تحلیل فضایی‌- مکانی جایگاه‌های پمپ بنزین و تعیین مکان بهینۀ احداث جایگاه‌های جدید با استفاده از GIS و MCDM (مطالعۀ موردی: منطقۀ 6 شهرداری تهران)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 11، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، شهریور 1395، صفحه 161-175   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i1.58110

نویسندگان

یعقوب مردای¹؛ نرگس نظری²؛ محمدرضا بسحاق^{* 3}؛ حمزه رحیمی³

¹دانشگاه پیام‌نور، تهران

²دانشگاه پیام نور، تهران مرکز

³دانشگاه اصفهان

چکیده

شهر تهران با توجه به نقش مرکزیتی با افزایش جمعیت و تراکم همراه بوده و به تبع آن در ارائۀ خدمات در زمینه‌های مختلف، به جهت کمبود و در پاره‌ای از موارد به‌دلیل عدم توزیع جغرافیایی مناسبِ کاربری‌ها دچار نارسایی‌هایی است. شبکة جایگاه‌های سوخت‌رسانی از جمله اجزاء شبکۀ خدمات شهری است که به‌عنوان تأمین‌کننده سوخت بخش حمل‌ونقل درون‌شهری عمل کرده و به نوبۀ خود از لحاظ ملاحظات ترافیکی، شهرسازی، ایمنی و محیط زیست دارای اهمیت است. منطقۀ شش تهران به‌لحاظ نقش فرامنطقه‌ای و برخورداری از شبکۀ بزرگراهی علاوه بر عبور و مرور داخلی، پذیرای حمل‌ونقل عبوری سایر مناطق نیز می‌باشد که این مسئله ضرورت نیاز به جایگاه‌های سوخت‌رسانی و مکان‌یابی بهینۀ آن‌ها را بیان می‌دارد. به همین منظور پژوهش پیشِ رو با هدف تعیین مکان بهینه برای احداث جایگاه‌های پمپ بنزین و بررسی موقعیت جایگاه‌های موجود در منطقۀ 6 تهران انجام شده است. روش پژوهش در این بررسی، توصیفی‌تحلیلی و با به‌کارگیری روش‌های تحلیلی (MCDM) و نیز استفاده از مدل تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) و تلفیق آن با قابلیت‌های GIS است. جهت نیل به اهدف مذکور از شاخص‌های مناسب و سازگار با منطقۀ مورد مطالعه استفاده شده است و در نهایت با استفاده از دانش کارشناسان و نرم‌افزار Expert Choice وزن نهایی معیارها مشخص شده است. نتایج حاصل از تلفیق لایه‌های اطلاعاتی، ضمن مشخص‌کردن مکان‌های مناسب برای احداث جایگاه‌های جدید، موقعیت قرارگیری جایگاه‌های پمپ بنزین را تحلیل کرده است که نشان می‌دهد به‌جز جایگاه شمارۀ 24 که در موقعیت نامناسبی استقرار یافته است سایر جایگاه‌ها در مکان‌های بهینه و نسبتاً مناسبی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

مکان‌یابی؛ جایگاه‌های پمپ بنزین؛ MCDM؛ AHP؛ GIS؛ منطقۀ 6 تهران

مراجع

1. امامی، ح. (1386). بررسی و مکان‌یابی مراکز اسناد رسمی با استفاده ازGIS و مدلAHP . (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان، سمنان

2. پورمحمدی، م. (1387). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهر. تهران: سمت

3. رضویان، م. (1381). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. تهران: منشی

4. روستایی، ش.، قنبری، ح.، کاظمی‌راد، ش.، و نوریان، ر. (1390). ارائۀ الگوی بهینۀ مکان‌یابی پارکینگ‌های محله‌ای با استفاده از روش AHP و GIS؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 3 و 4 شهرداری تبریز. مجلۀ جغرافیا و توسعه، 9(23)، 163-184

5. زبردست، ا. (1380). کاربرد فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. هنرهای زیبا، (10)، 13-21

6. زیاری، ی.ع، و حسین مردی، م. (1388). بررسی و تحلیل کاربری اراضی شهری و وزن‌دهی معیارهای مکان‌یابی جایگاه‌های پمپ گاز با استفاده از مدل AHP (مطالعۀ موردی: منطقۀ 4 گازی شهر تهران). نگرش‏های نو در جغرافیای انسانی، 2(1)، 39-52

7. طالبی، ر. (1389). مکان‌گزینی بهینۀ پارکینگ‌های طبقاتی شهر تهران، مطالعۀ موردی: منطقۀ هفت شهرداری تهران. مجلۀ مدیریت شهری، 8(26)، 119-131

