شاخص‌شناسی فرسودگی بافت‌های شهری(مطالعۀ موردی: منطقۀ 3 شهر اصفهان)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 7، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، شهریور 1395، صفحه 105-120   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i1.25987

نویسندگان

محمد حسین سرائی؛ شیرین مهره کش^* ؛ رضا مستوفی الممالکی

دانشگاه یزد

چکیده

امروزه یکی از چالش‌های شهرسازی معاصر ایران، مقولۀ بافت‌های فرسودۀ شهری و شناسایی شاخص‌های این بافت‌هاست. منطقۀ 3 شهر اصفهان، بافت تاریخی با مساحت 06/299 هکتار بافت فرسوده، به‌عنوان نمونۀ مورد مطالعه انتخاب شده است. هدف از انجام پژوهش، تعیین اولویت‌های ساماندهی محله‌های فرسوده بر مبنای شاخص‌های فرسودگی است. روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی است و در فرآیند تحلیل از مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهره گرفته شده است. در راستای جمع‌آوری اطلاعات از پرسش‌نامه (با استفاده از روش نمونه‌گیری احتمالی ساده، 262 پرسش‌نامه در سطح 8 محله به‌صورت منظم (سیستماتیک) توزیع شده‌اند)، نقشه و برداشت میدانی استفاده شده است. شش معیار و 24 شاخص به‌عنوان شاخص‌های اثرگذار در فرآیند فرسودگی معرفی و ارزیابی شد. نتایج حاکی از آن بود که معیار کالبدی، ساختمانی، زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و خدماتی به‌ترتیب بیشترین تأثیر را در فرسودگی بافت محله‌ها داشته‌اند. به‌علاوه محله‌های جویباره، شهشهان، سنبلستان، امامزاده‌اسماعیل، سرچشمه، نقش جهان، سرتاوه و احمدآباد به‌ترتیب رتبۀ یک تا هشت را از نظر میزان فرسودگی کسب کرده‌اند و اولویت شیوۀ مداخلۀ هر محله بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

بافت فرسوده؛ شاخص فرسودگی؛ ساماندهی؛ شهر اصفهان

مراجع

1. احدنژاد روشتی، م.، مولایی‌قلیچی، م.، جوادزاده‌اقدم، ه.، و افشار حاتمی، ا. (1391). تحلیل الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی و ساماندهی مناسب کالبدی آن با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: منطقۀ 8 تبریز). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 3(8)، 1-18

2. ایازی، م. (1385). شناسایی بافت‌های فرسوده با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی (GIS). مقالۀ ارائه‌شده در همایش ژئوماتیک. سازمان نقشه‌برداری کشور. تهران

3. پورجعفر، م. (1388). مبانی بهسازی و نوسازی بافت قدیم شهرها. تهران: پیام

4. جباری، ح.، و حسن‌زاده، د. (1387، آذرماه). مداخله در بافت‌های فرسودۀ شهری و چالش‌های پیش‌رو (نقدی بر رویکردهای غالب مداخله در بافت‌های فرسودۀ شهری). اولین همایش بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری. شرکت عمران و بهسازی ایران. مشهد

5. حبیبی، ک.، پوراحمد، ا.، و مشکینی، ا. (1386)، بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری. تهران: انتخاب

6. حبیبی، م.، و مقصودی، م. (1386). مرمت شهر، تعاریف، نظریه‌ها، تجارب، منشورها و قطعنامه‌های جهانی روش‌ها و اقدامات شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

7. حسنی، ع. (1387، آذرماه). سنجش و اندازه‌گیری میزان فرسودگی بافت‌های شهری با استفاده از منطق فازی (Fuzzy Logic) و ارزش‌گذاری لایه‌ها (Index Overlay) درGIS. مقالۀ ارائه‌شده در اولین همایش بافت‌های فرسوده شهری، چشم‌انداز توسعه پایدار، ارزش‌ها و چالش‌ها. دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز

8. دویران، ا.، مشکینی، ا.، کاظمیان، غ.، و علی‌آبادی، ز. (1390). بررسی مداخله در ساماندهی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری با رویکرد ترکیبی (نمونۀ موردی: محلۀ زینبیه زنجان). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2(7)، 71-90

9. رهنما، م.ر.، اجزاء‌شکوهی، م.، آجودانی، م.، امیرفخریان، م.، آقاجانی، ح.، و عباس‌زاده، غ. (1387). کاربرد تلفیقی مدل فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی برای شناسایی نقاط اولویت‌دار توسعۀ محلات مراکز شهری، نمونه: محلۀ پاچنار شهر مشهد. جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، 13(26)، 1-27

