مکان‌یابی مراکز اسکان و امداد از منظر مدیریت بحران با ترکیب تکنیک TOPSIS و روش AHP-GIS در شهر سبزوار

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 4، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 5، اسفند 1395، صفحه 107-126   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i2.48580

نویسندگان

محمد رضا اخوان عبدالهیان^* ؛ مسعود تقوایی؛ حمیدرضا وارثی

دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از موضوعات مهم از دیدگاه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران، شناسایی مکان‌های مناسب جهت استقرار مراکز اسکان و امداد مصدومین به‌منظور ساماندهی سریع آسیب‌دیدگان است. ازاین‌رو پژوهش حاضر به دنبال شناسایی شاخص‌های کارآمد جهت مکان‌یابی مراکز اسکان و امداد و همچنین اولویت‌بندی این شاخص‌ها با توجه به شرایط شهر سبزوار است. در این تحقیق ابتدا شاخص‌های عمدۀ مکان‌یابی مراکز اسکان و امداد با استفاده از روش تاپسیس اولویت‌بندی گردیده و سپس بر مبنای شاخص‌های اولویت‌بندی‌شده، مکان‌یابی مراکز اسکان و امداد برای شهر سبزوار با کمک روش تحلیل سلسله‌مراتبی انجام شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که معیارهای نزدیکی به کاربری‌های مسکونی، نزدیکی به مراکز درمانی، نزدیکی به ایستگاه آتش‌نشانی، دسترسی مناسب به راه‌ها و دوری از تأسیسات شهری خطرناک در مکان‌یابی مراکز اسکان و امداد دارای بیشترین اهمیت می‌باشد. همچنین با توجه به شرایط و ویژگی‌های شهر سبزوار معیارهای نزدیکی به کاربری‌های مسکونی و دسترسی مناسب به راه‌های دسترسی دارای بیشترین اولویت در مکان‌یابی این مراکز می‌باشد. در نهایت بر مبنای معیارهای اولویت‌بندی‌شده مشخص گردید بهترین مکان برای مراکز اسکان و امداد در شمال، شمال غرب، جنوب و غرب شهر سبزوار به‌ترتیب واقع درحوالی خیابان‌های طالقانی، میدان دکتر علی‌شریعتی، خیابان امام رضا و خیابان امام خمینی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

اولویت‌بندی؛ تاپسیس؛ تحلیل سلسله‌مراتبی؛ مراکز اسکان و امداد؛ سبزوار؛ مکان‌یابی؛ مدیریت بحران

مراجع

1. اداره کل راه و شهرسازی استان خراسان رضوی. (1391). طرح جامع شهر سبزوار. مشهد: اداره کل راه و شهرسازی استان خراسان رضوی

2. اشراقی، م.، و ایرانمنش، ف. (1385). مکان‌یابی اماکن اسکان موقت جمعیت‌های آسیب‌دیده از زلزله با بهره‌گیری از سامانه‌های اطلاعات مکانی (مطالعۀ موردی منطقۀ 2 شهرداری تهران). مجموعه‌مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبۀ طبیعی. شرکت کیفیت ترویج، تهران

3. امینایی، م.، و مدیری، م. (1392). طراحی و برنامه‌ریزی پارک‌های واحد شهری جهت اجرای طرح اسکان و امداد (از منظر پدافند غیرعامل). فصلنامۀ علمی-تخصصی انجمن علمی پدافند غیرعامل ایران، 1(1)، 37-46

4. پرتوی، پ. (1374). بررسی موانع، محدودیت‌ها و تقابل در زمینۀ اجرای معیارهای کاهش آسیب‌پذیری در برابر زلزله. مجموعه‌مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله. مؤسسۀ بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران

5. پورطاهری، م. (1386). کاربرد تکنیک تاپسیس در اولویت‌بندی مکانی استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی در مناطق روستایی. فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی، 7(3)، 59-73

