهر، قاهره.

ــــــــــــــــ ، مناقب أحمد، بیروت، دارالآفاق الجد‌‍یدة، 1402.

إبن حَزم، أبی محمّدعلی، الفصل فی الملل والأهواء و النحل، بیروت، دارالنّدوة الجدیدة، بی تا.

إبن کثیر، عمادالدین، ألبدایة والنهایة، قاهره، مکتبه سعادت، 1358ق.

أخباری، میرزامحمّد، ألرسالة البرهانیّة، دنکور، مطبعه فلّاح، 1342ق.

أسترآبادی، محمّدأمین، ألفوائدالمدنیِّة، دارالنشرلأهل البیت (ع) ، 1405ق.

إسلامی، رضا، مدخل علم فقه، مرکزمدیریت حوزه علمیّه قم، 1384.

أشعریّ، أبوالحسن، مقالات الإسلامییّن، قاهره، 1374ق.

أنصاری، محمّدعلی، ألموسوعة الفقهیّة المیسّرة، مدخل أخباریّة، مجمع الفکرالاسلامی، 1425ق.

أنصاری، مرتضی، فرائدالاصول، کتاب‌فروشی وجدانی، قم، چاپ سنگی، 1296ق.

بحرانی، یوسف، ألحدائق النّاضرة فی أحکام العترةالطّاهرة، تحقیق محمّدتقی ایروانی، چاپ نجف، 1376ق.

ــــــــــــــــ ، ألدرّة النجفیّة، مؤسّسه آل البیت لإحیاءالتراث، چاپ سنگی.

تهانویّ، محمّدعلی، کشّاف إصطلاحات الفنون، مکتبه لبنان ناشرون، 1996م.

تونی(فاضل)،عبداللّه، الوافیة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1412ق.

جابری، علی، ألفکرالسَلفیّ عندالإثنی عشریّة، قم، دارإحیاءالإحیاء، 1409ق.

جزائری، سیّدنعمةاللّه، أنوار النعمانیّه، بغداد، چاپخانه نجاح، 1348ق.

جرجانی، علیّ بن محمّد، التعریفات، تهران، انتشارات ناصرخسرو.

حرّعاملیّ، محمّدبن الحسن، ألفوائد الطوسیة، قم، المطبعة العلمیّة، 1403ق.

ــــــــــــــــ ، وسائل الشیّعة، تهران، منشورات المکتبةالاسلامیّة، 1403ق.

خلیل، سیّداحمد، فی التشّریع الاسلامی، قاهره، دارالمعارف، 1387ق.

رضوی، سیّدجواد، اصول فقه در آثار شهیدمطهّری، قم، انتشارات انصاریان، 1378. رندال، هرمن، سیرتکامل عقل نوین، ترجمه ابوالقاسم پاینده، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، 1376.

زبیدی، محمّدبن المرتضی، تاج العروس، بیروت، مکتبة الحیاة، بی تا.

سیوطی، جلال الدّین، صون المنطق والکلام عن المنطق والکلام، تحقیق علی سامی النشّار، قاهره، 1367ق.

شهرستانی، أبوالفتح محمّد، الملل والنّحل، قاهره، مؤسسّه حلبی، 1389ق.

شهید اوّل، محمدبن مکّی، ذکری الشیعة، چاپ سنگی ،1272ق.

صبحی صالح، علوم الحدیث ومصطلحاته، دمشق، 1963م.

صدر، محمّدباقر، المعالم الجدیدة، بیروت، دارالتّعارف للمطبوعات، 1401ق.

ـــــــــــــ، دروس فی  علم الاصول، قم، وحده التألیف کتب الدراسیه، 1378ش.

طبرسی، الفضل بن الحسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسّسه اعلمی، 1415ق.

طوسی، محمدبن الحسن، العدّة فی اصول الفقه، بیروت، مؤسّسه آل البیت.

عاملی، حسین بن شهاب الدیّن، هدایةالابرارإلی طریق الأئمّةالأطهار (ع) ، نجف، مطبعه نعمان، 1396ق.

عاملی، حسین بن یوسف بن مکّی، قواعدإستنباط الأحکام، 1391ق، بی جا، بی نا.

غزّالی، أبوحامدمحمّد، الإقتصادفی الإعتقاد، قاهره، چاپ خانه محمودی، بی تا.

ــــــــــــــــ، المستصفی، قاهره، مطبعه مصطفی محمّد، 1356ق، بی جا.

ــــــــــــــــ، المنقذمن الضلال، تحقیق عبدالحلیم محمود، قاهره، مکتب الانجلو، بی تا.

فیروزآبادی، مجدالّدین، القاموس المحیط، بیروت، دارالمعرفة، بی تا.

فیض کاشانی، محسن، ألاصول الأصلیّة، نجف، چاپخانه الآداب، بی تا.

قمّی، غلامرضا، القلائد علی الفرائد، تبریز، چاپ سنگی.

قمّی، میرزا ابوالقاسم، قوانین الاصول، چاپ سنگی.

کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهربزرگمهر، شرکت انتشارات علمی فرهنگی وسروش، 1375.

کاشف الغطاء، جعفر، الحقّ المبین فی تصویب المجتهدین و تخطئة الأخبارییّن، چاپ سنگی، ایران، 1306ق.

ــــــــــــــــ ، کشف الغطاء، ایران، چاپخانه محمّدباقر، 1271ق.

کاظمی، أسداللّه، کشف القناع عن وجوه حجیّةالإجماع، ایران، چاپ سنگی، 1317ش.

گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه وفقها، تهران، انتشارات سمت، 1375.

لگنهاوزن، محمّد «اقتراح در باره‌ی سنّت و تجدّد» مجلّه‌ی نقدونظر، شماره18 - 17، زمستان وبهار1378 - 1377.

مازندرانی، مولی محمّدصالح، شرح اصول کافی، بیروت، دارإحیاءالتراث العربیّ، 1421ق.

مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسّسه الوفاء، 1403ق.

محقق حلّی، جعفربن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، مؤسّسه سیدالشهداء،1364ش.

محمود، عبدالحلیم، مقاله‌ی ملحق به کتاب المنقذ من الضلال، قاهره، مکتبة الانجلو، 1384ق.

مدرّسی طباطبایی، سیّدحسین، زمین درفقه اسلامی، تهران، دفترنشراسلامی، 1362.

مظفّر، محمّدرضا، اصول الفقه، نشردانش اسلامی، 1405ق، بی جا.

ــــــــــــــــ، مقدّمه جامع السعادات، مولی محمّدمهدی نراقی، قم، مؤسسّه مطبوعاتی إسماعیلیان.

مفید(شیخ)،محمدبن نعمان، التذکرة بأصول الفقه، بیروت، دارالمفید، 1414ق.

نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، مؤسّسه آل البیت(ع) لأحیاء التراث، 1409ق.