10. رهنما، م. (1388). برنامه‌ریزی مناطق مرکزی شهرها (اصول، مبانی، تئوری‌ها، تجربیات و تکنیک‌ها). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد

11. زنگی‌آبادی، ع.، خسروی، ف.، و صحراییان، ز. (1390). استخراج شاخص‌های شناسایی بافت فرسودۀ شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعۀ موردی: محدودۀ غربی بافت فرسودۀ شهر جهرم). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 43(78)، 117-136

12. سلیمانی، ز. (1386). تدوین معیارهای خاص برای بافت‌های فرسوده. مجلۀ شهرداری‌ها، 8 (81) 34-35

13. شماعی، ع.، و پوراحمد، ا. (1384). بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

14. عباسی، ه.، و رضوی، ر. (1385، خردادماه). طراحی مدل مفهومی اقتصادی برای احیا و بازسازی بافت فرسوده. مقالۀ ارائه‌شده در دومین سمینار ساخت‌وساز در پایتخت. دانشکده مهندسی عمران پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران. تهران

15. عزیزی، ش. (1389). تدوین و تعیین معیارهای شناخت بافت‌های فرسودۀ شهری، نمونۀ موردی: شیراز. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان

16. علی‌اکبری، ا. و عمادالدین، ع. (1387، آذرماه). توانمندسازی کالبدی-کارکردی بافت‌های فرسودۀ شهری، مورد: شهر گرگان. مقالۀ ارائه‌شده در اولین همایش بافت‌های فرسوده شهری، چشم‌انداز توسعۀ پایدار، ارزش‌ها و چالش‌ها. دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز

17. علی‌پور، ر.، خادمی، م.، سنماری، م.، و رفیعیان، م. (1391). بررسی شاخصه‌های کیفیت محیطی در شناسایی اولویت‌های مداخله در محدودۀ بافت فرسودۀ شهر بندر لنگه. باغ نظر، 9(20)، 13-22

18. عندلیب، ع. (1385). نوسازی بافت‌های فرسوده حرکتی نو در شهر تهران. تهران: سازمان نوسازی شهر تهران

19. فنی، ز.، و صادقی، ی. (1388). توانمندسازی حاشیه‌نشینان در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت فرسودۀ شهری، مطالعۀ موردی: اسلام‌آباد، منطقۀ2 شهرداری تهران. آمایش محیط، 2(7)، 57-74

20. لطفی، ص.، ملکشاهی، غ.، و مهدوی، م. (1389). برنامه‌ریزی راهبردی به‌منظور بهسازی بافت‌های فرسودۀ شهری (نمونۀ مورد مطالعه: شهر بابل). جغرافیای انسانی، 3(1)، 193-206

21. ماجدی، ح. (1389). توسعه‌های شهری امروز، بافت‌های فرسودۀ آینده. هویت شهر، 4(6). 87-94

22. ملک‌محمدنژاد، ص.، و تیکرانیان، س. (1387، آذرماه). بررسی میزان کارائی معیارهای کمی در تعیین حوزه‌های فرسودل شهری، نمونۀ مورد مطالعه: شهر فردوس. مقالۀ ارائه‌شده در اولین همایش بافت‌های فرسوده شهری، چشم‌انداز توسعۀ پایدار، ارزش‌ها و چالش‌ها. دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز

23. مهدیزاده، ج. (1380). نظری اجمالی به ساماندهی مرکز شهر تهران. هفت شهر، 2(3)، 59-69

24. مهندسین مشاور فرنهاد. (1388). طرح توسعه و عمران (جامع) کلان‌شهر مشهد مقدس. مشهد: وزارت مسکن و شهرسازی شهرداری مشهد (نهاد مطالعات و برنامه‌ریزی توسعه و عمران مشهد)

25. یوسفی، ا.، و جوینده‌مهر، م. (1387، آذرماه). تحلیلی بر شاخص‌های کالبدی فرسودگی بافت‌های شهری (مطالعۀ موردی: بافت تاریخی شهر نهاوند). مقالۀ ارائه‌شده در اولین همایش بافت‌های فرسوده شهری، چشم‌انداز توسعۀ پایدار، ارزش‌ها و چالش‌ها. دانشگاه شهید چمران اهواز. اهواز

26. Saaty, T. L., Peniwati, K., & Shang, J. S. (2007). The analytic hierarchy process and human resource allocation: Half the story. Mathematical and Computer Modelling, 46(7), 1041-1053

27. Smith, N. (1996). The new urban frontier: Gentrification and the revanchist city. London: Rutledge