6. ثقفی‌اصل، آ.، زبردست، آ.، و ماجدی، ح. (1392). کاربرد روش تاپسیس در رتبه‌بندی پروژه‌های طراحی شهری تهران با رویکرد سنجش تحقق‌پذیری. نشریۀ هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 18(4)، 69-78

7. حاتمی‌نژاد، ح.، ویسیان، م.، ورزنه، ن.، و علیزاده، ع. (1392). تحلیل و اولویت‌بندی توزیع فضای سبز شهری با تکنیک‌های TOPSIS , GIS (مطالعۀ موردی شهر دهگلان). فصلنامۀ آمایش محیط، 7(26)، 24-65

8. حمیدی، م. (1371). ارزیابی الگوهای قطعه‌بندی اراضی و بافت شهری در آسیب‌پذیری مسکن. مجموعه‌مقالات سمینار سیاست‌های توسعۀ مسکن در ایران، تهران

9. حیدریان، پ.، رنگزن، ک.، ملکی، س.، تقی‌زاده. آ.، و عزیزی‌قلاتی، س. (1393). مکان‌یابی محل دفن پسماند شهری با استفاده از مدل‌های Fuzzy-AHP و Fuzzy-TOPSIS در محیط GIS (مطالعۀ موردی شهر پاکدشت استان تهران). بهداشت و توسعه، 3(1)، 1-13

10. خاکپراقی، ب. (1391). ارزیابی کارآمدی و عملکرد مراکز امداد و نجات در شهر با رویکرد مدیریت بحران. (پایان‌نامۀ منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، ایران

11. خمر، غ.، و صالحی‌گوهری، ح. (1392). برنامه‌ریزی پدافند غیرعامل و مکان‌یابی پناهگاه‌های شهری با استفاده از منطق فازی (مطالعۀ موردی منطقۀ 1 کرمان). جغرافیا و مطالعات محیطی، 2(7)، 21-34

12. ذاکرحقیقی، ک. (1382). مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با GIS. (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران، ایران

13. رضایی، م.، قائدرحمتی، ص.، و حسینی، م. (1393). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46(1)، 85-101

14. رهنما، م. (1388). برنامه‌ریزی مناطق مرکزی شهرها (اصول، مبانی، تئوری‌ها، تجربیات و تکنیک‌ها). مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد

15. زبردست، الف.، و محمدی، ع. (1384). مکان‌یابی مراکز امدادرسانی (در شرایط وقوع زلزله) با استفاده از GIS و روش ارزیابی چندمعیاری AHP. هنرهای زیبا، (21)، 5-16

16. سازمان پدافند غیرعامل کشور. (1391). مجموعه‌پارامترها و الزامات مکان‌گزینی. تهران: سازمان پدافند غیرعامل کشور

17. سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران. (1385). گزارش روابط عمومی. تهران: شهرداری تهران

18. شاهیوندی، ا. (1385). مکان‌یابی فضای سبز شهری (نمونۀ موردی خرم آباد). (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه اصفهان، ایران

19. شکیب، ح.، و مقدسی‌موسوی، ع. (1385). مدیریت بحران در پایتخت. مجموعه‌مقالات دومین سمینار ساخت و ساز در پایتخت، دانشگاه تهران، تهران

20. صحرائیان، ز.، و زنگی‌آبادی، ع. (1392). کاربرد روش AHP در مکان‌یابی مراکز آتش‌نشانی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونۀ موردی شهر جهرم.پ). امداد و نجات، 5(2)، 14-29

21. صدر، ر. (1392). مکان‌یابی سایت‌های اسکان اضطراری برای آسیب‌دیدگان زلزله در مناطق شهری با استفاده از AHP-GIS (مطالعۀ موردی منطقۀ 3 شهر کرمان). (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران

22. صمدزادگان، ف.، عباسپور، ر.، و پهلوانی، پ. (1384). مکان‌یابی مراکز اسکان موقت به‌منظور مدیریت حوادث غیرمترقبه بر مبنای به‌کارگیری سیستم اطلاعات مکانی GIS هوشمند. مجموعه‌مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه. شرکت کیفیت ترویج، تهران

