بررسی علل اختلاف آرای فقها در رویکرد به اخبار

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 41، شماره 2 - شماره پیاپی 83، دی 1388   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3156

نویسندگان

عبدالله بهمن پوری^* ؛ عظیم موحدی

کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

اختلاف آرای فقها امری است که در فقه کاملا ملموس و مشهود است. این اختلاف نظرات می تواند معلول علل مختلی باشد. از جمله: اختلاف در تقسیم بندی اخبار که شامل اختلاف نظر اخباریون و اصولیون می شود. یا تعارض اخبار و راه های علاج آنها که تعارض خود می تواند دلایل و عوامل متعددی داشته باشد. عواملی مانند پیش فرض های فقیه در مراجعه به منابع فقه و یا دامنه اطلاع او از موضوعات احکام نیز می تواند از علل اختلاف آرای فقها باشد . همچنین سند یک روایت نیز از نظر فقیه می تواند مقبول یا مردود باشد که خود در تصمیم گیری فقیه نقش عمده دارد. دلایل دیگری نیز در اختلاف آرای فقها در رویکرد به اخبار نقش اساسی دارد که در این جستارمورد بررسی قرار می گیرد.

کلیدواژه‌ها

سنت؛ تعارض؛ سند روایت؛ جهت صدور روایت؛ دلالت روایت؛ مفهوم روایت

مراجع

ابن بابویه قمی، محمدبن علی بن الحسین(شیخ صدوق)، من‌لایحضرةُ ‌الفقیه، تحقیق علی‌اکبرغفاری، جامعه مدرسین، قم، 1404ق.

ابن زهره، ابوالمکارم، غنیة النزوع(در ضمن جوامع الفقهیة)، موسسه امام صادق(ع)، قم، 1417ق.

ابن فارس، ابوالحسین، مقاییس اللغة، مرکز نشرالاعلام الاسلامی، بی جا، 1404ق.

اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشادالاذهان، جامعه مدرسین، قم، 1403 ق.

ــــــــــــــ ، زبدة البیان فی احکام القرآن، المکتبة المرتضویة، بی تا.

انصاری، مرتضی، القضاءوالشهادات، لجنة التحقیق، قم، 1415ق.

ــــــــــــــ ، فرائد الاصول، دفتر انتشارات اسلامی، قم.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، جامعه مدرسین، قم، بی‌تا.

بهجت، محمدتقی، رساله توضیح المسائل، انتشارات شفق، قم، 1383.

جرج جرداق، الامام علیّ صوت العدالة الانسانیة، دارالفکر عربی، بی تا.

حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

حسیـنی روحـانی، محمـد صـادق، زبدة الاصـول، مدرسـة امـام صـادق(ع)، بی­جـا، 1412 ق.

حکیم، سیدمحسن، حقایق الاصول، مکتبة بصیرتی، قم، 1408 ق. 

حلی، ابن ادریس، السرائر، جامعه مدرسین، قم، 1410ق.

حلی، حسن بن یوسف‌بن‌مطهر(علامه حلی)، مختلف الشیعه، مرکزالابحاث و الدراسات‌الاسلامی، بی‌جا، 1412 ق.

ـــــــــــــ، قواعد الاحکام، موسسه نشر اسلامی، قم، 1413ق.

حلی، نجم‌الدین، ابی القاسم جعفربن‌حسن(محقق‌حلی)،  المعتبرفی‌شرح‌المختصر، موسسة

سیدالشهداء، قم، 1364.

ــــــــــــــ ، شرایع الاسلام فی مسائل‌الحلال والحرام، تحقیق سیدصادق شیرازی، ج3، دارالقاری بیروت، 1425  ق.

ــــــــــــــ ، معارج الاصول، موسسه آل البیت (ع)، قم، 1403ق.

خراسـانی، محمـدکاظم، کفـایة الاصـول، موسسـه آل البیـت لاحیـاء التراث، بی‌جـا،  بی‌تـا.

ــــــــــــــ ،حاشیةالمکاسب،  وزارت ارشاد، 1406ق.

خمینی، روح الله ، رسالة توضیح المسائل، وزارت فرهنگ و ارشاد، بی‌چا، بی‌تا.

ــــــــــــــ ، رسائل، انتشارات طباطبایی، قم، بی تا.

ــــــــــــــ ، ولایت فقیه، موسسه تنظیم ونشرآثارامام، تهران، 1373.

ــــــــــــــ ، صحیفه نور، چاپ اول، موسسه تنظیم و نشرآثارامام، تهران، 1375 ش. 

خوانساری، جمال‌الدین محمدبن حسین، التعلیقات علی شرح اللمعة الدمشقیة، منشورات مدرسة رضویه، قم، بی‌تا.

راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، دفترنشرکتاب، بی‌جا، 1404  ق.

ربانی، محمدحسن، دانش ‌درایة الحدیث، انتشارات دانشگاه ‌علوم ‌اسلامی ‌رضوی، مشهد، 1380.

سبحانی، جعفر، اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایة،  موسسة امام صادق(ع)، قم، 1419 ق.

ــــــــــــــ ، المحصول فی علم الاصول، تحقیق سید محمود جلالی مازندرانی، موسسة امام صادق(ع)، قم، 1415 ق.

سبزواری، محمدباقر، ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد، چاپ سنگی، موسسة آل البیت، بی‌جا، بی‌تا.

سرورواعظ‌الحسینی بهسودی، محمد، مصباح الاصول(تقریرات درس آیت‌الله‌خویی)، مکتبةالداوری، قم،1420  ق.

سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعة(تحقیق ابوالقاسم گرجی)، انتشارات دانشگاه تهران، 1348.

شریعت اصفهانی، فتح الله، قاعده لاضرر، بی­جا، بی­تا.

صدر، محمدباقر ، دروس فی علم الاصول، دارالکتب اللبنانی مکتبة المدرسة، بیروت، 1406  ق.

طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، موسسه نشراسلامی، قم، 1420  ق.

طباطبایی، علی، ریاض المسائل، چاپ سنگی، موسسه آل البیت، قم، 1404  ق.

طباطبایی، محمدحسین، تفسیرالمیزان، ترجمة محمد باقرموسوی همدانی، دفترانتشارات اسلامی، قم، بی‌تا.

طبرسی، علی بن الحسین، مجمع البیان، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1415ق.

طوسی، محمدبن حسن(شیخ طوسی)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، دارالکتب الاسلامیة، قم، 1363.

ــــــــــــــ ، العدة فی‌اصول‌الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری، مطبعه ستاره، قم، 1417ق.

ــــــــــــــ ، تهذیب الاحکام، چاپ اول، دارالتعارف، بیروت، 1401  ق.

ــــــــــــــ ، العدة فی اصول­الفقه، تحقیق محمدرضا انصاری، مطبعه ستاره، قم، 1417ق.

ــــــــــــــ ، تهذیب الاحکام، دارالتعارف، بیروت، 1401ق.

ــــــــــــــ ، المبسوط فی فقه امامیه، المکتبة المرتضویة، 1387ق.

عاملی، بهاءالدین‌بن‌حسین(شیخ بهائی)، مشرق‌الشمسین واکسیرالسعادتین، آستان قدس رضوی، مشهد، 1372.

عاملی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، موسسة نشر اسلامی، قم 1365.

ـــــــــ، معالم الدین‌وملاذ المجتهدین، قسم الفقه، تحقیق سید منذرحکیم، موسسة الفقه للطباعةوالنشر، قم، 1418 ق.

ــــــــــــــ ، منتقی الجمان، چاپ اول، جامعه مدرسین، قم، 1362.

عاملی، زین‌الدین بن علی(شهید ثانی)، الروضةالبهیة فی‌شرح اللمعة‌الدمشقیة، چاپ پنجم، موسسه اسماعیلیان، قم، 1420 ق.

ــــــــــــــ ، الرعایة‌ ‌‌‌لحال البدایة‌فی‌علم الدرایة، چاپ اول، بوستان کتاب قم، 1381.

عراقی، ضیاءالدین، شرح تبصره المتعلمین، نشر اسلامی، 1414ق.

فاضل‌تونی، عبدالله‌بن‌محمد، الوافیة فی‌اصول‌الفقه، تحقیق محمدحسین‌رضوی، مجمع‌الفکرالاسلامی، بی‌جا، 1412 ق.

فیض کاشانی، محمدحسن، کتاب الوافی، چاپ اول، مکتبةالامام امیرالمومنین، اصفهان، 1412ق.

ــــــــــــــ ، مفاتیح الشرایع، مجمع الذخائرالاسلامیة، قم، 1401ق.

فیض، علیرضا، ویژگی‌های‌اجتهاد و فقه ‌پویا، پژوهشگاه‌ علوم ‌انسانی ‌و مطالعات‌ فرهنگی، تهران، 1382.

قرطبی اندلسی، ابن رشد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، دارالفکر، بی‌جا، 1415ق.

کاشف الغطاف محمدحسین، الفردوس الاعلی، المطبعة الحیدریة، نجف، 1371ق.

کاظمی، محمدعلی، فوائد الاصول(تقریرات درس میرزای نائینی)، موسسه نشراسلامی، قم، 1409ق.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبرغفاری، دارالکتب الاسلامیة،1367 ق.

گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، چاپ سوم، انتشارات سمت، تهران 1379.

گلپایگانی، محمدرضا، افاضة العوائد تعلیق علی درر الفوائد، دارالقرآن الکریم، قم، 1411ق.

لنکرانی، محمد، نهایة التقریر(تقریرابحاث‌آیت‌الله‌بروجردی)، مرکز فقهی ‌ائمه‌اطهار(ع)،

قم،1420 ق.

مامقانی، دراسات فی علم الدرایة،(تحقیق علی اکبر غفاری)، جامعه امام صادق(ع)، 1369.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ دوم، موسسةالوفاء، بیروت، 1403ق.

مکارم شیرازی، ناصر ، رسالة توضیح المسائل، چاپ اول، انتشارات هدف، قم، بی تا.

منتظری، حسینعلی، الدراسات فی ولایة الفقیه، مرکزالعالمی للدراسات الاسلامیة، قم، 1409ق.

موسوی الغریفی، محی الدین، قواعدالحدیث، مکتبة المفید، قم، بی‌تا.

موسوی‌عاملی، محمدبن‌علی، مدارک‌الاحکام ‌فی‌شرح‌شرایع‌الاسلام، موسسه‌آل البیت، قم، 1410 ق.

ــــــــــــــ، نهایةالمرام‌فی‌شرح‌مختصرشرایع‌الاسلام، موسسةنشراسلامی، قم،413 ق.

میلانی، محمدهادی، کتاب الخمس، مشهد، 1400ق.

نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1367 .

نجفی خوانساری، موسی بن محمد، منیة الطالب(تقریرات درس میرزای نائینی)، تهران، 1370.

وحیدبهبهانی، محمدباقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، موسسة علامه  وحید بهبهانی، قم، 1417ق.

همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، موسسه جعفریه لاحیاءالتراث، قم، 1417ق.