جایگاه همسانی اخلاقی زوجین در تشکیل خانواده

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 40، شماره 3 - شماره پیاپی 81، دی 1387   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3140

نویسندگان

محمدمهدی زارعی^{* 1}؛ عبدالکریم عبداللهی²

¹دانش آموختة دورة دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از رمزهای اساسی ماندگاری دین مبین اسلام، اخلاقی بودن آموزه های آن است. فقه یا حقوق اسلامی که به رفتارهای مکلّفین و مهارتهای زندگی آنان جهت می دهد با اخلاق عملی به طوری در هم آمیخته است که می توان گفت در اسلام، همۀ احکام شرعی در عرصه های مختلف زندگی با صبغۀ اخلاقی ظاهر می شوند و این ظهور، نتیجۀ دخالت و تأثیر اخلاق در فرایند استنباط احکام فقهی توسط فقیهان است.
در هر یک از این عرصه ها، خانواده یکی از مهمترین کانونهای رشد و تکامل بشر به شمار می رود و در این راستا، اسلام نیز با توجه خاص به این کانون، کیفیت شکل گیری آن را بیان نموده و برای شکل گیری آن، وجود یک مرد و زن را به صورت مشروع، در کنار یکدیگر و به عنوان یک زوج، ضروری دانسته است. از طرفی چون تشکیل خانواده، اهداف عالیه ای از جمله رسیدن به آرامش، سکون، بقاء و تربیت نسل را دنبال می کند نقش اساسی همسانی زوجین در بعد معرفتی و اخلاقی آشکار می شود.
این پژوهش به منظور تبیین مبانی کفویّت اخلاقی زوجین به برخی از آیات، روایات و منظرهای مختلف دیگر استناد جسته و به این وسیله در صدد است تا نشان دهد که هریک از زن و شوهر، باید در عدم اتصاف به صفاتی اخلاقی که «همواره» و یا «غالباً» با فلسفه ازدواج منافات دارند کفو باشند، علاوه بر این، مقاله حاضر می خواهد این نکته را تبیین نماید که این کفائت که کارآمدیش بر اساس معرفت و آموزه های دینی ثابت شده، از سوی روانشناسان و عالمان علوم اجتماعی نیز به اثبات رسیده است و ایشان تا آنجا پیش رفته اند که حتی پایداری در روابط زناشویی را مرهون تساوی و هم شأنی بیشتر زن و شوهر در دین و اخلاق دانسته اند.
این پژوهش، سرانجام به این نتیجۀ مهم رسیده است که می توان به ممنوعیت و یا بطلان و فسخ عقد در صورت عدم همسانی اخلاقی زوجین، در فرضهای قبل از عقد و بعد از آن و نیز قبل از نزدیکی و بعد از آن قایل شد.

کلیدواژه‌ها

 کفائت؛ اخلاق؛ زوجین؛ مرّوت؛ سازگاری؛ خانواده

مراجع

القرآن الکریم

 نهج البلاغه

ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیة الله مرعشی النجفی، 1387 ق.

ابن ادریس حلّی، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1411.ق

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، چاپ جامعه مدرسین، 1404 ق.

ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، تحقیق محمد حسّون، قم، مکتبة آیة الله مرعشی نجفی.

ابن فهد حلّی، احمد ابن فهد، المهذَّب البارع فی شرح المختصر النافع، تحقیق مجتبی عراقی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1407 ق.

ابن ماجه، محمد بن یزید ، سنن ابن ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت، دار الفکر، بی تا.

ابوزهره، محمد، محاضرات فی عقدالزواج و آثاره، بیروت، دارالفکر العربی، بی تا.

اشتهاردی، علی پناه، مدارک العروة، تهران، دار الاسوه، 1417 ق.

الآمدی، عبد الواحد، غُرَرالحِکم و دُرَر الکلم، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1407 ق.

