ارزیابی و تحلیل شاخص‌های توسعه انسانی در مناطق شهری کشور

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 10، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، شهریور 1395، صفحه 149-160   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i1.42556

نویسنده

مهدی زنگنه^*

دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

هدف از توسعۀ انسانی، ایجاد محیطی توانمند برای مردم در جهت برخورداری از زندگی طولانی‌تر، سالم‌تر و خلاقانه‌تر است. پژوهش حاضر بر آن است تا وضعیت هریک از مناطق شهری کشور را از نظر برخورداری از شاخص‌های توسعۀ انسانی بررسی کند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی‌تحلیلی و از حیث نوع پژوهش، کاربردی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که میانگین شاخص آموزش در مناطق شهری 806/0، شاخص استاندارد زندگی 617/0، شاخص سلامت 748/0 و شاخص ترکیبی توسعۀ انسانی 701/0 است. مطلوب‌ترین وضعیت شاخص توسعۀ انسانی به‌ترتیب مربوط به مناطق شهری استان‌های تهران با 756/0، اصفهان با 752/0 و قزوین با 750/0 است. نامطلوب‌ترین وضعیت این شاخص به‌ترتیب مربوط به مناطق شهری استان‌های سیستان و بلوچستان با 628/0، کردستان با 632/0 و آذربایجان غربی با 750/0 است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در سه شاخص آموزش، تولید ناخالص سرانه، امید به زندگی و شاخص ترکیبی توسعۀ انسانی مناطق شهری استان سیستان و بلوچستان، کردستان و آذربایجان غربی نامطلوب‌ترین وضعیت و مناطق شهری تهران، اصفهان و قزوین مطلوب‌ترین وضعیت را دارا بوده‌اند. دسته‌بندی مناطق شهری استان‌ها براساس شاخص توسعۀ انسانی حاکی از آن است که ردۀ بسیار محروم منطبق بر استان‌های مرزی و ردۀ استان‌هایی که مطلوب‌ترین وضعیت را دارا هستند مربوط به مناطقی است که اغلب در مرکز کشور واقع شده‌اند. در مجموع نابرابری شدیدی بین مناطق شهری کشور مشاهده می‌شود و این نابرابری در شاخص استاندارد زندگی بیشتر از دو شاخص دیگر است.

کلیدواژه‌ها

شاخص سلامت؛ آموزش؛ استاندارد زندگی؛ شاخص ترکیبی توسعۀ انسانی؛ مناطق شهری

مراجع

1. افشانی، ع.، ابراهیم‌پور، ص.، و عسکری‌ندوشن، ع. (1390). مقایسۀ نقاط روستایی کشور براساس شاخص‌های توسعۀ انسانی در سال‌های 1375 و 1385. فصلنامۀ روستا و توسعه، 14(3) ، 1-18

2. امیری، ن. (1390). روش محاسبۀ شاخص توسعۀ انسانی. مجله اقتصادی- ماهنامۀ بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، 12(11)، 131-138

3. بهرامی، ر.، و عطار، خ. (1391). تحلیلی بر روند شاخص توسعۀ انسانی در استان کرمانشاه. فصلنامۀ چشم‌انداز جغرافیایی، 7(18)، 101-117

4. پاپلی‌یزدی، م.، و ابراهیمی، م. (1381). نظریه‌های توسعۀ روستایی. تهران: سمت

5. تیلر، د.، و کارل، ا. (1378). توسعۀ انسانی پایدار متکی به جامعه. ترجمۀ ناصر بلیغ. تهران: انتشارات توسعه روستایی

6. حسین‌زاده دلیر، ک.، و ملکی، س. (1385). بررسی شاخص‌های توسعۀ انسانی در استان ایلام. مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای،6، 1-26

7. دارابی، ح. (1379). توسعۀ پایدار؛ مفاهیم و محدودیت‌ها. فصلنامۀ مسکن و انقلاب، 89(1)، 46-51

8. زنگی‌آبادی، ع.، و نسترن،م. (1380 ). گفتمان تمدن‌ها: اصولی‌ترین راهکار دستیابی به توسعۀ پایدار انسانی. ماهنامۀ اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 168، 20-31

9. صادقی، ح.، مسائلی، ا.، باسخا، م.، و کوهیان، م. (1389). محاسبة شاخص توسعة انسانی استان‌ها با استفاده از رتبه‌بندی فازی. فصلنامة رفاه اجتماعی، 10(37)، 129-153

10. صفوی، ب. (1383). نگاهی به مبانی توسعه در استان ایلام با تأکید بر متغیرهای فرهنگی. در مجموعه‌مقالات بررسی موانع فرهنگی توسعه با نگاه ویژه به استان ایلام، به کوشش علی موسی‌نژاد. تهران: پژوهان

11. عباسی‌نژاد، ح. و رفیعی‌امام، ع. (1385). ارزیابی شاخص توسعۀ انسانی در مناطق روستایی ایران. تحقیقات اقتصادی، 18(72 )، 31-54

12. کاوسی، ا.، و احمدی، ف. (1389). جهانی‏شدن و توسعۀ منابع انسانی. مطالعات راهبردی جهانی‌شدن، 1(1)، 1-29

13. مرکز آمار ایران. (1390). سرشماری عمومی کل کشور؛ سالنامۀ آماری استان‌های کشور. تهران: مرکز آمار ایران

14. مرکز آمار ایران. (1390). سرشماری عمومی کل کشور؛ نتایج تفضیلی آمارگیری از هزینه و درآمد خانوار شهری. تهران: مرکز آمار ایران

15. ملکی، س. (1382). شهر پایدار و توسعۀ پایدار شهری. فصلنامۀ مسکن و انقلاب، 14(102)، 34-47

16. نیسی، ع. (1389)، شاخص توسعۀ انسانی در استان‌های ایران. فصلنامۀ علوم بهداشتی، 2(2)، 55-62

17. ویسی، ف.، بابایی‌اقدم، ف.، و ابراهیم‌زاده‌آسمین، ح. (1392). بررسی تطبیقی وضعیت اخص توسعۀ انسانی در کشورهای شبه‌قاره. فصلنامۀ مطالعات شبه‌قاره، 5(17)، 153-170

18. United Nations Development Programme (UNDP) (2013). Human development report. Retrieved from http:// hdr. Undp. Org/ reports/ Global/ 2013/

19. Haq, M. (1995). Reflections on human development. Oxford, England: Oxford University Press

20. Hijab, N. (2013). Using process indicators to monitor material health. Background note for Human Development Report. Retrieved from www.pnud.org.br/arquivos/rdh-2013.pdf /

21. Suri, T., Boozer, M. A., Ranis, G., & Stewart, F. (2011). Paths to success: The relationship between human development and economic growth. World Development, 39(4), 506-522

22. United Nations Development Programme (UNDP) (2015). Human development report. Retrieved from http:// hdr. Undp. Org/ reports/ Global/ 2015/

23. United Nations Development Programme (UNDP) (2009). Human development report. Retrieved from http:// hdr. Undp. Org/ reports/ Global/ 2009/

24. United Nations Development Programme (UNDP) (2010). Human development report. Retrieved from http:// hdr. Undp. Org/ reports/ Global/ 2010/

25. United Nations Development Programme. (2003). What is human development? Human Development Report. Retrieved from http://hdr.undp.org/hd/default.cfm