پژوهشی در چیستی سیرۀ عقلا و نسبت آن با حکم عقل

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 84، خرداد 1389   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3165

نویسنده

محمدتقی فخلعی^*

دانشیار دانشکدة الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقاله پیش رو کوششی است نوین در راستای تبیین چیستی سیره عقلا و رابطه آن با حکم عقل که در دو محور اصلی به بحث روی آورده است. محور نخست به تبیین خاستگاههای سیره اختصاص یافته و دیدگاههای اصولیان در این باره بررسی شده و نیز ضمن ارائه دیدگاههای حکما و اصولیان در باب ماهیت حکم عقل، تفاوتهای سیره و عقل از حیث منشأ و خاستگاه مورد بررسی قرار گرفته است. محور دوم به بحث ملاک سیره عقلا از جهت علم آفرینی یا اطمینان آوری اختصاص یافته و تمایز سیره و عقل از این جهت نیز مورد توجه واقع شده است.

کلیدواژه‌ها

سیره عقلا؛ بنای عقلا؛ حکم عقل؛ مصلحت نظامیه؛ علم عرفی

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1380ش.

آشتیانی، محمد حسن، بحرالفوائد، کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی، قم، 1403ق.

ابن سینا، حسین ، الاشارات و تنبیهات همراه با شرح نصیرالدین طوسی و قطب الدین رازی، نشر البلاغه، قم، 1375ش.

ـــــــــــــــ، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح محمد تقی دانش پژوه، انتشارات دانشگاه تهران، 1379ش.

اراکی، ضیاء الدین، مقالات الاصول، تحقیق محسن اراکی و منذرحکیم، مجمع الفکر الاسلامی، قم، 1414ق.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیه، دارالفقه للطباعة و النشر، قم، 1384ش.

بروجردی، محمد تقی، نهایة الافکار، تقریرات اصولی آقا ضیاء اراکی، موسسة النشر الاسلامی، قم، بی­تا.

توحیدی، محمد علی، مصباح الفقاهه، تقریرات فقـهی سیـد ابوالقـاسم خـویی، مکتبـة

الداوری، قم، بی­تا.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، دانشنامه حقوقی، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1375ش.

ــــــــــــــــ، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران، 1378ش.

حائری، محمد حسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، دار احیاء العلوم الاسلامیه، قم، 1404ق.

حائری یزدی، مهدی، کاوش­های عقل عملی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1361ش.

حکیم، عبدالصاحب، منتقی الاصول، تقریرات اصولی حسینی روحانی، نشر الهادی، قم، 1416ق.

حکیم، محمد تقی، الاصول العامه للفقه المقارن، مؤسسة آل البیت، بیروت، 1979م

خمینی ، روح ا... ، الاجتهاد و التقلید، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، تهران، 1375ش.

ــــــــــــــ ، الاستصحاب، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، تهران، 1375ش.

ــــــــــــــ ، البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، تهران، 1421ق.

ــــــــــــــ ،المکاسب المحرمه، موسسه اسماعیلیان، قم، 1368ش.

خویی، ابوالقاسم، اجود التقریرات، تقریرات اصولی محمد حسین نایینی، منشورات مصطفوی، قم، 1368ش.

رضوی، مسعود، آفاق فلسفه، گفتگوهایی با مهدی حائری یزدی، نشر فرزان، تهران، 1378ش.

سبحانی، جعفر، رسالة فی­ التحسین و التقبیح، مؤسسه امام صادق، قم، 1429ق.

سبزواری، هادی ، شرح الاسماء الحُسنی، تحقیق نجفقلی حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران، 1375ش.

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، دار الکتاب اللبنانی، بیروت، 1406ق.

طباطبایی، محمـد رضـا، تنقیح الاصـول، تقریرات اصـولی آقـا ضیـاء اراکی، المطبعـة

الحیدریة، نجف اشرف، 1371ق.

علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385ش.

ـــــــــــــ ، فقه و عقل، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385ش.

غروی اصفهانی، محمد حسین، حاشیة المکاسب، چاپخانه علمیه، 1418ق.

ـــــــــــــ ، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة،  انتشارات سیدالشهداء، قم، 1374ش.

غروی ایروانی، علی، نهایة النهایة، بی­نا، بی­جا، بی­تا.

کاظمی، محمد علی، فوائدالاصول، تقریرات اصولی محمدحسین نایینی، مؤسسة النشر الاسلامی، 1404ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1363ق.

لاهیجی، عبدالرزاق، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، انتشارات الزهراء، تهران، 1362ش.

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه مدنی، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، 1381ش.

مظفر، محمدرضا، اصول فقه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1368ش.

ــــــــــــ ، المنطق، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، بی­تا.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، مدرسة الامام امیرالمؤمنین، 1411ق.

منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1408ق.

موسوی بجنوردی، حسن بن علی، القواعد الفقهیه، نشر الهادی، قم، 1377ش.

ــــــــــــ ، منتهی الاصول، بی­نا، بی­جا، بی­تا.

نراقی، احمد، عوائدالایام، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1375ش.

واعظ حسینی بهسودی، محمدسرور، مصباح الاصول، تقریرات اصولی ابوالقاسم خویی، مکتبة  الداوری، قم 1417ق.