پژوهشی دربارۀ نقشِ اجتهاد

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 41، شماره 1 - شماره پیاپی 82، خرداد 1388   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3149

نویسندگان

سیدجعفر علوی گنابادی^* ؛ محمدتقی فخلعی

چکیده

در فرایند استنباط احکام شرعی، همان گونه که بحث از حکم ضروری است، بحث و بررسی راجع به «معروضِ یا موضوع حکم» و آنچه در تعیین این معروض، دخالت دارد نیز اجتناب ناپذیر است. موضوعات احکام، دارای تنوّع خاصی است و عوامل مختلفی در تشخیص آنها تأثیر گذار است. از میان این عوامل، «اجتهاد» بحثهای دامنه داری برانگیخته است. در پژوهش حاضر نقش و میزان تأثیر این عامل در تشخیص موضوعات احکام در دو حوزة شناساییِ مفهومی و مصداق یابی به بحث کشیده شده است. این نقش در شناسایی مفهومی نیز در سه بخش موضوعات صِرفه، مستَنبطة شرعی و مستَنبطة عرفی دنبال شده است. از این سه مورد، اجتهاد، تنها در موضوعات مستنطبه شرعی دخیل است. در موضوعات عرفی، گرچه اجتهاد مصطلح نقشی انحصاری ندارد ولی اظهار نظر فقیه به صورت جزیی، مُجاز و حتّی در مواردی لازم است. در سوی دیگر اجتهادِ اصطلاحی را نمی‌توان عاملی مؤثّر در مرحلة مصداق یابی(تشخیص موضوعات خارجی) تلقّی کرد.
کلید واژه‌ها: اجتهاد، موضوعات احکام، موضوعات صرفه، موضوعات مستنبطه شرعی، موضوعات مستنبطه عرفی، موضوعات خارجی.