مفهوم، اعتبار و مکانیزم تنقیح مناط

فقه و اصول

مقاله 5، دوره 40، شماره 3 - شماره پیاپی 81، دی 1387   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3141

نویسنده

علی اکبر کلانتری^*

استادیار دانشکدة ادبیات، دانشگاه شیراز

چکیده

از راهکارهای مهم در فرایند اجتهاد و استنباط احکام شرعی، تنقیح مناط است. با اعمال این شیوه می توان، به ملاک حکم دست یافت و به آن قطع پیدا نمود و از این رو بر خلاف قیاس مستنبط العله، مورد قبول فقیهان شیعه است.
کسانی که از تجربة کافی در استنباط احکام شرعی و نیز از ملکه اجتهاد برخوردارند، می-توانند با الغای خصوصیت به شیوة سبر و تقسیم، به این کار اقدام نمایند.
در این مقاله، کوشش شده است با ارائة تعریف واضحی از تنقیح مناط قطعی، ویژگیها و مکانیسم آن رویکردهای فقیهان امامی در برابر آن تبیین شود و وجوه تمایز آن با نهادهای مشابه اصولی که دستاوردی جز ظن و گمان بی اعتبار به بار نمی آورند، معلوم گردد.

کلیدواژه‌ها

تنقیح مناط قطعی؛ قیاس مستنبط العله؛ قیاس منصوص العله؛ الغای خصوصیت

مراجع

آمدی، علی بن محمد، الإحکام فی اصول الأحکام، دمشق، المکتب الاسلامی، 1402ق.

ابن زین الدین، حسن، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، نشراسلامی، بی تا.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1412ق.

اصفهانی، محمدحسین، حاشیه بر مکاسب، چاپ سنگی، تهران، 1372ق.

انصاری، شیخ مرتضی، کتاب المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، 1375ق.

ــــــــــــــــ ، فرائد الاصول، قم، انتشارات اسماعیلیان، بی تا.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، نشر اسلامی، بی تا.

بروجردی، حسین، البدر الزاهر فی صلاة الجمعه و المسافر، قم، چاپخانه نگین، 1416ق.

جصاص، احمد بن علی، الفصول فی الاصول، بی جا، بی نا، 1405ق.

حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1391ق.

حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1389ق.

خراسانی، مولی محمد کاظم، کفایه الاصول، تهران، علمیه اسلامیه، 1363.

خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، قم، دارالفکر، 1367.

ــــــــــــــــ ، البیع، قم، مطبعه مهر، بی تا.

ــــــــــــــــ ، الاجتهاد و التقلید، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1418ق.

خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه، نجف، المطبعه الحیدریه، 1374ق.

رازی، فخرالدین، المحصول فی علم الاصول، بیروت، مؤسسه الرساله، 1412ق.

روحانی، سید محمدصادق، فقة الصادق(ع)، قم، دارالکتاب، 1413ق.

سرخسی، ابوبکر، الاصول، هند، لجنه احیاء المعارف، 1414ق.

شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیه، قم، دارالفکر، 1383.

شهید ثانی، زینالدین بن علی العاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، دارالهادی، 1403ق.

شیرازی، ابواسحاق، اللمع فی اصول الفقه، عالم الکتب، 1406ق، بی جا.

صدر، سید محمدباقر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، نجف، نشر آداب، 1391ق.

ــــــــــــــــــ، دروس فی علم الاصول، بیروت، دارالکتاب البنانی، 1406ق.

طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، نشر اسماعیلیان، 1370.

علامه حلی، حسین بن یوسف، مبادی الوصول الی علم الاصول، قم، مکتب الاعلامه الاسلامی، 1404ق.

غزالی، ابوحامد، المستصفی من علم الاصول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1417ق.

ــــــــــــــــ ، المنخول من تعلیقات الاصول، دمشق، دارالفکر، 1419ق.

فاضل تونی، محمد بن حسن، الوافیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1412ق.

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1412ق.

لویس معلوف، المنجد فی اللغة، بیروت، دارالمشرق، 1992م.

محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1403ق.

مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، قم، نشر الهادی، 1413ق.

معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه التمهید، 1379.

ــــــــــــــــ ، علوم قرآنی، قم، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1378.

مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، انتشارات صدرا، بی تا.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، نجف، دارالنعمان، 1386ق.

نائینی، محمدحسین، کتاب الصلاة، تقریرات محمدعلی کاظمی، قم، نشر اسلامی، 1411ق.

ــــــــــــــــ ، فوائد الاصول، تقریرات محمدعلی کاظمی، قم، نشر اسلامی، 1404ق.

ــــــــــــــــ ، منیة الطالب فی شرح المکاسب، قم، نشر اسلامی، 1418ق.

نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1367.