شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ شهری با رویکرد آینده‌نگاری (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر کرج)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 2، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 5، اسفند 1395، صفحه 35-52   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i2.49479

نویسندگان

ندا ملک‌زاده^{* 1}؛ مهدی بزاززاده²؛ مجتبی رفیعیان¹

¹دانشگاه تربیت مدرس

²دانشگاه هنر

چکیده

امروزه نگاه متفاوت به آینده باعث شده که انسان هوشمند به دنبال یافتن آینده نباشد، بلکه با بهره‌گیری از ابزارهای گوناگون آینده مطلوب خود را بسازد. از سوی دیگر الگوی جدید اسکان بشر، مناطق کلان‌شهری، به‌واسطۀ ویژگی‌ها و پیچیدگی‌های چندوجهی، شرایطی ایجاد نموده که عمدتاً معایب این‌گونه از سکونت‌گاه‌ها بر محاسن آن پیشی می‌گیرد. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از تکنیک تحلیل اثرات متقاطع که یکی از روش‌های متداول و مورد پذیرش آینده‌نگاری است، با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک به تحلیل مؤلفه‌های توسعۀ کلان‌شهر کرج پرداخته است. بدین منظور ابتدا 37 مؤلفه از میان اسناد فرادست استخراج شده و با استفاده از روش دلفی مدیران، ماتریس اثرات متقاطع مؤلفه‌ها تشکیل گردیده است. سپس با استفاده از میانگین‌گیری 15 ماتریس به‌دست‌آمده، ماتریس نهایی تشکیل شده و از طریق نرم‌افزار میک‌مک نسبت به تحلیل آن اقدام شده است. بر اساس نتایج مدل، کلان‌شهر کرج سیستمی ناپایدار بوده و «ساماندهی محورهای ویژه گردشگری با استفاده از کیفیت‌های محیطی و کریدورهای دید و منظر» و تا حدودی «توسعۀ مجموعه‌های کارکردی مختلط پیرامون ایستگاه‌های مترو و قطار شهری» به‌عنوان عوامل تنظیم‌کننده عمل می‌نمایند. هیچکدام از مؤلفه‌های توسعۀ کرج از نگاه مدیران، به‌عنوان عامل هدف قابل تعریف نمی‌باشد. این مسئله نشانگر چندجانبه بودن مسئلۀ توسعۀ کلان‌شهر کرج از نگاه مدیران است. «توسعۀ زیرساخت‌های الکترونیک شهری» و «ایمن‌سازی شهر در مقابل حوادث غیرمترقبه» در وضعیت بسیار نزدیک به محور مخاطره (ریسک) قرار دارند. «توسعۀ صنعت گردشگری» و «توسعۀ درونی (میان‌افزا) شهر» بیشترین میزان تأثیرگذاری بر فرآیند توسعۀ کلان‌شهر کرج را خواهند داشت.

کلیدواژه‌ها

عوامل کلیدی توسعه؛ آینده‌نگاری؛ اثرات متقاطع؛ میک‌مک؛ کلان‌شهر کرج

مراجع

1. بزاززاده، م.(1392). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای (مطالعه موردی: استان آذربایجان‌غربی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس

2. بزاززاده، م.، داداش‌پور، ه. و مطوف، ش. (1393). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ منطقه‌ای با رویکرد آینده‌نگاری منطقه‌ای (مطالعه موردی: استان آذربایجان‌غربی). برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 2(13)، 79-104

3. بنیاد توسعة فردا . (1384). روش‌های آینده‌نگاری تکنولوژی. تهران: بنیاد توسعۀ فردا

4. بهشتی، م.، و زالی، ن. (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایۀ سناریو (مطالعۀ موردی استان آذربایجان شرقی). مجلة برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 1(15)، 41-63

5. پورمحمدی، م.، حسین‌زاده‌دلیر، ح.، قربانی، ر.، و زالی، ن. (1389). مهندسی مجدد فرآیند برنامه‌ریزی با تأکید بر کاربرد آینده‌نگاری. مجلة جغرافیا و توسعه،20، 37-58

6. پورمحمدی، م.، و زالی، ن (1388). تحلیل نابرابری‌های منطقه‌ای و آینده‌نگاری توسعه (نمونه موردی: آذربایجان شرقی). مجلة جغرافیا و برنامه‌ریزی (دانشگاه تبریز)، 15(32)،. 29-64

7. تدبیر. (1386). میزگرد آینده‌شناسی ضرورتی برای ورود مقتدرانه به فردا. 18(179)، 6-17

8. تودارو ، م. (1373). توسعۀ اقتصادی در جهان سوم. ترجمۀ غلامعلی فرجادی. موسسه عالی پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه

