تحلیلی بر رشد فضایی سکونتگاه‌های غیررسمی و پیش‌بینی روند آن در ایران (نمونۀ موردی: سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 4، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، شهریور 1395، صفحه 67-84   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i1.46497

نویسندگان

محمدتقی معبودی^* ؛ هادی حکیمی

دانشگاه تبریز

چکیده

اسکان غیررسمی شیوۀ زندگی مابین زندگی روستایی و شهری است که از ویژگی‌های اکثر کشورهای در حال توسعه است و جوانه‌زنی آن با آغاز صنعتی‌شدن بوده، اما آهنگ رشد سکونتگاه‌های غیررسمی از روند شهرنشینی که دنباله‌رو توسعه است، تبعیت می‌کند. پژوهش حاضر با هدف شناخت هستۀ اولیه و روند رشد فضایی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر خوی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای LandSat انجام گرفت. در این راستا ابتدا تصاویر ماهواره‌ای مربوط به سال‌های 1355، 1368، 1379 و 1390 تهیه شد و سپس با استفاده نرم‌افزارهای ERDAS و ARC GIS فرآیند مربوط به پردازش تصاویر و تجزیه و تحلیل نتایج انجام یافت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که هستۀ اولیۀ سکونتگاه‌های غیررسمی خوی در قسمت شمالی شهر (محلۀ جمشیدآباد) شکل‌گرفته و مساحت آن در دهه‌های بعدی افزایش یافته است، به‌طوری‌که مساحت این سکونتگاه‌ها از 84/31 هکتار (8/2 درصد) در سال 1355 به 05/913 هکتار (05/79 درصد) در سال 1390 افزایش پیدا کرده است و بیشترین رشد مساحت بین سال‌های 1368-1379 با 496 هکتار اتفاق افتاده است. همچنین در این پژوهش روند رشد فضایی سکونتگاه‌های غیررسمی برای افق 1405 با استفاده از ترکیب روش زنجیرۀ مارکوف و سلول‌های خودکار مدل‌سازی شد که نتایج حاکی از افزایش سطح این سکونتگاه‌ها به 35/1036 هکتار می‌باشد که رشد 123 هکتاری را نسبت به سال 1390 نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

سکونتگاه‌های غیررسمی؛ شهر خوی؛ رشد فضایی؛ پیش‌بینی

مراجع

1. افروغ، ع. (1376). فضا و نابرابری اجتماعی: مطالعۀ جدایی‌گزینی فضایی و تمرکز فقر در محله‌های مسکونی. (پایان‌نامه منتشرنشدۀ دکتری). دانشگاه تربیت مدرس، تهران

2. آقابخشی، ح.، و حاج‌یوسفی، ع. (1382). حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی (مجموعه‌مقالات همایش). تهران: انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

3. حاج‌یوسفی، ع. (1381).حاشیه‌نشینی و فرآیند تحول آن (قبل از انقلاب اسلامی). مجلۀ هفت‌شهر، 1(8)، 12-24

4. حکیمی، ه. (1390). نقش توسعه‌یافتگی کلاسیک در شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعۀ موردی: شهر خوی). (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ دکتری). دانشگاه تربیت مدرس، ایران

5. رهنما، م.، و توانگر، م. (1387). بررسی تطبیقی حاشیه‌نشینی در شهرهای سبزواز، نیشابور، تربت حیدریه و گناباد. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 7(11)، 83-115

6. زنگی‌آبادی، ع.، و مبارکی، ا. (1391). بررسی عوامل موثر بر شکل‌گیری حاشیه‌نشینی شهر تبریز و پیامدهای آن؛ مطالعۀ موردی (محلات احمدآباد، کوی بهشتی، خلیل‌آباد). مجلۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 45(1)، 67-80

7. صرافی، م. (1380). ابرمسئلۀ شهری ایران و نقش برنامه‌ریزان شهری. فصلنامۀ معماری و شهرسازی، 2(62و63)، 45-50