ایزدی فرد، علی اکبر «معیار کفائت در نکاح»، مقالات و بررسی ها، ص 12-35، دفتر 74، زمستان 82، دانشگاه تهران.

بستان، حسین، اسلام و جامعه شناسی خانواده، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1383 ش.

جزیری، عبدالرحمـن، الفقه علی المذاهـب الاربعه، مصر، المکتبتة التجـاریـة الکبـری،

1941 م.

الحاکم النیسابوری، محمد ابن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف مرعشی، بیروت، لبنان، دار المعرفة، 1406 ق.

الحرّ العاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق ربانی شیرازی، بیروت، لبنان، دار احیاء التراث العربی،بی تا.

الخمینی، روح الله ، تحریر الوسیله، قم، چاپ جامعه مدرسین، 1404 ق.

خوانساری، آقا جمال الدین، شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، مصر، دفتر نشر الکتاب، 1404 ق.

الزَبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، لبنان، مکتبة الحیاة، بی تا.

زُحَیلی، وَهبةَ، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق، دار الفکر، 1409 ق.

ــــــــــــــ ، فقه خانواده در جهان معاصر، تهران، نشر احسان، 1385 ش.

سابق، السید، فقه السنّة، بیروت، دارالکتاب العربی، الطبعة الثالثة، 1397 ق.

سالاری فر، محمدرضا، خانواده در نگرش اسلام و روانشناسی، قم ، انتشارات سمت،  1385

سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، قم، نشر مکتبة آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.

الشربینی الخطیب، محمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، مصر، دار احیاء التراث العربی، 1377 ق.

الشهید الثانی، زین الدین ابن علی العاملی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، قم، موسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.

ـــــــــــــ، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، انتشارات داوری، 1410.

الصّابونی، محمد علی، روائع البیان، بیروت، موسسة عزالدّین، 1407 ق.

صفی پور، عبدالرحِیم بن­عبد الکریم، منتهی الارب فی لغة الغرب، تهران، بی­نا،1296ق.

طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین، بی­تا.

الطبرسی، الحسن بن فضل، مکارم الأخلاق، منشورات الشریف الرضی، 1392 ق، بی جا.

الطبرسی، الفضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، لبنان، موسسة الاعلمی.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام فی شرح المقنعه، تحقیق سید حسن خراسانی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

علامه حلّی، حسن بن یوسف ، إرشاد الأذهان إلی أحکام الایمان، تحقیق الحسّون، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1410 ق.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تذکرة الفقهاء، قم، مکتبة الرضویة، بی تا.

ــــــــــــــــ، قواعد الاحکام، قم، موسسه نشر اسلامی، 1413.ق.

غزالی، امام محمد، احیاء علوم الدین، بیروت، دار التراث العربی، بی تا

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری، کنزالعرفان فی فقه القرآن، تهران، منشورات، المکتبه المرتضویّه لإحیاء الآثار الجعفریّه، 1384ق.

فاضل هندی، محمد بن حسن ، کشف اللثام، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ، 1405 ق.

ابن علامه حلی، محمد (فخرالمحققین)، ایضاح الفوائد فی شرح إشکالات القواعد، تحقیق کرمانی و اشتهاردی، قم، المطبعة العلمیه، 1378 ق.

فیض کاشانی ، محمد محسن، مفاتیح الشرایع، قم، مجمع الذخائر الاسلامیة، 1401 ق.

کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، موسسه ال البیت، 1408.

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الاطهار، بیروت، لبنان،

موسسة الوفاء، 1403 ق.

مغنیه، محمد جواد، نفحات محمدیه، بیروت، انتشارات دارالجواد، 1400ق.

مقدس نجفی، محمد هادی، مرقاة الکمال، بی تا، بی نا.

مکارم شیرازی ، ناصر ، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1380 ش.

میرخانی، احمد، آیات الاحکام، انتشارات گنجینه، 1368 ش، بی جا.

نجفی، شیخ محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت1981م.

نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.