ابزارهای اقتصادی مدیریت منابع طبیعی و محیط‌زیست؛ مطالعه موردی: پرداخت بهای خدمات اکوسیستمی(PES)

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 3، دوره 1، شماره 2، شهریور 1393، صفحه 7-14   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v1i2.35827

نویسندگان

علیرضا دانشی¹؛ مهدی وفاخواه^{* 1}؛ مصطفی پناهی²

¹تربیت مدرس

²علوم تحقیقات تهران

چکیده

اکوسیستم‌ها  منشأ تولید و عرضه خدمات وسیعی برای جوامع انسانی در سرتاسر دنیا بوده و یکی از عناصر مهم برای تأمین رفاه اقتصادی و بهزیستی به شمار می‎آیند. امروزه، تلاش برای مدیریت صحیح و اصولی اکوسیستم‌ها، پیش‌شرط جلوگیری از بروز پیامدهای ناشی از سوء مدیریت آن‌ها تلقی می‌شود. بررسی عملکرد بسیاری از نهادهای  دست اندرکار حفاظت از محیط‌زیست در جهان در طی دهه‌های اخیر و از جمله در ایران، از این واقعیت حکایت دارد که تمرکز جهت‌گیری‌ها و سیاست‌های حفاظت از محیط‌زیست، بیشتر متکی بر اعمال سیاست‌های دستوری و ارشادی بوده و کمتر از رویکردهای اقتصادی که در چارچوب ابزارهای اقتصادی بیان می‌شوند، سود برده شده است. بنابراین استفاده از ابزارهای اقتصادی در کنار قوانین و مقررات می‌تواند نقش اساسی و تعیین‌کننده‌ای برای حفاظت از محیط‌زیست ایفا کند. در حال حاضر ابزارهای مختلفی در این زمینه وجود دارد که باید در انتخاب این ابزارها دقت کافی داشت و امکان استفاده از یک ابزار در تمام اکوسیستم‌های دنیا وجود ندارد. در این میان، «پرداخت به ازای بهره‌مندی از خدمات اکوسیستمی» (PES) یکی از ابزارهای اقتصادی مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از محیط‏زیست می‎باشد که در سال‎های اخیر در بسیاری از نقاط دنیا استفاده شده و نسبت به بسیاری از ابزارهای مدیریت منابع طبیعی نتایج مناسبی در پی داشته است. از مزایای این روش نسبت به سایر ابزارها، می‎توان به مشارکت دادن بهره‎برداران و جوامع محلی در آن اشاره کرد که استفاده از آن را راحت‎ و رسیدن به نتایج مورد نظر را دست یافتنی می‎کند.

کلیدواژه‌ها

ابزارهای اقتصادی؛ ابزارهای مبتنی بر بازار؛ حفاظت محیط‌زیست؛ مدیریت منابع طبیعی؛ PES

مراجع

پناهی، م. 1384. ارزش گذاری اقتصادی جنگل‌های خزری. رساله دکتری اقتصاد محیط‌زیست، دانشگاه تهران، 294ص.

پوراصغرسنگاچین، ف. 1389. مقایسه تحلیلی ابزارهای اقتصادی برای حفاظت از محیط‌زیست و پیشنهادهایی برای عملیاتی کردن آنها در برنامه‌های توسعه کشور. مجله محیط زیست و توسعه، 1: 73 -90.

صالحی، ا.، حبیبی، ع.، پوراصغر سنگاچین، ف. 1390. مقدمه ای بر اقتصاد بوم شناختی. انتشارات دانشگاه تهران (چاپ اول).

عمادزاده، م.، باستانى فر، ا.، ابراهیمى، س. 1386. بررسی و پیش‌بینی همزمان تأثیرات اقتصادى محیط زیستى طرح‌ها مطالعه موردى شهرک علمى تحقیقاتى اصفهان. فصلنامه اقتصاد مقداری، 4(1)(پیاپی 12):51-73.

مشایخی، ز. 1386. ارزش‌گذاری اقتصادی اکوسیستم‌های جنگلی زاگرس در کاهش روان آب سریع به عنوان یک خدمت محیط‌زیستی (مطالعه موردی: جنگل‌های بازفت استان چهارمحال و بختیاری). پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد جنگل، دانشگاه تهران، 136ص.

Asquith N.M., Vargas, M.T., and Wunder, S. 2008. Selling Two Environmental Services: In Kind Payments for Bird Habitat and Watershed Protection in Los Negros Bolivia. Ecological Economics, 65 (4): 675 – 684.

Bennett M.T. 2008. China’s Sloping Land Conversion Program: Institutional Innovation or Business as Usual?. Ecological Economics, 65 (4): 699-711.

Claassen R., Cattane R., and Johansson R. 2008. Cost-Effective Design of Agri-Environmental Payment Programs: U.S. Experience in Theory and Practice. Ecological Economics, 65 (4): 737-752.

