جغرافیای تاریخی سرزمین مَکران

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 45، شماره 2، دی 1392، صفحه 133-151   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v45i8.16216

نویسندگان

راضیه شجاع قلعه دختر؛ علی غفرانی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مُکران منطقه ای وسیع در جنوب شرقی فلات ایران بود که مرزهای آن از کرمان در غرب تا حدود سند در شرق کشیده شده بود. این ناحیه وسیع از شمال به سیستان و از جنوب به دریای مکران (عمان) محدود بود. مَکران، ماکا، میکا، مُوکران، گدروزیا، ژدروزیا و... نامهایی است که در دوره های مختلف تاریخی به این ناحیه اطلاق می شده است.
گستردگی مرزهای این ناحیه و موقعیت خاص جغرافیایی آنجا در کنار دریای عمان سبب شده بود شهرهایی با آب و هوای متفاوت در این ناحیه ایجاد شده و زمینه برای کشت انواع محصولات سردسیری و گرمسیری فراهم باشد. این تنوع آب و هوایی و محصولات، باعث شده بود این ناحیه به هندوستان کوچک مشهور شود.
این مقاله سعی در بررسی حدود جغرافیایی مکران، به همراه شرح دقیقی از شرایط آب و هوایی، محصولات، جانوران، معادن و ...این ناحیه با روش توصیفی- تحلیلی دارد.

کلیدواژه‌ها

مکران؛ پانیذ؛ بلوچستان

مراجع

آریان، لشکرکشی اسکندر، ترجمه انگلیسی اوبری دولینکورت، بازنگری و مقدمه و حواشی جی. آر. همیلتون، ترجمه فارسی محسن خادم، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1388.

اطلس عمومی ایران و جهان: سیاسی و طبیعی، زیر نظر محمدرضا سحاب، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، تهران، 1384.

ابن حوقل، ابو القاسم ، صوره الارض، منشورات دارمکتبه الحیاه، بیروت، بی تا.

ابن فقیه، احمدبن محمد، مختصرالبلدان، داراحیاء التراث العربی، بی جا، 1408ق.

ابودلف، مسعربن مهلهل خزرجی ینبوعی، سفرنامه ابودلف درایران، با مقدمه ولادیمیرمینورسکی، تعلیقات، تحقیقات و ترجمه ابوالفضل طباطبایی، انتشارات فرهنگ ایران زمین، تهران، 1342.

احمدوند،عباس، « تأملی در آموزش و پژوهش جغرافیای تاریخی در ایران»، تاریخ اسلام، شماره 40، زمستان 1388.

اصطخری، ابو اسحاق ابراهیم بن محمدالفارسی، مسالک الممالک، انتشارات کتابخانه صدر، بی جا، بی تا.

اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، تحقیق دکتر یوسف البقاعی و غریدشیخ، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، 1420ق/ 2000م

افشار، ایرج، بلوچستان و تمدن دیرینه آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1371.

بارتولد، تذکره جغرافیایی ایران، ترجمه حمزه سردادور(طالب زاده)، چاپخانه اتحادیه، تهران، 1308.

باستانی پاریزی، تلاش آزادی، انتشارات نوین، تهران، 1354.

باسورث، ادوارد کلیفورد، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، امیرکبیر، تهران، 1364.

بلوکباشی، علی، «بلوچ»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر موسوی بجنوردی، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1383.

بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین ، تاریخ بیهقی، به اهتمام دکتر غنی و دکتر فیاض، چاپخانه بانک ملی ایران، تهران، 1324.

پیرنیا، حسن، ایران باستان، مقدمه و شرح از باستانی پاریزی، دنیای کتاب، تهران،1370.

جُّر، خلیل، فرهنگ لاروس(عربی- فارسی)، ترجمه حمید طبیبیان، امیرکبیر، تهران، 1363.

جیهانی، ابو القاسم بن احمد ، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری، به نشر، مشهد، 1368.

حبیبی، عبدالحی، تاریخ افغانستان بعد از اسلام، انتشارات افسون، تهران، 1380.

حدود العالم من المشرق الی المغرب، مقدمه بارتولد، تعلیقات و. مینورسکی، ترجمه میرحسین شاه، تصحیح و حواشی دکتر مریم میراحمدی و دکتر غلامرضا ورهرام، انتشارات دانشگاه الزهراء، تهران، 1383.