9. حسنوی، ر.، نظامی‌پور، ق.، بوشهری، ع.، آذر، ع.، و قربانی، س. (1392). طراحی مدل تأثیر آینده‌نگاری بر سیاستگذاری علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی با استفاده از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری. سیاست علم و فناوری، 1(6)، 21-34

10. خیرگو، م.، و شکری، ز. (1390). توسعۀ فرآیند سیاست‌گذاری با استفاده از راهبرد آینده‌نگاری. مدیریت نظامی، 11(42)، 103-126

11. شریف‌زادگان، م. (1382). چالش‌های برنامه‌ریزی در بررسی علل کاهش اثربخشی طرح‌های توسعه در ایران. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 11(43و44)، 1-20

12. طباطباییان، س. ح.، و قدیری، ر. ا. (1386). متغیرهای مؤثر بر انتخاب ابعاد در یک پروژه آینده‌نگاری. علوم مدیریت ایران، 7(2)، 55-80

13. عباسی‌شاهکوه، ک.، سلطانی‌دلگشا، م.، واحدیان، ا.، و عبدالهی، ع. (1378). ارائۀ چارچوب فرآیندی برای آینده‌نگاری مبتنی بر روش فراترکیب. علوم مدیریت ایران، 11(3)، 45-72

14. لطفیان، س. (1384). استراتژی‌ها و روش‌های برنامه‌ریزی استراتژیک، تهران: وزارت امور خارجه

15. Batty, M. (2011). Building a science of cities. Cities, 29, 9-16

16. Blind, K., Cuhls, K., & Grupp, H. (1999). Current foresight activities in Central Europe. Technological Forecasting and Social Change, 60(1), 15-35

17. Dixon, T., Eames, M., Britnell, J., Watson, G. B., & Hunt, M. (2014). Urban retrofitting: Identifying disruptive and sustaining technologies using performative and foresight techniques. Technological Forecasting and Social Change, 89, 131-144

18. Dufva, M., Könnölä, T., & Koivisto, R. (2015). Multi-layered foresight: Lessons from regional foresight in Chile. Futures, 73, 100-111

19. Dyner, I., & Larsen, E. R. (2001). From planning to strategy in the electricity industry. Energy Policy, 29(13), 1145-1154

20. Gavingan, J. P., Scapolo, F., Keenan, M., Miles, I., Farhi, F., Lecoq, D., Caprital, M., Bartolomeo, T. D. (Eds.). (2001). A practical guide to regional foresight. FOREN Network (Foresight for Regional Development) European Commision Research Directorate General, Start Programme. Institute for Prospective Technological Studies (IPTS), Seville – Spain.

21. Godet, M. (2006). Creating futures: Scenario planning as a strategic management tool. Washington, DC: Economica

22. Gordon, T. J. (1994). Cross-impact method, AC/UNU Millennium Project. Futures Research Methodology. Greenwood Press

23. Helmer, O., & Helmer-Hirschberg, O. (1983). Looking forward: A guide to futures research. USA: Sage Publications, Inc

24. Kameoka, A., Yokoo, Y., & Kuwahara, T. (2004). A challenge of integrating technology foresight and assessment in industrial strategy development and policymaking. Technological Forecasting and Social Change, 71(6), 579-598

25. Martin, B. R. (1995). Foresight in science and technology. Technology Analysis and Strategic Management, 7(2), 139-168

26. Martinet, A. C. (2010). Strategic planning, strategic management, strategic foresight: The seminal work of H. Igor Ansoff. Technological Forecasting and Social Change, 77(9), 1485-1487

27. Myer, D., & Kitsuse, A. (2000). Constructing the future in planning: A survey of theories and tools. Journal of Planning Education and Research, 19(3), 221-231

28. Penouil, M. (1972). Growth poles in underdeveloped regions and countries. In A. Kuklinski & R. Petrella (Eds.). Growth poles and regional policies (pp. 119-144). Amsterdam, Netherlands: Mouton & Co

29. Rotmans, J. (2006). A complex systems approach for sustainable cities. In M. Ruth (Ed.), Smart growth and climate change: regional development and adaptation (pp. 155-180.). Cheltenham, England: Edward Edgar

30. Slaughter, R. (1995). The foresight principle: Cultural recovery in the 21st century. California: Praeger Publishers

31. Störmer, E., Truffer, B., Dominguez, D., Gujer, W., Herlyn, A., Hiessl, H., ... & Ruef, A. (2009). The exploratory analysis of trade-offs in strategic planning: Lessons from Regional infrastructure foresight. Technological Forecasting and Social Change, 76(9), 1150-1162

32. Weber, M. (2012). FLAs and new patterns of governance of research and innovation. In S. Giessecke, A., van der Gießen, & S. Elkins (Eds.). The role of forward-looking activities for the governance of Grand Challenges. Insights from the European Foresight Platform. (pp. 4-11). Retrieved from:https:// ec.europa.eu/ jrc/ en/scientific-tool/ european-foresight-platform