Dobbs T.L., and Pretty J. 2008. Case Study of Agre-Environmental Payments: The United Kingdom. Ecological Economics, 65 (4):765-775.

Dong Z., Yan Y., Duan J., Fu X., Zhou Q., Huang X., Zhu X., and Zhao J. 2011. Computing Payment for Ecosystem Services in Watersheds: An Analysis of the Middle Route Project of South to North Water Diversion in China. Journal of Environmental Sciences, 23 (12): 2005–2012.

Echavarria M., Vogel J., Alban M., and Meneses F. 2004. The Impacts of Payments for Watershed Services in Ecuador, Emerging Lessons from Pimampiro and Cuenca, International Institute for Environment and Development. Environmental Economics Program, 61 p.

Engel S., Pagiola S., and Wunder S. 2008. Designing Payments for Environmental Services in Theory and Practice: An Overview of the Issues. Ecological Economics, 65 (4): 663-674.

FAO. 2004. Payment Schemes for Environmental Services in Watersheds. In: Muradian, R., Kiersch, B. (Eds.), Land and Water Discussion Paper 3, in Food and Agriculture Organization of the United Nations, 74 p.

Ferraro P.J. 2001. Global habitat protection: limitations of development interventions and a role for conservation performance payments. Conservation Biology 15 (4), 990–1000.

Frost P.G.H., and Bond I. 2008. The Campfire Program in Zimbabwe: Payments for Wildlife Services. Ecological Economics, 65 (4): 776-787.

Groot R.B.A, and Hermans L.M. 2009. Broadening the Picture: Negotiating Payment Schemes for Water-Related Environmental Services in the Netherlands. Ecological Economics, 68 (11): 2760–2767.

Johnson N., White A., and Perrot-Maitre D. 2001. Developing Markets for Water Services from Forests. Forest Trends,Katoomba Group, 19 p.

Landell-Mills N., and Porras I. 2002. Silver Bullet or Fools Gold? A Global Review of Markets for Forest Environmental Services and their Impacts on the Poor. International Institute for Environment and Development, 254 p.

Munoz Escobar M., Hollaender R., and Weffer C.P. 2013. Institutional Durability of Payments for Watershed Ecosystem Services: Lessons from Two Case Studies from Colombia and Germany. (In Press).

Munoz Pina C., Guevara A., Torres J.M., and Brana J. 2008. Paying for the Hydrological Services of Mexico’s Forests: Analysis, Negotiations and Results. Ecological Economics, 65 (4): 725-736.

Pagiola S. 2002. Paying for Water Services in Central America: Learning from Costarica. In: Pagiola, S., Bishop, J., Landell-Mills, N. (Eds.), Selling Forest Environmental Services: Market-Based Mechanisms for Conservation and Development, Earth Scan, Landen, 37–61.

Pagiola S., Arcenas A., and Platais G. 2005. Can payments for environmental serviceshelp reduce poverty? An exploration of the issues and the evidence to date fromLatin America. World Dev. 33, 237–253.

Pagiola S. 2008. Payments for environmental services in Costa Rica. Ecological Economics 65, 712–724.

Smith M., Groot D., Perrot-Maitre D., and Bergkamp G. 2006. Pay Establishing Payments for Watershed Services. IUCN, Gland, Switzerland, 110 p.

Tognetti S.S., Mendoza G., Aylward B., and Southgate D., Garcia, L. 2004. A Knowledge and Assessment Guide to Support the Development of Payment Arrangements for Watershed Ecosystem Services (PWES). Prepared for the World Bank, Washington, DC, 87 p.

Turpie J.K., Marais C., and Blignaut J.N. 2008 The Working for Water Programme: Evolution of a payments for Ecosystem Services Mechanism that Addresses both Poverty and Ecosystem Service Delivery in South Africa. Ecological Economics, 65 (4): 788-798.

UNEP. 2008. Payment for Ecosystem Services: Getting Started, the Katoomba group press, 64p.

Watson R.T., and Zakri A.H. 2003. Millennium Ecosystem Assessment, Ecosystems and HumanWell-being: A Framework for Assessment. Island Press, 245 p.

Wendland K.J., Honzak M., Portela R., Vitale B., Rubinoff S., and Randrianarisoa J. 2010. Targeting and Implementing Payments for Ecosystem Services: Opportunities for Bundling Biodiversity Conservation with Carbon and Water Services in Madagascar. Ecological Economics, 69 (11): 2093–2107.

Wunder S. 2007. The Efficiency of Payments for Environmental Services in Tropical Conservation", Conservation Biology, 21 (1): 48–58.

Wunder S., and Alban M. 2008. Decentralized Payments for Environmental Services: The Cases of Pimampiro and Profafor in Ecuador. Ecological Economics, 65 (4): 685-698.