8. صرافی، م. (1381). به‌سوی نظریه‌ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی-از حاشیه‌نشینی‌تا متن شهرنشینی. مجلۀ هفت‌شهر، 3(8))، 5-11

9. عظیمی، ن. (1384). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهر و انباشت سرمایه. تهران: نیکا

10. قربانی، ر.، پورمحمدی، م. ر. و محمودزاده، ح. (1392). رویکرد زیست‌محیطی ‌در مدل‌سازی ‌تغییرات کاربری اراضی محدودۀ کلان‌شهر تبریز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چندزمانه‌ای، ارزیابی چند معیاری و سلول‌های خودکار زنجیرۀ مارکوف (1363-1417). فصلنامۀ مطالعات شهری، 2(8)، 13-30

11. مرکز آمار ایران. (1335). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی و نفوس و مسکن شهرستان خوی. ارومیه: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان‌غربی

12. مرکز آمار ایران. (1345). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی و نفوس و مسکن شهرستان خوی. ارومیه: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان‌غربی

13. مرکزآمار ایران. (1355). نتایج‌تفصیلی سرشماری‌عمومی‌و نفوس‌و مسکن شهرستان خوی. ارومیه: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان‌غربی

14. مرکز آمار ایران. (1365). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی و نفوس و مسکن شهرستان خوی. ارومیه: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان‌غربی

15. مرکز آمار ایران. (1375). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی و نفوس و مسکن شهرستان خوی. ارومیه: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان‌غربی

16. مرکز آمار ایران. (1385). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی و نفوس و مسکن شهرستان خوی. ارومیه: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان‌غربی

17. مرکز آمار ایران. (1390). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی و نفوس و مسکن شهرستان خوی. ارومیه: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی استانداری آذربایجان‌غربی

18. وحدتی، ا. (1381). اسکان غیررسمی. هفت‌شهر، 3(8)، 2-3

19. Aziz, N. N. A., Hassan, W. H. A. W., & Saud, N. A. (2012). The effects of urbanization towards social and cultural changes among Malaysian settlers in the federal land development schemes (FELDA), Johor Darul Takzim. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 68, 910-920

20. Beyene, G. A., & Dessie, Y. A. (2014). Assessment of informal settlement and associated factors as a public health issue in Bahir Dar City, North West Ethiopia: A community-based case control study. Science Journal of Public Health 2(4), 323-329

21. Fekade, W. (2000). Deficits of formal urban land management and informal responses under rapid urban growth, an international perspective. Habitat International, 24(2), 127-150

22. Flood, J. (2000, December). Sydney divided: Factorial ecology revisited. Paper presented at the 24th ANZRSAI Conference, Hobart, Australia

23. Huchzermeyer, M. (2002). Informal settlements: Production and intervention in twentieth-century Brazil and South Africa. Latin American Perspectives, 29(2), 83-105

24. Jacopsen, K., Hasan Khan, S., & Alba, A. (2002). Building a foundation; Poverty, development and housing in Pakistan. Harvard International Review, 23(4), 20-25

25. Smith, M. P. (1980). The city and social theory. Oxford, England: Blackwell

26. The Housing Development Agency. (2012). South Africa: Informal settlements status. Killarney, Johannesburg: The Housing Development Agency

27. The United Nations Human Settlements Programme (UN Habitat). (2003). The challenge of slums: Global report on human settlements. Gateshead, England: Earthscan

28. The United Nations. (2002). World urbanization prospects-The 2001 revision: Data tables and highlights. New York: Department of Economic and Social Affairs

29. UN Habitat/Global Urban Observatory. (2003). Slums of the world: The face of urban poverty in the new millennium? New York: The United Nations Human Settlements Programme

30. UN-Habitat. (2010). Global urban indicators–selected statistics: Global report on human settlements. Gateshead, England: Earthscan

31. Zebardast, E. (2006). Marginalization of the urban poor and the expansion of the spontaneous settlements on the Tehran metropolitan fringe. Cities, 23(6), 439-454