تصمیم‌سازی در برنامه‌ریزی منظر شهری با استفاده از مدل تحلیل شبکه‌ای (نمونۀ موردی: شهر تفت)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 2، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، شهریور 1395، صفحه 17-31   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i1.23627

نویسندگان

امیررضا خاوریان گرمسیر^{* 1}؛ محمدرضا رضائی²؛ مهدی علیان³؛ محمد مولائی قلیچی¹

¹دانشگاه تهران

²دانشگاه یزد

³دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

منظر شهری، مقوله‌ای مطرح در کیفیت و مطلوبیت شهرها، واقعی و عینی بوده و حاصل مشاهده و درک مظاهر گوناگون و ملموس شهر اعم از بناها، فضاها، فعالیت‌ها، صداها و بوها هنگام مواجۀ شهروند با پدیدۀ شهر است. به‌واقع فرآیند برنامه‌ریزی منظر، هنر یکپارچگی‌بخشیدن بصری و ساختاری است به مجموعۀ ساختمان‌ها، خیابان‌ها و مکان‌هایی که محیط شهری را می‌سازند. این پژوهش با هدف ارتقا و بهبود کیفیت بصری و ادراکی منظر فضاهای شهری شهر تفت به اولویت‌بندی عناصر مؤثر در منظر پرداخته است. جهت انجام این پژوهش از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شده است. اطلاعات مورد نیاز برگرفته از اسناد و منابع مکتوب به‌همراه بررسی‌های میدانی از قبیل مراجعۀ مستقیم به سازمان‌ها و استفاده از ابزار پرسش‌نامه بوده است. برای تحلیل اطلاعات از مدل تحلیل شبکه‌ای (ANP) استفاده شده است؛ فضاهای عمومی، اولویت‌های بصری و ساختار فیزیکی و کالبدی به‌عنوان سه معیار و گروه اصلی و برای هر معیار سه گزینه یا زیرگروه تعیین شد. در تعیین رابطۀ بین معیارها و زیرمعیارها و همچنین تعیین اولویت هریک، پرسش‌نامه‌هایی متناسب با مدل تحلیل شبکه‌ای تدوین و کامل شد و اطلاعات حاصل با استفاده از نرم‌افزار تحلیل شد. نتایج نشان می‌دهد، مسیل رودخانه با امتیاز 55/0 در اولویت نخست در میان فضاهای عمومی قرار دارد. در میان سه زیرگروه مربوط به گروه ساختار فیزیکی و کالبدی، مبلمان شهری با امتیاز 655/0 در اولویت نخست قرار دارد و در میان سه زیرگروه مربوط به اولویت‌های بصری، نخست المان‌ها و مجسمه‌ها با امتیاز 456/0 و سپس با اختلاف اندکی نورپردازی با امتیاز 414/0، اولویت‌ها را در برنامه‌ریزی منظر شهری شهر تفت تشکیل می‌دهند. در نهایت پیشنهاهایی جهت بهبود هریک از فضاهای مورد نظر پژوهش ارائه شد.

کلیدواژه‌ها

برنامه‌ریزی؛ منظر شهری؛ مدل تحلیل شبکه‌ای (ANP)؛ تفت

مراجع

1. احمدی، ت. (1389، آذرماه). بررسی نقش عناصر تبلیغات شهری در زیبایی منظر شهری (مطالعۀ موردی خیابان امام شهر تبریز). مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

2. اسماعیل‌پور، ن. (1389). بررسی وضعیت مسکن در سکونتگاه‌های غیررسمی و ارائۀ راهبردهای ساماندهی آن‌ها؛ نمونۀ موردی: محلۀ حسن‌آباد یزد. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای،1(4)، 95-112

3. آتشین‌بار، م. (1388). تداوم هویت در منظر شهری. باغ نظر، 6(12)، 45-56

4. بل، س. ( 1382). منظر، الگو ادراک فرآیند. ترجمۀ بهناز امین‌زاده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

5. بمانیان، م.، تقوایی، ع.، و حسینی، م. (1389، آذرماه). اصول به‌کارگیری تأسیسات نورپردازی و نقش نورپردازی در خوانایی فضاهای شهری. مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

6. پورجعفر، م.، لطفی، ا.، و حسینی، م. (1389، آذرماه). نقش مجسمه در ارتقای کیفیت سیما و منظر در فضاهای شهری. مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

7. پورجعفر، م.، تقوایی، ع.، و صادقی، ع. (1388). خوانش تأثیر سازماندهی محورهای شهری بر ارتقای کیفیت محیط فضاهای عمومی (نمونۀ موردی خیابان آزادی تهران). دوفصلنامۀ مدریت شهری، (24)، 65-80

8. حبیب، ف. (1384). کندوکاوی در معنای شکل شهر. هنرهای زیبا، (25)، 5-14

9. حسینی، م.، و پورجعفر، م. (1389، آذرماه). کاربرد ارگونومی ادراکی در ارتقای کیفیت بصری عملکردی فضاهای شهری. مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

10. رستگاری، ز.، و مومنیان، آ. (1389، آذرماه). پلاستیک شهر بُعد پنهان منظر شهری (نمونۀ موردی شهر تهران). مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

11. شکیبا، آ.، رفیعی‌جوزم، ر. (1389، آذرماه). بررسی تأثیر چیدمان مبلمانهای شهری بر نحوه رفتار عبار پیاده. همایش ملی منظر شهری. مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

12. صبا، س. (1389، آذرماه). نقش شریان‌های آبی در ایجاد و هویت‌بخشی مناظر اجتماعی شهرها، تهدیدها و فرصت‌ها (مطالعۀ موردی میدان زرجوب رشت). مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