دمشقی، شمس الدین محمدانصاری، نخبه الدهر فی عجایب البر و البحر، ترجمه حمیدطبیبیان، فرهنگستان ادب و هنر ایران، تهران، 1357.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، زیرنظر دکتر محمدمعین و ....، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1373.

رائین، اسماعیل، دریانوردی ایرانیان، انتشارات جاویدان، تهران،1350.

رزم آرا، علی، جغرافیای نظامی ایران- مکران، بی نا، بی‌جا، 1320.

ریاحی، ابراهیم، تحقیق در تاریخ قندسازی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1336.

سایکس، سرپرسی، سفرنامه یا ده هزار میل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، لوحه، تهران، 1363.

سیدسجادی، سیدمنصور، باستان شناسی و تاریخ بلوچستان، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، 1374.

طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک، منشورات موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت،1403ق/ 1983م.

فرای، ریچارد، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، علمی و فرهنگی، تهران، 1386.

فقیهی، علی اصغر، آل بویه و اوضاع زمان ایشان، صبا، تهران، 1357.

فیلد، هنری، ترجمه عبدالله فریار، ابن سینا-فرانکلین، تهران، 1343.

قائم مقامی، جهانگیر،«بحثی درباره مفهوم جغرافیای تاریخی»، بررسیهای تاریخی، ش 40،مرداد و شهریور 1351.

کارنامه اردشیر بابکان (مشتمل بر متن پهلوی، لغت نامه، ترجمه فارسی مقایسه با شاهنامه و حواشی و تعلیقات محمد جواد مشکور، کتابفروشی و چاپخانه دانش، تهران، 1329.

کراچکوفسکی، ایگناتی، تاریخ نوشته های جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، علمی فرهنگی، تهران، 1379.

کرزن، جرج، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، علمی و فرهنگی، تهران، 1367 .

کرمینی، علی بن محمد سعید بن الادیب، تکمله الاصناف، به کوشش علی رواقی و همکاری سیده زلیخا عظیمی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1385.

گنجی، محمد حسن، سی و دو مقاله جغرافیایی، سحاب، تهران، 1353.

گابریل، آلفونس، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمه خواجه نوریان، تصحیح هومان خواجه نوری، ابن سینا، تهران، 1348.

گروسی، عباس عبدالله، جغرافیای تاریخی ناحیه بمپور بلوچستان(پهل پهره)، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، تهران، 1374.

لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1386.

مارکوپولو، سفرنامه، ترجمه منصور سجادی، انتشارات گویش، تهران، 1363.

مخبر، محمدعلی، «جغرافیای ایران (کوه تفتان)»، مجله یادگار ، شماره 17، اسفند 1324، ص 62 ـ 68.

مرادی غیاث آبادی، رضا، کتیبه های هخامنشی(خط میخی پارسی باستان)، بر پایه نسخه کایتان آندره-ویچ کاسوویچ و نگرش به پژوهشهای دیگر، انتشارات نوید، شیراز، 1387.

مستوفی، حمدالله بن ابی بکر، نزهه القلوب، دنیای کتاب، تهران، 1362.

مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1365.

مشکور ، محمد جواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، تهران، دنیای کتاب، تهران، 1371.

معین، محمد، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر، 1353.

مقدسی، شمس الدین ابوعبدالله محمدبن احمد ، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، مقدمه و حواشی و فهارس الدکتور محمد مخزوم، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1408ق/ 1987م.

مهر آفرین، رضا و موسوی، رسول، «عبور از گدروزیا»، مجله پژوهشهای تاریخی، شماره 3، پاییز 1388.

مهدوی، مسعود، «مفهوم جغرافیای تاریخی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، ش116-115،پاییز و زمستان 1369.

نوایی، عبدالحسین، ایران و جهان، نشر هما، تهران، 1366.

وزیری، احمدعلی خان، تاریخ کرمان(سالاریه)، تصحیح و مقدمه محمدابراهیم باستانی پاریزی، انتشارات کتابخانه خاندان فرمانفرمائیان، تهران،1340.

هانس، ای. ولف، صنایع دستی کهن ایران، ترجمه دکتر سیروس ابراهیم زاده، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران، 1372.

هرودوت، تاریخ هرودوت، ترجمه و مقدمه دکتر هادی هدایتی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1339.

یاقوت حموی، معجم البلدان، دارصادر ، بیروت، 1376ق/ 1957م.

T.H.Holdich, "notes on ancient and mediavel makran", The Geographical Journal, vol,7, NO 4( apr, 1896) pp 387-405.