8. فقهی‌فرهمند، ن.، و حاجی‌کریمی، ب. (1389). مکان‌یابی ایستگاه آتش‌نشانی با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه TOPSIS و SAW و انتخاب مکان بهینه با استفاده از روش بردا (شهر صنعتی البرز قزوین). فصلنامۀ مطالعات کمی در مدیریت، 1(3)، 53-67

9. مشکینی، ا.، حاصل‌طلب، م.، یاپنگ‌غراوی، ب.، و علوی، س. ع. (1390). تعیین موقعیت بهینه فضا- مکانی پارکینگ‌های طبقاتی با رویکرد MCDM - GIS (منطقۀ 6 شهرداری تهران). فصلنامۀ جغرافیایی آمایش محیط، 4(13)، 1-20

10. میرتوکلی، ج.، و کنعانی، م. (1390). ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعۀ شهری با مدل تصمیم‌گیری چندمعیاری MCDM و GIS (مطالعۀ موردی: شهرستان ساری، استان مازندران). مجلۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 43(77)، 75-88

11. ولیخانی، ن.، چرخابی، ا.ح، خیرخواه‌زرکش، م.، و سلطانی، م. ج (1390). کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصمیم‌گیری چندمعیاره (MCDM) در پهنه‌بندی درجة تناسب توسعة فیزیکی اراضی شهری (مطالعة موردی: شمال شهر کرج). فصلنامه سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 2(2)، 1-13

12. هادیانی، ز.، کاظمی‌زاد، ش. (1389). مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با استفاده از روش تحلیل شبکه و مدل AHP در محیط GIS، مطالعۀ موردی شهر قم. فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، 8(17)، 99-112

13. هاشمی، س. ا.، کافی، م.، هاشمی، س. م.، و خان‌سفید، م. (1388). تجزیه و تحلیل روند تغییرات فضای سبز شهری، مطالعۀ موردی منطقۀ 2 تهران. مجلۀ علوم محیطی، 6(3)، 73-86

14. Aslani, M., & Alesheikh, A. (2011). Site selection of small gas stations using GIS. Journal of Scientific Research and Essays, 6(5), 3161-3171

15. Chang, N., & Breeden, P. (2008). Combining GIS with Fuzzy Multicriterial Decision-Making for landfill siting in an urban region. Journal of Environmental Management, 87(1), 139-153

16. Jinajun, Z. (2005). The Analytic Hierarchy process (AHP) research and its application in some problems. Northeast University, Shenyang, China

17. Karakitsios, S. P, Delis, V. K., Kassomenos, P. A., & Pilidis, G. A. (2007). Contribution to ambient benzene concentrations in the vicinity of petrol stations: Estimation of the associated health risk. Journal of Atmospheric Environment, 41(9), 1889–1902

18. Kumar Dey, P. (2003). Analytic hierarchy process analyzes risk of operating cross-country petroleum pipelines in India. Journal of Natural Hazards Review, 4(4), 213–221

19. Phua, M. H., & Minowa, M. (2005). A GIS-based multi-criteria decision making approach to forest conservation planning at a landscape scale: A case study in the Kinabalu Area, Sabah, Malaysia. Journal of Landscape and Urban Planning, 71, 207–222

20. Rida, A., Diabat. A., & Shatnawi, G. (2010). Combining GIS with multicriteria decision making for sitting water harvesting ponds in Northern Jordan. Journal of Arid Environments, 74, 1471-1477

21. Terres, I. M., Miñarro, M.D., Ferradas, E.G., Caracena, A.B., & Rico, J. B. (2010). Assessing the impact of petrol stations on their immediate surroundings. Journal of Environmental Management, 91(12), 2754-2762

22. Triantaphyllou, E., & Mann, S. (1995). Using the analytic hierarchy process for decision making in engineering applications: Some challenges. International Journal of Industrial Engineering: Applications and Practice, 2(1), 35-44

23. Viana, M. (2004). Intelligent transportation systems and parking management: Implementation potential in a Brazilian city. Journal of Cities, 21(2), 137- 148

24. Zhen, Y. (2010). Research on fuzzy comprehensive evaluation method based on AHP. South China University of Technology, Guangzhou

25. Zolnik, E., Minde J. B., Das Gupta, D., & Turner, S. (2010). Supporting planning to co-locate public facilities: A case study from Loudoun County, Virginia. Journal of Applied Geography, 30(4), 687–696