23. عظیمی‌حسینی، م.، نظری‌فر، م.، و مومنی، ر. (1389). کاربرد GIS در مکان‌یابی. تهران: مهرگان قلم

24. فرزام‌شاد، م.، و عراقی‌زاده، م. (1391). مبانی برنامه‌ریزی و طراحی شهر امن از منظر پدافند غیرعامل. اصفهان: علم‌آفرین

25. قنبری آ.، سالکی‌ملکی، م.، و قاسمی، م. (1392). مکان‌یابی بهینۀ پایگاه‌های اسکان موقت زلزله‌زدگان با رویکرد فازی (مطالعۀ موردی شهر تبریز). فصلنامۀ امداد و نجات، 5(2)، 52-68

26. قنواتی، ع.، امیراحمدی، ا.، و تقوی‌مقدم، ا. (1393). ارزیابی ومدیریت مخاطرات نشست زمین در شهر سبزوار با استفاده ازGIS . مجموعه‌مقالات دومین همایش ملی جایگاه مطالعات ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط. به‌کوشش محمدرضا اصغری‌مقدم. دانشگاه آزاد اسلامی، تهران

27. کرسول، ج. (1391). پویش کیفی و طرح پژوهش. ترجمۀ حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی. ویرایش دوم. تهران: صفار

28. مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. (1388). پیش‌نویس مبحث بیست و یکم مقرارت ملی ساختمان (پدافند غیرعامل). ویرایش ششم. تهران: مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن

29. مرکز مطالعات مقابله با سوانح طبیعی ایران. (1375). برنامه‌ریزی کاربری زمین در مناطق زلزله‌خیز (نمونۀ شهرهای لوشان، منجیل، رودبار)، تهران: مرکز مقابله با بلایای طبیعی ایران

30. مومنی، م.، و شریفی‌سلیم، ع. (1390). مدل‌ها و نرم‌افزارهای تصمیم‌گیری چندشاخصه. تهران: مؤلفین

31. مهتابی‌اوغانی، م.، نجفی، آ.، و یونسی، ح. (1392). مقایسۀ دو روش AHP و TOPSIS در مکان‌یابی محل دفن پسماند شهری (مطالعۀ موردی انتخاب محل دفن پسماند شهری کرج). مجلۀ سلامت و محیط زیست، 6(23)، 341-352

32. Badri, M. A., Mortagy, A. K., & Alsayed, C. A. (1998). A multi-objective model for locating fire stations. European Journal of Operational Research, 110(2), 243-260

33. Drabek, T. E. (1990). Emergency management: Strategies for maintaining organizational integrity. New York, NY: Springer

34. Eldin, N., & Eldrandaly, K. A. (2004, December). A computer-aided system for site selection of major capital investments. Paper presented at the 1st ASCAAD International Conference, e-Design in Architecture, Dhahran, Saudi Arabia

35. Lin, H. T. (2010). Fuzzy application in service quality analysis: An empirical study. Expert System with Application, 37, 517-526

36. Makropoulos, C. K., & Butler, D. (2006). Spatial ordered weighted averaging: Incorporating spatially variable attitude towards risk in spatial multi-criteria decision-making. Environmental Modelling & Software, 21(1), 69-84

37. Ngai, E. W. (2003). Selection of web sites for online advertising using the AHP. Journal of Information and Management, 40(4), 233-242

38. Parsaei, M., Shahraki, A., & Shahgholian, K. (2014). Selecting the best responsive option to unexpected orders at the time of capacity-shortage using multi criteria decision models. Decision Science Letters, 3, 375-390

39. Rattien, S. (1990). The role of media in hazard mitigation and disaster management. Disasters, 14(1), 36-45

40. Xia, H.-C., Li, D.-F., Zhou, J.-Y., & Wang, J.-M. (2006). Fuzzy LINMAP method for multiattribute decision making under fuzzy environments. Journal of Computer and System Sciences, 72(4), 741-759