13. غفاری‌سده، ع. (1371). مبانی طراحی فضاهای متوالی در معماری شهر. نشریۀ صفه، 2(6و7و8)، 1-19

14. سیف‌الدینی، ف. (1391). منظر شهری. تهران: نشر آییژ

15. فرهودی، ر.، و تیموری، ا. (1389، آذرماه). منظر شهری، هویت فرهنگی یا صنعت فرهنگی. مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

16. قدمی، م.، جباری، ح. (1389، آذرماه). ارزیابی کیفیت منظر شهری با استفاده از منطق فازی (مطالعۀ موردی شهر بابلسر). مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

17. کیانی، ا.، و سالاری‌سردری، ف. (1390). بررسی و ارزیابی اولویت‌های منظر فضاهای عمومی شهر عسلویه با استفاده از مدل .ANPباغ نظر، 8(18)، 25-38

18. لینچ، ک. (1387). سیمای شهر. ترجمۀ منوچهر مزینی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

19. متولی، م. (1389). بررسی و سنجش کیفیت زیبایی در منظر شهری براساس مفهوم دیدهای متوالی؛ نمونۀ موردی مسیر گردشگری دارآباد تهران. آرمانشهر، 3(5)، 123-139

20. مرکز آمار ایران. (1390). سرشماری نفوس و مسکن شهرستان تفت. مسکن و شهرسازی استان یزد

21. منصوری، س. (1389). منظر شهری کنترل امر کیفی با مؤلفه‌های کمی. منظر، 2(11)، 6-7

22. منصوری، س. ا. (1389). چیستی منظر شهری، بررسی تاریخی تحولات مفهوم منظر شهری در ایران. ماهنامۀ منظر، 2(9)، 30-33

23. منصوری، س. (1389). منظر شهری مؤلفه‌های کمی و شاخص‌های هدایت و کنترل اسناد فنی. مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

24. مهندسین مشاور کریاس‌بنا. (1389). طرح توسعه و عمران (جامع) شهر تفت. مسکن وشهرسازی استان یزد

25. نوفل، ع.، و کلبادی، پ. (1389، آذرماه). بررسی و ارزیابی شاخص‌های تأثیرگذار منظر شهری در شکل‌گیری هویت شهری (مطالعۀ موردی محلۀ جلفا در شهر اصفهان). مقالۀ ارائه‌شده در همایش ملی منظر شهری. پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. تهران

26. Andersson, E. (2006). Urban landscapes and sustainable cities. Ecology and Society, 11(1), 34-41

27. Batty, M. (2001). Polynucleated urban landscapes. Urban Studies, 38(4), 635-655.

28. Boichot, C., & Guinard, P. (2014). L’art pour vendre les espaces publics ou pour rendre les espaces à leurs publics? Arts et espaces publics, 1-5, 11-26

29. Chadych, D., & Leborgne, D. (2002). Atlas de Paris: Évolution d'un paysage urbain:Pris.

30. Clergeau, P. (2007). Une ecologie du paysage urbain. Apogee: Paris: Parigramme

31. Gambi L (1996) La costruzione dei piani paesistici. Urbanistica, 8-5, 85-100

32. Gros, P. (1987). La fonction symbolique des edifices theâtraux dans le paysage urbain de la Rome augusteenne. L’urbs: Espace Urbain et Histoire, 98(1), 319-346

33. Hayden, D. (1997). The power of place: Urban landscapes as public history. Cambridge: MIT Press

34. Hof, A., & Wolf, N. (2014). Estimating potential outdoor water consumption in private urban landscapes by coupling high-resolution image analysis, irrigation water needs and evaporation estimation in Spain. Landscape and Urban Planning, 123, 61-72.

35. Jackson, J. B. (1984). Discovering the vernacular landscape. New Haven: Yale University Press

36. Karsak, E. E., Sozer, S., & Alptekin, S. E. (2003). Product planning in quality function deployment using a combined analytic network process and goal programming approach. Computers and Industrial Engineering, 44(1), 171-190

37. Le Roux, D. S., Ikin, K., Lindenmayer, D. B., Blanchard, W., Manning, A. D., & Gibbons, P. (2014). Reduced availability of habitat structures in urban landscapes: Implications for policy and practice. Landscape and Urban Planning, 125, 57-64

38. Loiseau, J. M., Terrasson, F., & Trochel, Y. (1993). Le paysage urbain. Paris: Sang de la terre

39. Nassauer, J. I. (2012). Landscape as medium and method for synthesis in urban ecological design. Landscape and Urban Planning, 106(3), 221-229

40. Nassauer, J. I., & Raskin, J. (2014). Urban vacancy and land use legacies: A frontier for urban ecological research, design, and planning. Landscape and Urban Planning, 125, 245-253

41. Porta, S. (1999). The community and public spaces: Ecological thinking, mobility and social life in the open spaces of the city of the future. The Journal of Forecasting, Planning and Policy, 31(5), 437-456

42. Richards-Rissetto, H., & Landau, K. (2014). Movement as a means of social (re) production: Using GIS to measure social integration across urban landscapes. Journal of Archaeological Science, 41, 365-375

43. Saaty, R. W. (2003). Decision making in complex environment: The analytic hierarchy process (AHP) for decision making and the analytic network process (ANP) for decision making with dependence and feedback. Pittsburgh: Super Decisions

44. Smith, M. (2014). Archaeology of urban landscapes. Annual Review of Anthropology, 43, 307-323

45. Taubenböck, H., Wiesner, M., Felbier, A., Marconcini, M., Esch, T., & Dech, S. (2014). New dimensions of urban landscapes: The spatio-temporal evolution from a polynuclei area to a mega-region based on remote sensing data. Applied Geography, 47, 137-153